ماده ۳۵۱ قانون مجازات اسلامی

ولی دم، همان ورثه مقتول است به ‌جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد.

توضیح واژگان

ولی دم را می توان شخصی دانست که شرعاً می تواند قصاص را مطالبه کند.346652 وارث دیه را می توان وارثی دانست که از مال مورث خویش ارث می برد هرچند که مورث جنین باشد.81012 همچنین حق قصاص به معنای حق اولیاء دم مقتول به شکل قصاص است.328692

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در خصوص این که حمل نیز ولی دم محسوب می شود یا خیر اختلاف نظر وجود دارد.709196به موجب ماده فوق اگرچه زن و شوهر به عنوان مدعی حق شکایت دارند، اما نسبت به یکدیگر ولی دم محسوب نمی شوند.350408 البته این افراد در قتل شبه عمد و خطای محض، سهم خود را از دیه می برند.355104

نکته دیگر آنکه در جنایات مادون نفس، خود مجنی علیه حق قصاص دارد.354104 گروهی نیز معتقدند پدر و جد پدری مولی علیه نیز در فرض اثبات غبطه وی در دادگاه، حق قصاص یا عفو دارند.709140

رویه قضایی

طبق نظریه شماره 7/4156-67/5/24 اگرچه زوج و زوجه حق قصاص ندارند اما در امر قل نیز مانند اجنبی نیستند. به این شرح که در فرض وقوع یک قتل، چون عمد یا غیر عمد بودن آن پس از رسیدگی و صدور حکم در دادگاه محرز می شود و قبل از آن نمی توان در این خصوص نظر داد، لذا امکام اینکه زوج یا زوجه را از شکایت کردن محروم بدانیم وجود نداشتهو در فرض شکایت آن ها، مراجع ملزم به رسیدگی هستند. اما در فرض احراز عمدی بودن قتل، صدور حکم قصاص منوط به مطالبه سایر ورثه است نه زوج و زوجه.4721264

همچنین به موجب نظریه فوق، در فرض تحقق قتل عمد و تقاضای قصاص از سوی برخی از اولیاء دم، زوج و زوجه نمی توانند مطالبه دیه کنند و اعمال قصاص نیز منوط به پرداخت سهم دیه آنان نمی باشد.667152

مستندات فقهی

عده ای مستند شرعی این ماده را آیه 75 سوره انفاق و همچنین آیه 33 سوره اسراء می دانند.709124