مهرالمتعه

مهریه به پنج دسته قابل تقسیم است: مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالسنه، مهرالمتعه و مهرالمفوضه.

«متاع»، به معنای مهرالمتعه می باشد، و به هدیه ای که زوج، با توجه به شرایط مالی خود به زوجه بدهد، متعه گویند. بر اساس مقررات قانون مدنی، هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود.

مواد مرتبط

• ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی
• ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی

در فقه

آیه ۴۹ سوره احزاب: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِیلاً»، آیه ۲۳۶ سوره بقره، «لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ»، و آیه ۲۴۱ همان سوره: «وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ»، و نیز آیه ۲۸ سوره احزاب: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا»، دلالت بر مهرالمتعه دارند.

مبنا

با توجه به اینکه در نکاح، احکام معاوضه جایگاهی ندارد؛ پس اگر در نکاح دائم، مهر ذکر نشده؛ یا عدم مهر شرط شده باشد؛ نکاح صحیح بوده؛ و طرفین می‌توانند بعد از عقد، مهر را به تراضی معین کنند؛ و چنانچه پیش از مقاربت، نکاح به موجب طلاق، منحل گردد، در این صورت زوجه، مستحق مهرالمتعه خواهد بود.

قلمرو

اگر اختیار تعیین مهر، به زن داده شود؛ و زوجه بعد از دخول، و پیش از تعیین مهریه، فوت شود؛ در این صورت به او، مهرالمثل تعلق می‌گیرد؛ و چنانچه وی، پیش از تعیین مهریه بمیرد؛ مستحق مهرالمتعه خواهد بود.

اگر یکی از زوجین، قبل از تعیین مهر، و قبل از نزدیکی بمیرد؛ زن، مستحق هیچ گونه مهری نیست؛ زیرا مهرالمثل، در فرض دخول، بر عهده مرد، ثابت می‌گردد؛ و مهرالمتعه نیز، حکمی است استثنایی، که مربوط به طلاق پیش از دخول می‌باشد؛ و هیچ‌کدام از دو مورد یادشده، ارتباطی به فوت شوهر پیش از مقاربت ندارد، همچنین مهرالمتعه، در نکاحی که به موجب فسخ یا فوت یکی از طرفین، منحل می‌گردد؛ جایگاهی ندارد.

نحوه تعیین مهرالمتعه

برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود.

در مهرالمتعه، وضعیت مالی شوهر، ملاک است نه اوضاع زوجه، بنابراین اوضاع اقتصادی، تمکن و توانایی مالی زوج، ملاک تعیین مهرالمتعه است.

در فقه

آیه ۲۳۶ سوره بقره، در مهرالمتعه، وضعیت مالی شوهر را ملاک دانسته‌ است.

با توجه به روایتی از امام علی، برای تعیین مهرالمتعه، حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود، همچنین با استناد به روایاتی از امام باقر و امام صادق، در مهرالمتعه، وضعیت مالی شوهر ملاک است.

در رویه‌ قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۵۸۴۴ مورخه ۱۳۷۴/۴/۲۶ شعبه ۳۳ دیوان عالی کشور، اوضاع اقتصادی، تمکن و توانایی مالی زوج، در تعیین مهرالمتعه ملاک است.

تجاوز مهرالمتعه از مهرالمثل

چنانچه مهرالمتعه ای که با توجه به اوضاع مرد، تعیین گردیده؛ از مهرالمثل هم تجاوز نماید؛ در این صورت دلیلی ندارد که زوج، زاید بر مهرالمثل را بپردازد.

مقایسه با مهرالمثل

وجوه افتراق

برخلاف مهرالمتعه که در آن، شئونات مرد، ملاک است، مهرالمثل، با توجه به شئونات زن و امثال او، تعیین می‌گردد. در تعیین مهرالمثل، حسب زن، یعنی اوصاف زیبا و افتخارات و مزیت‌های او، ملاک است نه نسب و آباء و اجداد وی. مهرالمثل، با توجه به چهره، بکارت، شئونات خانوادگی و عرف مکان، تعیین می‌گردد، در واقع در مهرالمثل، وضعیت طبیعی زن نظیر زیبایی، و موقعیت اجتماعی وی، و در واقع آنچه که موجب ترغیب شوهر به او شده؛ ملاک است و البته در تعیین مهرالمثل، مقتضیات زمانی و مکانی نیز مؤثر است.

مقالات مرتبط

• بررسی ضرورت رفع ابهام از مفاد قرارداد

کتب مرتبط

• مستندات در حقوق خانواده (مهریه)
• دانستنی های حقوق خانواده /مهریه/ میزان، انواع و نحوه مطالبه آن

جستارهای وابسته

• مهر
• مهرالمثل
• مهرالمسمی

• مهرالسنه

• مهرالمفوضه