نقد مبانی فلسفی حقوق بشر (جاوید)

نقد مبانی فلسفی حقوق بشر نام کتابی است دو جلدی از محمد جواد جاوید که توسط انتشارات مخاطب به چاپ رسیده‌است. نویسنده در جلد اول به مبحث فلسفه طبیعی حقوق بشر پرداخته و در جلد دوم فلسفه اسلامی حقوق بشر را مورد بررسی قرار می‌دهد.

جلد اول

محتوای کتاب

کتاب نقد مبانی فلسفی حقوق بشر (جلد اول) در دو بخش تدوین گردیده‌است.

1. بخش اول: نظریه حقوق طبیعی بشر. نویسنده در این بخش به مباحث پیرامون انسان‌شناسی حقوق بشر مانند: هستی و چیستی طبیعت انسانی، می‌پردازد.
2. بخش دوم: نظریه حقوق قراردادی بشر. این بخش به مباحث پیرامون جامعه‌شناسی حقوق بشر اختصاص دارد. نظریه عدالت اجتماعی، نظریه عدالت طبیعی، نظریه‌های دولت مردمی و … از عناوینی است که ذیلی این بخش مورد بررسی قرار گرفته‌است.

بخشی از کتاب

نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب می‌نویسد:

«فلسفه حقوق بشر معاصر آکنده از مفاهیمی کلان در حوزه فلسفه و حقوق است که تفکیک نیک آن‌ها از همدیگر سرچشمه نقدهایی بر بنیان آن می‌گردد. با این فرض که هر نقد فلسفی، از مبادی و منابع موضوع مورد نقد نمی‌تواند غفلت کند، نقد مبانی فلسفی حقوق بشر در حقیقت نقدی بر بنیان‌های پیشینی تأسیس فلسفه حقوق بشر هم هست. به این اعتبار، از یک طرف، توجه به ابعاد انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی در حقوق بشر، خواسته یا ناخواسته، میهمان مباحث حوزه نقد فلسفی خواهند بود. از طرف دیگر نسبت حقوق بشر با حقوق شهروندی طبیعتاً بعد دیگری از مباحث این نقد را رونق می‌بخشد که ذیل رویکرد جامعه شناختی قابل بررسی است. در یک نقد واقع گرایانه، مبانی فلسفی حقوق بشر یا براساس آنچه «هست» مورد ارزیابی قرار می‌گیرد (یعنی اغلب آنچه در قوانین و موازین موجود در اسناد بین‌المللی مطرح است) یا گفتمان رایج جهانی در حوزه‌ای فراتر از صرف قانون نوشته در فضای عرف حقوقی حاکم مورد توجه قرار می‌گیرد. این نگاه واقعگرا؛ وضعیت حقوقی جهان معاصر را مناط تحلیل می‌داند؛ اما آنچه «باید» باشد، راهکاری مطلوب تر است شاید تنها به این دلیل که جهان آینده را امیدوار تر ترسیم می‌کند. این نگاه آرمانگرایانه البته لزوماً از نقد صرف این مبانی فلسفی حقوقی بشر برنمی‌خیزد، بلکه نیازمند توجه به ابعاد سه‌گانه پیش گفته‌است تا طرحی نو دراندازد.»

جلد دوم

محتوای کتاب

کتاب نقد مبانی فلسفی حقوق بشر (جلد دوم) در دو بخش تدوین گردیده‌است.

1. بخش اول: تحلیل نسبت حقوق دینی و حقوق شهروندی.
2. بخش دوم: بررسی مصادیق حقوق شهروندی در اسلام. حق برابری زنان و مردان، حق آزادی مذهب، آزادی بیان و رسانه‌ها، حقوق و آزادی‌های اساسی کودکان و … از مصادیقی است که ذیل این بخش مورد بررسی قرار گرفته‌است.

بخشی از کتاب

نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب می‌نویسد:

«آنچه مکتب حقوق طبیعی را با مکتب حقوق اسلامی همسو نشان می‌دهد همان ادله ای است که فلسفه یونان را با فلسفه اسلامی همسو می‌شمارد. همان گونه که فلسفه یونانی در فلسفه اسلامی غنا یافت و از دویست مسئله به بیش از هفتصد مسئله فلسفی رسید، نظریه حقوق طبیعی هم به عنوان بخشی از فلسفه یونانی در فلسفه اسلامی غنا یافت، لیکن با غلبه یافتن سایر مسایل فلسفی و تقدم یافتن مسایل حقیقی و نیز غلبه یافتن حقوق وضعی (اثباتی) در دانش حقوق، نظریه حقوق طبیعی به عنوان مجموعه مسایل اعتباری شمرده شد و عملاً از برنامه تحلیل فلسفی بیرون نهاده شد؛ بنابراین، همان ادله ای که مسایل مابعد الطبیعی را پس از قرن هجدهم به حاشیه راند _ یعنی رونق یا ظهور فلسفه مادی _ باعث حکومت حقوق وضعی (موضوعه) در قرن‌های بعدی شد. به طوری که متأسفانه امروزه سخن گفتن از حقوق طبیعی مرادف با سخن گفتن از حقوق اخلاقی، فلسفی، ماورایی یا ذهنی است که سنخیتی با عالم واقع ندارد.»

مجلدات

• نقد مبانی فلسفی حقوق بشر، جلد اول (جاوید)
• نقد مبانی فلسفی حقوق بشر، جلد دوم (جاوید)

جستارهای وابسته

• حقوق بشر