قراردادهای هوشمند

عنوان	قراردادهای هوشمند
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سعید نجات زادگان عیدگاهی
استاد راهنما	محمد سلطانی، میرحسین عابدیان کلخوران
استاد مشاور	مصطفی السان، پرویز ساورایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

قراردادهای هوشمند عنوان رساله ای است که توسط سعید نجات زادگان عیدگاهی، با راهنمایی محمد سلطانی و میرحسین عابدیان کلخوران و با مشاوره مصطفی السان و پرویز ساورایی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

قرارداد هوشمند نوعی توافق الزام آور الکترونیکی است که توسط رایانه به طور خودکار به اجرا گذاشته می شود. این پدیده ی نوظهور که محصول پیوند فناوری های نوینی مانند امضای دیجیتال، دفتر کل توزیع شده، و دارایی های دیجیتال و هوش مصنوعی است، می تواند با توجه به خصیصه های خوداجراشوندگی و خودبسندگی، تا حد زیادی اجرای خودکار قراردادها را تامین نماید. قرارداد هوشمند قالب الکترونیکی مناسبی برای انعقاد اکثر قراردادهای شناخته شده در نظام حقوق قراردادهای سنتی است. قراردادهای حقوقی هوشمند، همانند سایر قراردادهای سنتی باید واجد شرایط عمومی صحت قراردادها باشند تا مورد پذیرش یک نظام حقوقی خاص قرار گیرند. از منظر حقوق ایران، فرانسه و کامن لا اهلیت طرفین، قصد متقابل، وجود عوض یا مورد معامله ی معتبر و مشروعیت جهت قرارداد، مهم ترین شروط صحت قراردادها هستند که وجود آن ها در قراردادهای هوشمند نیز لازم به احراز است. اهلیت طرفین در فرایند معمول انعقاد قرارداد هوشمند بررسی نمی شود و نیاز است تا تمهیداتی برای اطمینان از اهلیت سالم متعاملینِ این نوع از قراردادها اتخاذ شود. تراضی طرفین در قراردادهای هوشمند قابل شناسایی است و به شکل موضوعی احراز می گردد. قراردادهای هوشمند می تواند به شکل معوض یا بلاعوض منعقد گردد که اصولا هر دوی آن ها در نظام حقوقی ایران و فرانسه معتبر، اما در کامن لا، عقود غیرمعوض تحت شرایط خاصی نامعتبر شناسایی شده است. همچنین، مشابه با سایر قراردادها، اگر جهت و انگیزه غایی از قرارداد هوشمند نامشروع باشد، قرارداد هوشمند باطل خواهد بود. پس از انعقاد یک قرارداد هوشمند، از سویی ممکن است مفاد قرارداد به خوبی به اجرا رسیده و قرارداد با موفقیت خاتمه یابد. اما از سویی دیگر، قراردادهای هوشمند ممکن است عامدانه یا در فروضی مانند تعسر یا تعذر، مورد نقض احدی از طرفین قرار گیرد. همانند حقوق قراردادهای سنتی، زیان دیده از نقض ممکن است با توسل به مراجع حل اختلاف، از روش های جبرانی سنتی مانند اجرای اجباری عین تعهد، فسخ یا مطالبه ی خسارت کمک بگیرد. علاوه بر آن، برای مقابل با نقض این نوع از قراردادها، روش های جبرانی روی زنجیره و مبتنی بر قرارداد هوشمند نیز پیشنهاد شده است که از آن جمله می توان به درج روش های جبرانی سنتی در قالب قرارداد هوشمند و یا ساز و کارهای نوینی مانند حق فسخ با جریمه، سیستم داخلی حل اختلاف یا بازنشانی کلی زنجیره ی بلوک اشاره نمود.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل۱ شناسایی قراردادهای هوشمند و فناوری های زیربنایی آن

۱–۱ مفهوم شناسی و تاریخچه قرارداد هوشمند

۱–۱–۱ مفهوم شناسی قرارداد هوشمند

۱–۱–۱–۱ تعریف قراردادهای هوشمند

۱–۱–۱–۲ تمایز قرارداد هوشمند از مفاهیم مشابه

۱–۱–۱–۲–۱ تمایز قرارداد هوشمند از قراردادهای سنتی

۱–۱–۱–۲–۲ تمایز قرارداد هوشمند از قرارداد ریکاردین

۱–۱–۱–۲–۳ تمایز قراردادهای هوشمند از قراردادهای ترکیبی (هوشمندتر)

۱–۱–۲ تاریخچه و سیر تحول قرارداد هوشمند

۱–۱–۲–۱ تاریخچه دستگاه های فروش

۱–۱–۲–۲ تاریخچه قراردادهای هوشمند

۱–۱–۲–۳ تاریخچه زنجیره بلوک و بیت کوین

۱–۲ شناسایی فناوری های زیربنایی قراردادهای هوشمند و مکانیزم عملکرد آن

۱–۲–۱ فناوری های زیربنایی قرارداد هوشمند

۱–۲–۱–۱ امضای دیجیتال

۱–۲–۱–۲ دفتر کل توزیع شده و زنجیره بلوک

۱–۲–۱–۳ ارزهای دیجیتال

۱–۲–۱–۴ هوش مصنوعی

۱–۲–۲ نحوه عملکرد قراردادهای هوشمند

۱–۳ ویژگی ها و چالش های قراردادهای هوشمند

۱–۳–۱ ویژگی های قراردادهای هوشمند

۱–۳–۱–۱ ماهیت کاملا الکترونیکی

۱–۳–۱–۲ پیاده سازی شده به روش نرم افزاری

۱–۳–۱–۳ دقیق بودن

۱–۳–۱–۴ ماهیت شرطی

۱–۳–۱–۵ خوداجراشوندگی

۱–۳–۱–۶ خودبسندگی

۱–۳–۲ چالش های قراردادهای هوشمند

۱–۳–۲–۱ عدم امکان ایجاد تعهد حقوقی

۱–۳–۲–۲ عدم امکان بهره مندی از روش های جبرانی نقض تعهد

۱–۳–۲–۳ عدم تاثیر قصد و رضای معیوب بر اعتبار قراردادهای هوشمند

۱–۳–۲–۴ عدم حمایت از طرف ضعیف تر در قراردادهای هوشمند

۱–۳–۲–۵ نامشروع بودن جهت در برخی قراردادهای هوشمند

۱–۳–۲–۶ توقف استیفای از حقوق در وقفه انتقال دارایی

۱–۳–۲–۷ مشکلات قانونی مورد معامله قراردادهای هوشمند

۱–۳–۲–۸ مسیله تعارض قوانین و صلاحیت ها

۱–۴ اقسام و کارکردهای قراردادهای هوشمند

۱–۴–۱ اقسام قرارداد هوشمند

۱–۴–۱–۱ قراردادهای هوشمند ضعیف و قوی

۱–۴–۱–۲ قراردادهای کاملا هوشمند و قراردادهای نسبتا هوشمند

۱–۴–۱–۳ کد قرارداد هوشمند و قرارداد حقوقی هوشمند

۱–۴–۱–۴ قراردادهای هوشمند روی زنجیره و خارج از زنجیره

۱–۴–۱–۵ قرارداد هوشمند بیرونی و درونی

۱–۴–۱–۶ قرارداد هوشمند مجتمع و غیرمجتمع

۱–۴–۲ کارکردهای ویژه قراردادهای هوشمند

۱–۴–۲–۱ کارکرد قرارداد هوشمند در زنجیره تامین

۱–۴–۲–۲ کارکرد قرارداد هوشمند در صنعت بیمه

۱–۴–۲–۳ کارکرد قرارداد هوشمند در معاملات املاک و مستغلات

۱–۴–۲–۴ کارکرد قرارداد هوشمند در بازارهای سرمایه

۱–۴–۲–۵ کارکرد قرارداد هوشمند در مراقبت های پزشکی

۱–۴–۲–۶ سایر کارکردها

فصل ۲ انعقاد قراردادهای هوشمند

۲–۱ عقود قابل انعقاد در قالب قراردادهای هوشمند

۲–۱–۱ انواع قرارداد هوشمند از حیث اطراف قرارداد

۲–۱–۱–۱ عقود فردی و گروهی(جمعی)

۲–۱–۱–۲ عقود دوطرفه و چندطرفه

۲–۱–۲ انواع قرارداد هوشمند از حیث موضوع

۲–۱–۲–۱ عقود معوض و غیر معوض

۲–۱–۲–۲ عقود عهدی و تملیکی

۲–۱–۲–۳ عقود متعادل (معامله) و نامتعادل (مسامحه)

۲–۱–۲–۴ عقود یک تعهدی، دوتعهدی و چندتعهدی

۲–۱–۲–۵ عقود شانسی (احتمالی) و قطعی (معین)

۲–۱–۳ انواع قرارداد هوشمند از حیث ماهیت

۲–۱–۳–۱ عقود لازم، جایز و خیاری

۲–۱–۳–۲ عقود منجز و معلق

۲–۱–۳–۳ عقود معین و غیرمعین

۲–۱–۳–۴ عقود قصدی (رضایی)، تشریفاتی و عینی

۲–۱–۳–۵ عقود مطلق و مشروط

۲–۱–۳–۶ عقود مستمر و آنی

۲–۲ شرایط عمومی صحت قراردادهای هوشمند

۲–۲–۱ اهلیت طرفین

۲–۲–۲ تطابق قصد و رضای آزاد طرفین

۲–۲–۲–۱ روش های احراز قصد و رضا

۲–۲–۲–۲ استناد پذیری امضاهای قرارداد هوشمند

۲–۲–۲–۳ اعتبارسنجی تراضی با زبان غیرانسانی

۲–۲–۲–۴ انعقاد خودکار قرارداد توسط رایانه ها

۲–۲–۲–۵ چالش اجرای خودکار قراردادهای غیرصحیح

۲–۲–۳ مورد معامله معتبر

۲–۲–۳–۱ معین بودن موضوع مورد معامله

۲–۲–۳–۲ وجود عوض

۲–۲–۳–۳ مشروعیت سنجی ارزهای دیجیتال به عنوان مورد معامله

۲–۲–۴ مشروعیت جهت قرارداد

۲–۳ زمان و مکان انعقاد قرارداد هوشمند

۲–۳–۱ زمان انعقاد قراردادهای هوشمند

۲–۳–۱–۱ نتایج عملی تعیین زمان تشکیل عقد

۲–۳–۱–۲ نظریه های مطروحه در تعیین زمان تشکیل قراردادهای مکاتبه ای

۲–۳–۱–۲–۱ نظریه اعلان قبول

۲–۳–۱–۲–۲ نظریه ارسال قبول

۲–۳–۱–۲–۳ نظریه وصول یا دریافت یا ابلاغ قبول

۲–۳–۱–۲–۴ نظریه اعلام قبول یا اطلاع از قبول

۲–۳–۱–۳ رویکرد نظام های تقنینی در تعیین زمان تشکیل عقد

۲–۳–۱–۳–۱ فرانسه

۲–۳–۱–۳–۲ انگلیس و آمریکا

۲–۳–۱–۳–۳ ایران

۲–۳–۱–۳–۴ اسناد حقوقی بین المللی

۲–۳–۱–۴ زمان انعقاد قراردادهای الکترونیکی

۲–۳–۱–۴–۱ قانون نمونه آنسیترال راجع به تجارت الکترونیکی

۲–۳–۱–۴–۲ دستورالعمل اتحادیه اروپا مصوب ۲۰۰۰ راجع به تجارت الکترونیکی

۲–۳–۱–۴–۳ فرانسه

۲–۳–۱–۴–۴ انگلیس و آمریکا

۲–۳–۱–۴–۵ ایران

۲–۳–۱–۴–۶ کنوانسیون استفاده از ارتباطات الکترونیکی در قراردادهای بین المللی

۲–۳–۱–۵ ارزیابی زمان تشکیل قرارداد هوشمند بر مبنای رویکرد حقوق قراردادها

۲–۳–۲ مکان انعقاد قراردادهای هوشمند

۲–۳–۲–۱ نتایج عملی تعیین مکان تشکیل عقد

۲–۳–۲–۲ رویکرد نظام های تقنینی در تعیین مکان تشکیل عقد

۲–۳–۲–۳ مکان انعقاد قراردادهای الکترونیکی

۲–۳–۲–۳–۱ قانون نمونه آنسیترال راجع به تجارت الکترونیکی و حقوق ایران

۲–۳–۲–۳–۲ کنوانسیون استفاده از ارتباطات الکترونیکی در قراردادهای بین المللی

۲–۳–۲–۴ ارزیابی مکان تشکیل قرارداد هوشمند بر مبنای رویکرد حقوق قراردادها

فصل ۳ اجرا، نقض و روش های جبرانی نقض قرارداد هوشمند

۳–۱ اجرا و نقض قرارداد هوشمند

۳–۱–۱ اجرای قراردادهای هوشمند

۳–۱–۱–۱ اجرای خودکار قرارداد هوشمند

۳–۱–۱–۲ اصلاح قرارداد هوشمند

۳–۱–۲ نقض قراردادهای هوشمند

۳–۱–۲–۱ تعدیل قرارداد هوشمند

۳–۱–۲–۲ تعذر اجرای قرارداد هوشمند

۳–۲ روش های جبرانی سنتی و خارج از زنجیره در مقابله با نقض قرارداد هوشمند

۳–۲–۱ اجرای اجباری عین تعهد

۳–۲–۱–۱ مطالعه تطبیقی اجرای اجباری عین تعهد در حقوق قراردادها

۳–۲–۱–۲ امکان سنجی اجرای اجباری عین تعهداتِ قراردادهای هوشمند

۳–۲–۲ فسخ

۳–۲–۲–۱ شرایط تحقق روش جبرانی حق فسخ

۳–۲–۲–۲ آثار فسخ قرارداد

۳–۲–۲–۳ امکان سنجی اِعمال حق فسخ در قراردادهای هوشمند

۳–۲–۳ خسارت

۳–۲–۳–۱ روش های جبران خسارت

۳–۲–۳–۲ خسارات ناشی از نقض قرارداد هوشمند

۳–۲–۴ چالش های استفاده از روش های جبرانی خارج از قرارداد هوشمند

۳–۳ روش های جبرانی روی زنجیره و مبتنی بر قرارداد هوشمند

۳–۳–۱ درج روش های جبرانی سنتی در قالب قرارداد هوشمند

۳–۳–۲ ایجاد روش های جبرانی ویژه قراردادهای هوشمند

۳–۳–۲–۱ دکمه ی استرداد پول

۳–۳–۲–۲ حق فسخ با جریمه

۳–۳–۲–۳ روش های جبرانی مبتنی داده های برون زنجیره

۳–۳–۲–۴ بازنشانی زنجیره بلوک

نتیجه گیری

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• قرارداد هوشمند
• زنجیره بلوک
• قرارداد الکترونیک
• ارز دیجیتال