قنات؛ «شناسنامه و میراث ماندگار کویر»: رویکرد حقوقی

از ویکی حقوق
نسخهٔ تاریخ ‏۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۲۴ توسط Javad (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «{{مقالات ارجنامه دکتر حسین مهرپور / جلد دوم|عنوان=قنات؛ «شناسنامه و میراث ماندگار کویر»: رویکرد حقوقی|نویسنده=محمد حسین رمضانی قوام آبادی|محور موضوعی=حقوق عمومی}} '''قنات؛ «شناسنامه و میراث ماندگار کویر»: رویکرد حقوقی''' عنوان مقاله ای از محمد ح...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
ارجنامه دکتر حسین مهرپور
عنوانقنات؛ «شناسنامه و میراث ماندگار کویر»: رویکرد حقوقی
نویسندهمحمد حسین رمضانی قوام آبادی
محور موضوعیحقوق عمومی
سال نشر۱۴۰۲
منتشر شده درجلد دوم ارجنامه دکتر حسین مهرپور
ناشرانخانه اندیشمندان علوم انسانی
انتشارات داد و دانش


قنات؛ «شناسنامه و میراث ماندگار کویر»: رویکرد حقوقی عنوان مقاله ای از محمد حسین رمضانی قوام آبادی است که در جلد نخست ارجنامه دکتر حسین مهرپور (در میانه حقوق بشر، حقوق اساسی و روزآمدی فقه و قانون) منتشر گردیده‌است.

مقدمه

من، خود کویرزاده¬ام و به کرّات دست و روی در قنات (کاریز) شسته¬ام ولی با کمال تاسف باید اذعان کنم که امروز تنها نامی از آن می¬شنویم و اکثر آنها خشکیده¬اند. به راستی چه شد که به یکباره قنات¬ و آن صدای کلنگ مقنی¬های سالخورده در هیاهو و سرو صدای این رقیب سر به هوا – موتورهای آبکشی چاه¬های عمیق - محو و نابود شد و نتوانست در جدال نابرابر با این رقیب جدید هماوردی کند و بر آن فائق آید! چه شد؟ واقعاً چه شد که به اینجا رسیدیم؟

زندگی در مناطق کویری و بیابانی با مرارت¬های زیادی همراه است. افرادی که توانسته¬اند در طول هزاران سال با کویر و بیابان همنشینی کنند و در صدد آبادانی آن برآیند حماسه¬ی بزرگی خلق کردند که استاد باستانی پاریزی آن را «حماسه کویر» تعبیر می کند. افرادی که با کار و تلاش بی وقفه، صبر، مقاومت و پشتکار قابل تحسین پیشکار قنات را به پیش برده¬اند و اوج خلاقیت خود را به منصه ظهور و بروز رساندند. فن حفر و احداث قنات در ایران از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و به عنوان یکی از مهمترین خلاقیت¬های کویرنشینان و مناطق بیابانی و گرم و خشک محسوب می¬شود. نیاکان ما آب را از دامنه¬ی کوهها از طریق قنات به حاشیه کویر هدایت کردند و با چنین ابتکاری نه تنها زمینه تداوم حضور خود در کویر بلکه در دامنه کوه¬ها و کوهپایه¬ها توسعه و گسترش داده اند.

به طورکلی آب منشاء آبادانی و موجد تشکیل تمدن است و به همین خاطرنیز اکثر تمدن¬ها در کنار منابع آبی (رودها، قنات¬ها) ایجاد شده و عموما از آنها به «تمدن¬های آبی» یاد می¬شود. اگرچه در مورد قنات و منشاء پیدایش آن اتفاق نظر وجود ندارد و نظرهای گوناگون ارائه شده اما در مورد محل پدیداری آن هانری گوبلو می گوید «همه چیز دال بر آن است که نخستین قنات¬ها در محدوده فرهنگی ایران پدیدار شده¬اند.» آقای گوبلو–کارشناس فرانسوی مسایل آب بود که بنا به دعوت دولت ایران در سال 1319 برای تنظیم برنامه بهره¬برداری از منابع آب¬های زیرزمینی به ایران آمد - در کتابش تحت عنوان «قنات فنی برای دستیابی به آب» به تفصیل انتقال و انتشار فن آوری قنات از ایران به سوی شرق و غرب با استناد به اسناد و مدارک تاریخی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. قنات از جهات گوناگون مهندسی و معماری، کشاورزی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخی، محیط زیستی و حقوقی قابل مطالعه و بررسی است. در مورد قنات تاکنون مطالب زیادی نوشته شده و هر یک از منظری خواسته¬اند-یکی از نظر معماری و گردشگری یکی دیگر در قالب فرهنگ عامه و باورهای اجتماعی - زوایای پنهان این شاهکار را به تصویر بکشند تا شاید بتوان از این یادگار ایرانیان پاک¬سرشت صیانت شود.

قنات، چرا شناسنامه و چرا میراث ماندگار کویر؟

حیات بدون آب غیر ممکن است. تصور زندگی در مناطق گرم و خشک کویری با کمترین میزان نزولات آسمانی بی نهایت سخت و طاقت¬فرساست. به لطف قنات امکان یکجانشینی و تداوم حضور در کویر فراهم شد. این سازه آبی سنتی نماد فرهنگ و تمدن کویرنشینان است و اگر ادعا کنیم که قنات هویت¬بخش کویرنشینان است، سخن به گزاف نگفته¬ایم. اگر امروز ثبت ملی و بین¬المللی قنات¬ها به عنوان میراث جهانی مطرح است به واسطه ویژگی¬های خاص، برجسته و اهمیت منحصر به فردی است که در آنها وجود دارد. قنات واجد ارزش¬های ملموس(قنات و قسمتهای مختلف آن) و ناملموس(دانش بومی نگهداری قنات و آداب و رسوم و فرهنگ عامه مرتبط با قنات) زیادی است. در کنار رشته¬های قنات معمولاً تاسیسات جانبی دیگری همچون آسیاب، پایاب، آب انبار، چاه¬خانه گرمابه، یخچال و غیره وجود دارد که با ثبت قنات این تاسیسات هم معرفی و مورد شناسایی قرار خواهند گرفت. در خصوص میراث ناملموس در برخی مناطق ایران (اراک، زیاد آباد اصفهان، کمره خمین، میمه، نطنز) باورهای فرهنگی و اجتماعی زیادی همچون عروسی قنات پدید آمده است و حتی برای قنات همسرگزینی و مراسم عروسی برگزار می¬کردند.

همان¬طورکه گفته شد از جهات گوناگون قنات می¬تواند مورد مطالعه قرار گیرد که یکی از آنها رویکرد و ابعاد حقوقی مسئله است. آیا احیاء قنات¬ها با وضعیت منابع آب زیرزمینی که کشور دارد عملاً ممکن است؟ حقوق چه اقداماتی در جهت حفظ یا بهبود وضع موجود ایفا خواهد کرد؟ همه این پرسش¬ها خود به نحوی با مسائل کلان مربوط به مدیریت و سیاستگذاری منابع آب کشور ارتباط دارد و بر آینده قنوات موثر خواهد بود.

رویکرد حقوقی نسبت به قنات می¬تواند جنبه¬های گوناگون حقوقی، کیفری، اداری و محیط زیستی در بر داشته باشد. مسائل مربوط به مالکیت قنوات و حقوق حاکم بر حفاظت و بهره-برداری از آنها به حدی گسترده است که هر کدام می¬تواند موضوع یک تحقیق مجزا باشد. لذا در این تحقیق برخی از مسائل مرتبط با مالکیت قنات و بهره¬برداری و حفاظت از آن مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.


کلیدواژه ها