ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی

ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی: هرگاه صغیر یا مجنون یا غیررشید باعث ضرر غیر شود ضامن است.

• مشاهده ماده قبلی
• مشاهده ماده بعدی

مواد مرتبط

• ماده ۲۱۳ قانون مدنی
• ماده ۳۲۸ قانون مدنی
• ماده ۱۲۱۵ قانون مدنی
• ماده ۷ قانون مسئولیت مدنی

توضیح واژگان

منظور از «مجنون» در ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، کسی است که قوه درک او، با اختلال مواجه شده؛ و نتواند صحیح را از باطل تشخیص دهد.

مطالعات تطبیقی

• به موجب ماده ۱۶۴ قانون مدنی مصر، اشخاص ممیز، مسئول اعمال نامشروع خود هستند و اگر شخص غیرممیز، موجب ورود زیان به غیر گردد؛ در صورتی که فاقد ضامن بوده؛ یا مطالبه خسارت از شخص مسئول، متعذر باشد؛ دادگاه می‌تواند با لحاظ وضعیت طرفین، وارد کننده ضرر را، محکوم به پرداخت خسارت نماید.

• حقوق فرانسه، چند دهه بعد از تصویب قانون مدنی ایران، اصل مسئولیت صغار را به رسمیت شناخت.

فلسفه و مبانی نظری ماده

به دلیل اینکه احکام مربوط به اطفال و مجانین، وضعی است؛ لذا مسئولیت مدنی آنان نیز، امکان پذیر است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

اگر صغیر ممیز، از باب اتلاف یا تسبیب، موجب ورود زیان به شخص دیگری گردد؛ به دلیل بهره‌مندی از قوه درک و تشخیص، خود او مسئول جبران خسارت مزبور بوده؛ و دیگر نمی‌توان کسانی را که وظیفه نگهداری او را، بر عهده دارند؛ مسئول دانست؛ زیرا خود او، مباشر اقوی از سبب است، و به نظر برخی دیگر از حقوقدانان، چنانچه صغیر ممیز، مال را، از باب تسبیب تلف نماید؛ فقط ملزم به جبران نیمی از زیان است.

سفیه، عاقل بوده؛ و مسئول جبران خساراتی است که در نتیجه اعمال او، به دیگران وارد می‌گردد؛ ولی و قیم شخص غیررشید، فقط در امور مالی او، حق دخالت دارند.

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

• بنا به تعبیر شهید اول، اگر محجور، موجب زیان غیر گردد؛ مسئول است؛ زیرا حجر او در امور فعلیه، رافع مسئولیت نبوده؛ بلکه عدم اهلیت در امور قولیه، نظیر عقود، که نیاز به صیغه و قصد و رضا دارند؛ موثر می‌باشد.

• در مسئولیت مدنی، بلوغ و عقل، شرط نیست.

رویه‌های قضایی

• به موجب دادنامه شماره ۸۱۸ مورخه ۱۳۷۱/۱۲/۱۱ شعبه ۳ دیوان عالی کشور، مسئولیت عاقله، فقط محدود به یک مورد خاص قانونی می‌باشد و جبران خساراتی که توسط محجورین، به دیگران وارد می‌گردد؛ با خود آنها است.
• نظریه شماره ۷/۹۹/۴۴۰ مورخ ۱۳۹۹/۰۴/۲۳ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان محکوم شدن طفل به پرداخت در جنایت کمتر از موضحه
• نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۴۸ مورخ ۱۴۰۲/۰۴/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره مطالبه غرامت به دلیل بطلان عقد بیع

انتقادات

آیا یکسان انگاری اصناف سه‌گانه محجورین (یعنی صغار و مجانین و اشخاص سفیه) در ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، پشتوانه ای منطقی دارد و آیا می توان سفیهی را که مکلفی عاقل بوده و اصولاً توان مالی جبران خسارت را داراست، با صغیر و مجنون، در حکم به ضمان قهری یکی دانست؟؛ حتی فراتر از این، در خصوص خود صغار و مجانین نیز، آیا می توان تمایز واقعی و عرفیِ مجانین و صغار ممیز از غیرممیز در نحوه تعامل و عملکرد را نادیده انگاشت؟ و آیا دادرسِ چنین پرونده ای می‌تواند بدون توجه به ملاحظات عاطفی و اخلاقی ناظر به انصاف و عدالت ماهوی، به استناد ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، حکم به جبران کامل و فوری زیان کرده و اصل جبران کامل زیان و اعاده وضع سابق را پاس دارد؟

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر سفیه، در حال رانندگی با اتومبیل، موجب ورود زیان به اشخاص یا اموال آنان گردد؛ خود او ضامن است؛ نه ولی و قیم او.
• اگر سفیه، مالک یک قلاده سگ بوده؛ و بر اثر تقصیر او، حیوان از دست او فرار نموده؛ و با حمله به یک شخصی، جراحاتی را به وی، وارد نموده باشد؛ خود سفیه مسئول جبران خسارت است.

مقالات مرتبط

• مبانی فقهی و حقوقی خشونت تربیتی در مواجهه با اطفال بزهکار
• تمایزهای بنیادین «ضمان قهری» و «مسئولیت مدنی» از حیث مبنا، ارکان و احکام
• بررسی جایگاه عدالت توزیعی در مسئولیت مدنی
• تحول مبنای مسئولیت اشخاص فاقد تمییز و تأثیر آن بر قواعد عمومی مسئولیت مدنی در حقوق فرانسه و ایران
• نقدی بر ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)
• مبانی مسئولیت ناشی از فعل غیر در حقوق انگلستان و ایران
• مسئولیت مدنی والدین در قبال فرزند معلول