محمد درویش زاده

محمد درویش زاده
محمد درویش زاده
زادهٔ	۱۳۵۰; مشهد
پیشه	رییس پژوهشکده حقوق و قانون ایران
تخصص	حقوق و فقه
مرتبه حوزوی	دروس خارج
جوایز	قاضي نمونه قوه قضاييه; مدير نمونه قوه قضاييه; پژوهشگر برگزیده کشور

محمد درویش زاده (زادهٔ ۸ تیر ۱۳۵۰ در مشهد) حقوقدان، پژوهشگر و قاضی پیشین دیوانعالی کشور است. او دارای سوابق گسترده در حوزه قضاوت، آموزش، پژوهش و مدیریت قضایی است. برخی از تالیفات او نیز چندین سال به عنوان متن درسی آزمون جامع سراسری آموزش‌های ضمن خدمت قضات بود. وی در حال حاضر رئیس پژوهشکده حقوق و قانون ایران، مدیر مسئول پنج نشریه علمی پژوهشی و داور مرکز داوری اتاق بازرگانی تهران است.

زندگی‌نامه

درویش زاده تحصیلات حوزوری را از کودکی در حوزه علمیه خراسان آغاز کرد. وی پس از گذراندن سطوح مقدماتی و عالی حوزوی، برای مدتی در دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم شرکت کرد، اما پس از مدتی به مشهد بازگشت و ضمن اشتغال به امر قضا، به مدت هفت سال متوالی در دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان حضور یافت. علاوه بر تحصیلات حوزوی، وی در دوره‌های تخصصی و آموزش‌های تکمیلی نیز حضور داشته است. از جمله، طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ در دوره تخصصی کارشناسی اقتصاد در دفتر تبلیغات اسلامی شرکت کرد. همچنین مطالعات گسترده‌ای در رشته‌های مدیریت (با تمرکز بر گرایش‌های مرتبط با طراحی رشته مدیریت قضایی)، علوم تربیتی (شامل فلسفه تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی، مدیریت آموزشی و آموزش حرفه‌ای و سازمانی) و نیز در حوزه کتابداری به مناسبت مسئولیت‌های اجرایی مرتبط داشته است.

سوابق قضایی

محمد درویش زاده پس از طی تحصیلات حوزوی و شرکت در آزمون حاکم شرع، موفق به قبولی در این آزمون شد و وارد دستگاه قضایی گردید. فعالیت قضایی وی از اوایل دهه ۱۳۷۰ آغاز شد و به مدت نزدیک به دو دهه در سطوح مختلف قضایی کشور ادامه یافت. او در این دوران، مسئولیت‌های گوناگونی از دادسرا و دادگاه بخش تا دیوانعالی کشور را بر عهده داشت و در نقاط مختلف کشور خدمت کرد. سوابق قضایی او به ترتیب زمانی به شرح زیر است:

دادیار دادسرای انقلاب اسلامی سمنان (۱۳۷۲–۱۳۷۳)
دادرس دادگاه عمومی بخش بسطام شاهرود (۱۳۷۳–۱۳۷۴)
دادرس دادگاه عمومی بخش فیض‌آباد خراسان (۱۳۷۴–۱۳۷۵)
رئیس دادگاه عمومی و رئیس حوزه قضایی زبرخان نیشابور (۱۳۷۵–۱۳۷۷)
قاضی ویژه دادگاه خانواده در زبرخان نیشابور (۱۳۷۵–۱۳۷۷)
دادرس دادگاه عمومی مشهد (۱۳۷۸)
معاون قضایی دادگستری کل استان خراسان (۱۳۷۸–۱۳۸۱)

مستشار آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، تهران (۱۳۸۱–۱۳۸۳)
مستشار قضایی قوه قضاییه، تهران (۱۳۸۷–۱۳۸۸)
دادیار دادسرای دیوان‌عالی کشور، تهران (۱۳۸۸–۱۳۹۰)

سوابق آموزشی و پژوهشی

آمورش و پژوهش در قوه قضائیه

درویش‌زاده از اواخر دهه ۱۳۷۰ وارد عرصه آموزش و پژوهش حقوقی در دستگاه قضایی شد و فعالیت‌هایی متنوع در این زمینه را تجربه کرده است. نخستین تجربه جدی او در این حوزه، مسئولیت ریاست اداره آموزش و تحقیقات دادگستری کل استان خراسان بود که در آن به طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی برای قضات و کارکنان قضایی در سطح استان پرداخت. در سال ۱۳۸۱ به معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه منتقل شد و در دفتر برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان سرپرست آغاز به کار کرد. در سال‌های بعد، با ارتقاء به مدیرکلی اداره کل برنامه‌ریزی، نظارت و تدوین متون آموزشی و سپس قائم‌مقامی معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، نقش گسترده‌تری در نظام آموزش قضایی کشور ایفا کرد.

او در طول این سال‌ها مسئولیت‌های اجرایی، کارشناسی و سیاست‌گذاری متعددی در سطح کلان آموزشی داشت که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ریاست شورای پژوهش، شورای نشر، شورای نظارت بر تدوین متون و پایان‌نامه‌ها
دبیری کمیسیون طراحی آموزشی و کمیسیون تخصصی معادل‌سازی فعالیت‌های تحقیقاتی با فعالیت‌های آموزشی
ریاست شورای آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات در قوه قضاییه
دبیری کارگروه جذب داوطلبان امر قضا و کمیته مصاحبه‌های علمی

در زمینه تولید محتوای آموزشی، وی نظارت علمی بر تدوین حدود ۲۰۰ عنوان کتاب را بر عهده داشت و در این مسیر، از همکاری با ناشران حقوقی مختلفی بهره برد. افزون بر این، داوری، مشاوره، و راهنمایی بیش از ۲۰ پایان‌نامه آموزشی قضات، و برگزاری بیش از ۲۰۰ جلسه دفاعیه پایان‌نامه‌های آموزشی در کارنامه او ثبت شده است.

از حیث برنامه‌ریزی آموزشی، درویش‌زاده در طراحی آموزش‌های پودمانی برای مشاغل قضایی، آموزش غیرحضوری قضات، نظام ارزشیابی آموزشی مشاغل قضایی، و تدوین شیوه‌نامه‌های نوین نگارش متون حقوقی (از جمله نگارش تحلیلی آراء، نکته‌محور، و قضیه‌محور) مشارکت فعال داشته است. همچنین، در طراحی دوره‌های علمی-کاربردی کاردانی و کارشناسی دستیار قضایی و نیز تدوین بیش از ۴۰۰ عنوان دوره آموزشی ویژه قضات، کارمندان و مشاغل پیرامونی قوه قضاییه نقشی مستقیم ایفا کرده است.

در حیطه پژوهش، او به‌عنوان مجری، ناظر یا پژوهشگر ده‌ها پروژه پژوهشی در سطوح سازمانی، ملی و بین‌سازمانی شناخته می‌شود. بخش عمده این پژوهش‌ها در حوزه‌های سیاست‌گذاری قضایی، آموزش حقوق، آسیب‌شناسی نظام قضایی و قانون‌گذاری بوده‌اند.

از دیگر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی وی می‌توان به تدریس در دوره‌های مختلف کارآموزی قضایی، آموزش ضمن خدمت قضات، تربیت مربی در مرکز آموزش مدیریت دولتی، و تدریس در دانشگاه علمی–کاربردی واحد قوه قضاییه اشاره کرد.

آموزش و پژوهش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران

پس از بازخرید از قوه قضاییه در سال ۱۳۹۲، محمد درویش زاده فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خود را در قالبی مستقل و غیردولتی ادامه داد. در همین راستا، اقدام به تأسیس «پژوهشکده حقوق و قانون ایران» نمود؛ نخستین پروژه‌ای که در قالب این پژوهشکده طراحی و اجرا کرد، پروژه‌ای با عنوان «مدیریت دانش پیرامونی مواد قانونی» بود که تحت عنوان «دایره‌المعارف حقوق و قانون ایران (حقا)» شناخته می‌شود. این طرح درصدد بود با گردآوری، طبقه‌بندی، مستندسازی و تحلیل اطلاعات علمی و اجرایی مرتبط با مواد قانونی موجود، شبکه‌ای معنادار از دانش حقوقی مبتنی بر متن قانون ایجاد کند؛ پروژه‌ای که پایه بسیاری از فعالیت‌های پژوهشی و تحلیلی بعدی این مجموعه شد.

در سال‌های بعد، درویش‌زاده طراحی و اجرای پروژه‌های پژوهشی متعددی را در حوزه حقوق عمومی، حقوق کیفری، حقوق خصوصی، حقوق تطبیقی، و سیاست‌گذاری حقوقی دنبال کرد. این پروژه‌ها عمدتاً به سفارش دستگاه‌هایی چون وزارت دادگستری، سازمان ثبت احوال، شرکت ملی نفت ایران، ستاد دیه و سایر نهادهای اجرایی و حاکمیتی انجام شدند. تمرکز این مطالعات بر تحلیل لایحه‌ها، ارزیابی دستورالعمل‌ها، طراحی سازوکارهای نوین نظارتی، مستندسازی تجارب مدیریتی در حوزه حقوق، تدوین شیوه‌نامه‌های تخصصی و آسیب‌شناسی فرآیندهای قضایی و تقنینی بود.

در کنار فعالیت‌های پژوهشی، محمد درویش زاده با توجه بر رسانه و نشر حقوقی، اقدام به تأسیس و انتشار نشریات تخصصی متعددی کرد. این نشریات دامنه‌ای از رسانه‌های اطلاع‌رسانی عمومی تا نشریات علمی و پژوهشی را در بر می‌گرفتند. از جمله این موارد می‌توان به روزنامه «دنیای حقوق»، دوهفته‌نامه «پیک اطلاع‌رسانی حقوق و قانون ایران» و فصلنامه تخصصی «علوم حقوقی» اشاره کرد. در سال‌های اخیر، وی تمرکز خود را بر راه‌اندازی و توسعه نشریات علمی با محوریت تحقیق و توسعه در حوزه‌های مختلف حقوقی قرار داده و هم‌اکنون مدیرمسئول پنج نشریه تخصصی است که عبارت‌اند از: «تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی»، «تحقیق و توسعه در حقوق عمومی»، «تحقیق و توسعه در حقوق خصوصی»، «تحقیق و توسعه در حقوق کیفری و جرم‌شناسی» و «نقد و تحلیل آرای قضایی». هم‌زمان با این فعالیت‌ها، وی انتشارات «داد و دانش» را نیز راه‌اندازی کرد که به طور خاص در زمینه چاپ و انتشار کتاب‌های حقوقی فعالیت می‌کند.

وی در حوزه برگزاری کرسی‌های علمی نیز نقش فعالی ایفا کرده است. وی به عنوان رئیس کمیته دستگاهی حقوق، از سوی هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره منصوب شد و از آن زمان تاکنون، مسئولیت هدایت و نظارت بر برگزاری این کرسی‌ها را بر عهده دارد. در چارچوب این مسئولیت، بیش از ۷۰ کرسی علمی، نشست تخصصی و جلسه هم‌اندیشی با موضوعات متنوع حقوقی، فقهی، تقنینی و رویه‌ای برگزار کرده است.

طرح‌ها و ابتکارات

از جمله طرح‌های ابتکاری وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پیشنهاد ماده واحده دوفوریتی بر مبنای دکترین منع ذی‌نفعی در موقعیت امانی (رهیافت حقوقی – تاریخی بر حقوق‌های نامتعارف)، ۱۳۹۶
طراحی خدمات تخصصی مستندیاب حقوقی، ۱۳۹۰
طراحی خدمات تخصصی – پژوهشی پژوهشیاب، ۱۳۹۰
طراحی طرح ابتکاری دایره‌المعارف حقوق و قانون ایران، ۱۳۸۹
ارائه طرح ابتکاری نوآوری‌های قضایی به مناسبت نام‌گذاری سال ۱۳۸۷ به عنوان سال خلاقیت، نوآوری و شکوفایی از سوی مقام رهبری، ۱۳۸۷
طراحی و تدوین ابتکاری شیوه‌نامه‌های تدوین متون با روش نکته‌های کلیدی، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۶
طراحی و تدوین ابتکاری شیوه‌نامه‌های تدوین متون حقوقی با روش قضیه‌نگاری، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۶
طراحی و تدوین ابتکاری شیوه‌نامه‌های تدوین متون حقوقی با روش تحلیل آراء قضایی، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۶
راه‌اندازی کمیسیون طراحی آموزشی، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۴
راه‌اندازی کمیسیون معادل‌سازی کارهای تحقیقاتی با فعالیت‌های آموزشی، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۴
طراحی نظام ارزشیابی آموزشی ویژه آموزش‌های مشاغل قضایی، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۴
طراحی نظام آموزش پودمانی در قوه قضاییه، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۳
طراحی آموزش غیرحضوری قضات، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه، ۱۳۸۱

تالیفات

تا کنون آثار متعددی از محمد درویش‌زاده، شامل کتاب‌ها و مقالات علمی، منتشر شده است. برخی از تألیفات وی نیز طی چندین سال، به‌عنوان منبع درسی آزمون جامع سراسری آموزش‌های ضمن خدمت قضات مورد استفاده قرار گرفته‌اند. شماری از این آثار عبارت‌اند از:

کتب

تعرض به سند

جستاری در مدیریت قضایی

منشور اخلاق و رفتار قضایی بر پایه تعالیم پیامبر اعظم

مقالات

آوار «تعارض منافع» بر سر مردم رنج دیده آبادان

حقوق را جدی بگیریم (جای خالی قانون«مدیریت تعارض منافع» در انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم)

ضرورت سازماندهی چالش‌های حقوقی در پساکرونا

فضیلت در دسترس بودن قاضی

نشانه‌های ناهنجار در نهاد قانون‌گذار نقدی بر مصونیت مصوبات شوراهای عالی انقلاب فرهنگی و فضای مجازی از شکایت در دیوان عدالت اداری

مشاهده فهرست مقالات محمد درویش زاده در ویکی حقوق

جوایز و افتخارات

درویش زاده در طول فعالیت‌های قضایی، آموزشی و پژوهشی خود، موفق به دریافت تقدیرنامه‌ها و نشان‌های متعدد از نهادها و مسئولان مختلف کشور شده است. بخشی از این تقدیرها، به‌دلیل عملکرد اجرایی، تدوین آثار علمی، برگزاری برنامه‌های ملی و طراحی پروژه‌های حقوقی بوده است. برخی از این موارد عبارتند از:

مقاله برتر در همایش یکصدمین سال قانون‌گذاری، تقدیر از سوی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی (۱۳۸۵)
قاضی نمونه قوه قضاییه، تقدیر از سوی رئیس قوه قضاییه (۱۳۸۶)
پژوهشگر برگزیده کشور، تقدیر از سوی رییس جمهور و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری (۱۳۸۷)
مدیر نمونه قوه قضاییه، تقدیر از سوی رئیس قوه قضاییه (۱۳۸۷)
تقدیر از زحمات علمی و پژوهشی، توسط وزیر دادگستری (۱۳۹۶)

پیوند به بیرون