ماده ۸۴۶ قانون مدنی

هر گاه موصی به منافع ملکی باشد دائماً یا در مدت معین به طریق ذیل از ثلث اخراج می‌شود:

بدواً عین ملک با منافع آن تقویم می‌شود سپس ملک مزبور با ملاحظه مسلوب‌المنفعه بودن درمدت وصیت تقویم شده تفاوت بین دو قیمت از ثلث حساب می‌شود. اگر موصی به منافع دائمی ملک بوده و بدین جهت عین ملک قیمتی نداشته باشد قیمت ملک با ملاحظه‌ی منافع از ثلث محسوب می‌شود.

توضیح واژگان

ضمان موصی، یعنی اگر موصی در وصیت به تملیک منافع، موجب ضرر ورثه خود در مازاد بر ثلث گردد؛ ضامن است.

وصیت به منافع متجدده، یعنی اینکه موصی، حق استفاده از منافع حاصل از عین معین را، به موصی له واگذار کند.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

قانون مدنی، اقسام وصیت به منافع، و نیز روش اخراج منفعت موضوع وصیت از دارایی را، مورد بررسی قرارداده است.

درمواردی که برخی از منافع عین برای همیشه، به نفع کسی وصیت می شود؛ ورثه که مالک آن عین محسوب می گردند؛ می توانند از بقیه منافعی که مورد وصیت قرارنگرفته است؛ استفاده نمایند. دراینصورت باید ملک را دو مرتبه مورد ارزیابی قرار داد. یک بار با منفعت، و بار دیگر به صورت مسلوب المنفعه، و تفاوت قیمت این دو را از یکدیگر، ملاک محاسبه ثلث محسوب نمود. اما چنانچه، تمام منفعت ملک، مورد وصیت واقع شده باشد؛ و منفعت دیگری که ورثه بتوانند از آن بهره مند گردند؛ قابل تصور نباشد؛ در چنین فرضی قیمت ملک و منافع آن، در محاسبه ثلث مؤثر می باشد.

مخارج و هزینه های متعلق به عین معینی، که منافع آن به نفع کسی وصیت شده است؛ برعهده موصی له می باشد؛ نه ورثه. چراکه ورثه، از ملک نفعی نمی برند تا مکلف باشند مخارج آن را، بپردازند. از طرفی مملوک ورثه، ملک تام نیست؛ و درواقع موصی با چنین وصیتی، حق انتفاع را از آنان سلب نموده؛ و نقصانی در عین پدید آورده است. دراینگونه موارد باید اصل برائت ذمه ورثه را، جاری دانست؛ و برای خروج از اصل مزبور، وجود قدر متیقنی الزامی است؛ که همان ملکیت تام، اعم از عین و منافع می باشد.

سوابق فقهی

چنانچه منافع ملکی به طور مطلق، و بدون قید زمان دائم یا موقت، مورد وصیت قرارگیرد؛ کمترین زمانی که اطلاق بر آن صدق شود؛ کفایت می نماید؛ حتی اگر یک لحظه باشد.

احکامی که دررابطه با وصیت به منافع، و نحوه ارزیابی آن وجود دارد؛ تفکیکی بین منافع دائمی، موقتی و یا تمام و یا جزئی از منفعت، قائل نشده است.

شیر، جزئی از عین مال دانسته شده نه منفعت آن. چنین فرضی قابل انتقاد است؛ چراکه خاصیت منفعت، حادث شدن و تجدیدپذیر بودن آن است؛ و شیر نیز از این قبیل می باشد. همینطور است درمورد ثمره باغ، و حق سکونت در منزل و ...

انتقادات

به نظر قانون مدنی، درصورتی که منافع ملک، به طور دائمی مورد وصیت قرار گیرد؛ دیگر عین آن ارزش مالی نخواهد داشت. یکی از حقوقدانان بر این نظر انتقاد وارد نموده؛ و معتقد است که در همه موارد، با وصیت به منافع دائمی ملک، عین آن از ارزش نمی افتد؛ نظیر زمانی که عین مال، درنتیجه کوتاهی موصی له، یا زلزله و ... تخریب گردد که دراینصورت، زمین و مصالح ملک، متعلق به ورثه خواهد بود نه موصی له.