ماده ۲۱۷ قانون مجازات اسلامی

در جرایم موجب حد، مرتکب در صورتی مسؤول است که علاوه بر داشتن علم، قصد و شرایط مسؤولیت کیفری به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد. در جرایم موجب حد، مرتکب در صورتی مسؤول است که علاوه بر داشتن علم، قصد و شرایط مسؤولیت کیفری به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد.

توضیح واژگان

حد: طبق مادهٔ ۱۳ قانون مجازات اسلامی «حد به مجازاتی گفته می‌شود که نوع و میزان و کیفیت آن در شرع تعیین شده‌است.»

نکات توضیحی تفسیری دکترین

طبق نظر برخی حقوقدانان علم به جرم بودن یا مستوجب حد بودن عمل ارتکابی مثلا علم به اینکه مال مسروقه در حرز قرار داشته یا به حد نصاب می رسد و یا علم به میزان مجازات و نظایر آنها ضروری نیست. 579236

اشتباه در عناصر تشکیل دهنده جرم، در حدود نیز رافع تقصیر و مسئولیت جزایی است. مثلا هرگاه زن یا مردی حرام بودن جماع با دیگری را نداند مجازات نخواهد شد. 615948

همچنین اعمال مجازات حد بر فرد مستلزم بلوغ و عقل اوست زیرا بلوغ و عقل از شرایط عامه مسئولیت کیفری هستند و اگر کسی در حین جرم دیوانه یا غیربالغ باشد مجازات نمی شود. 429264 429272

در رابطه با تاثیر شبهه بر مجازات اگر کسی مالی را با این تصور که مال خود اوست بردارد از حد معاف است.669212

جهل نسبت به حد می تواند به دو شکل باشد: یا جهل به حکم و یا جهل به موضوع. جهل به حکم یعنی مرتکب نمی داند این عمل حرام است. جهل به موضوع یعنی مرتکب نمی داند عمل او مصداق فعل حرام است. حقوقدانان به اتفاق نظر هر دوی این موارد را از موانع اعمال حد می دانند. 2584284

سوابق فقهی

کودک هر چند مرتبه هم سرقت کند حد بر او جاری نمی شود بلکه تادیب می شود اما برخی فقها معتقدند تنها دفعه اول تادیب می شود و دفعات بعدی انگشتان و دست او قطع می شود. 707832 البته مطابق نظر برخی فقها نفی حد از نابالغ به معنای معافیت مطلق از عقوبت نیست بلکه تعزیر تنبهی نسبت به کودک ممیز اعمال می شود. 2727284

اساسا در مجازات های شرعی مطابق نظر همه فقها علم به حرمت شرط است. یعنی شخص را زمانی مجازات می کنند که بداند عملش حرام است. چه آن عمل حق الله باشد و چه حق الناس. 1187416

جهل به حد موجب سقوط حد نمی شود و علم یه حرمت حد برای جاری شدن آن کافی است. 1875356

مستندات فقهی

کسی که از روی اکراه مجبور به ارتکاب سرقت شده باشد طبق حدیث رفع (رفع عن امتی تسعه ... و ما استکرهوا) مستوجب کیفر حد نیست. 429288 همچنین حدیث نبوی (رفع القلم ما لا یعلمون ) یعنی رفع اثر از چیزی که مکلف نمی داند اشاره به همین امر دارد. 2903560

مبنای شرعی برای سلب مسئولیت جاهل در حدود قاعده درا است. (تدرا الحدود بالشبهات) 703804

ارتکاب حد در حالت اکراه مانع مجازات است: (الاول فی الموجب و هو تناول المسکر او الفقاع اختیارا) یعنی موجب حد در شمر خمر نوشیدن مسکر یا فقاع در حال اختیار است و قیدی اختیار برای این است که مکره خارح شود. 828032