شورای امنیت سازمان ملل
شورای امنیت سازمان ملل (United Nations Security Council) به عنوان رکن اصلی سازمان ملل متحد، یک نهاد سیاسی با صلاحیت محدود است که جز در موارد خاص، اختیارات و وظایف آن مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است و مسئولیت اولیه از سوی اعضای ملل متحد به آن اعطا شده است. در این زمینه، اعضای سازمان ملل متحد اختیارات بسیار گسترده، از جمله اختیاراتی که هیچ‌یک از سایر ارکان بین‌المللی از آن برخوردار نبوده و تصمیماتی که از نظر قانونی برای همه اعضای ملل متحد الزام‌آور است، به شورا اعطا کرده‌اند.[۱]
اعضای شورای امنیت
شورای امنیت سازمان ملل متشکل از ۱۵ عضو است که شامل ۵ عضو دائمی و ۱۰ عضو غیر دائمی می‌باشد. اعضای دائمی شامل چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده هستند که هر یک دارای حق وتو می‌باشند. شورای امنیت به‌طور منظم جلسه برگزار می‌کند و تصمیمات آن با رأی حداقل ۹ عضو از ۱۵ عضو اتخاذ می‌شود. برای تصمیمات مربوط به مسائل اساسی، عدم وجود رأی منفی از سوی هر یک از پنج عضو دائمی نیز ضروری است. ریاست شورای امنیت به‌صورت ماهانه بین اعضا چرخشی است که به اعضای غیر دائمی امکان تأثیرگذاری بر دستور کار را می‌دهد[۲][۳]
ماموریت شورای امنیت سازمان ملل متحد
هرچند مأموریت اصلی شورای امنیت سازمان ملل مطابق بند ۱ ماده ۲۴ منشور، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بوده است، اما تفسیر آن از ماهیت این مأموریت و ابزار لازم برای اقدام به آن در طول دهه‌های اخیر دچار تحول شده است. این نهاد به اعمال اختیارات تقنینی، قضایی و اجرایی پرداخته و با بهره‌گیری از برخی تمهیدات قانونی و الزام‌آور مبتنی بر کنترل و مقابله (البته اگر در عمل چنین باشد) فعالیت می‌نماید، به طوری که به نهادی فراقانونی و نامحدود تعبیر شده است.[۱]
ماهیت اقدار شورای امنیت سازمان ملل
شورای امنیت سازمان ملل بدون شک قدرتمندترین نهاد در سیاست بین‌الملل است. منشور سازمان ملل متحد به شورا این اختیار را می‌دهد که صلح و امنیت بین‌المللی را حفظ کند و جنگ را با استفاده از هر وسیله‌ای که لازم بداند تنظیم کند. مهم‌تر از آن، منشور به شورا این اختیار را می‌دهد که مرزهای صلاحیت خود را تعیین کند. شورا دستور کار خود را با تعریف مفهوم «تهدید امنیت بین‌المللی» تعیین می‌کند. در عمل، این امر به شورا اجازه می‌دهد تا مفهوم حاکمیت دولت را با تعیین خط (مرزی) که در آن محصور شده، تنظیم کند، تا آنجا که نگرانی‌های سیاسی داخلی از مداخله سازمان ملل متحد مطابق ماده (۲)۷ محافظت شده و از آستانه تهدید امنیت بین‌المللی عبور نکند. در واقع، تنها محدودیت شورا در قدرت تصمیم‌گیری این است که این تصمیمات باید با چهارچوب قانونی منشور و اهداف و اصول سازمان ملل سازگار باشد. زمانی که زمینه ژئوپلیتیک گسترده‌تر شده و سیاست و منافع داخلی اعضای شورای امنیت اجازه دهد، شورا از قدرت خود خلاقانه برای پیشبرد حقوق بشر، عدالت و پاسخگویی استفاده می‌کند. این شامل ترویج و اهتمام دولت‌ها به حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین‌المللی در اجلاس‌ها، وضع هنجارهای حقوق بشر و رعایت عدالت در قطعنامه‌های شورای امنیت و بیانیه‌های رئیس شورا، ادغام شیوه‌های حقوق بشر در مأموریت‌های عملیات صلح، استفاده از نیروی نظامی برای متوقف کردن جنایات بی‌رحمانه و ایجاد دادگاه‌ها یا همکاری با محاکم بین‌المللی برای مجازات عاملان جنایات جنگی است.[۴]
انتقادات
شورای امنیت سازمان ملل با چالش‌های متعددی روبرو است، از جمله انتقادات نسبت به عدم نمایندگی کافی از مناطق مختلف جهان و افزایش استفاده از حق وتو که کارایی آن را تحت تأثیر قرار داده است. همچنین، در سال‌های اخیر، شورای امنیت در پاسخ به بحران‌های جهانی مانند جنگ‌ها و پاندمی‌ها با مشکلاتی مواجه بوده است.[۵]
شورای امنیت مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به عهده داشته و صلاحیت و اختیارات ویژه‌ای را بر اساس فصل هفتم منشور در مواجهه با وضعیت‌هایی که صلح و امنیت بین‌الملل را به خطر می‌اندازد دارد، در فرآیند تصمیم‌گیری و اقدامات اجرایی همواره باید تابع موازین حقوق بین‌الملل و قواعد آمره در خصوص رعایت و احترام به حقوق بنیادین بشر بوده و هنجارهای ناشی از آن را که برای کلیه تابعان بین‌المللی الزام‌آور است، رعایت نماید. با توجه به الزام‌آور بودن بسیاری از موازین حقوق بشر و نیز با در نظر گرفتن محدودیت‌های قانونی شورای امنیت طبق منشور، وضع و اعمال تحریم‌های ناقض حقوق بشر خارج از صلاحیت و حدود اختیار شورای امنیت محسوب شده، چرا که پیامدهای منفی ناشی از آن اثرات زیان‌بار و فاجعه‌آمیز و غیرقابل جبران را بر مردم عادی به عنوان قربانیان اصلی تحریم‌ها بر جای گذاشته است. گرچه اعضای ملل متحد طبق مواد ۲۵ و ۱۰۳ منشور ملزم به اجرای تعهدات و اقدامات شورای امنیت هستند، اما مفهوم این امر آن است که در صورت هرگونه تخطی شورا از اختیارات قانونی، هیچ‌گونه الزامی در رعایت و اجرای تصمیمات و قطعنامه‌های خارج از چهارچوب منشور نداشته، بلکه برعکس باید با این‌گونه اقدامات مقابله نمایند. از این رو، به‌رغم ظرفیت‌های بسیار زیاد و اختیارات فوق‌العاده شورای امنیت برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، نمی‌توان آن را یک نهاد فراقانونی و فارغ از هرگونه محدودیت قانونی همانند سایر ارکان ملل متحد در نظر گرفت. از طرفی، با توجه به پیوند عمیق میان حقوق بشر و صلح و امنیت بین‌المللی در دهه‌های اخیر، به نظر می‌رسد که یکی از موانع مهم بازدارنده در جهت مدیریت صحیح بحران‌های بین‌المللی و مقابله با نقض‌های حقوق بشر، وجود حاکمیت حق وتوی واقعی یا پنهان اعضای دائم شورا است که به دلیل کشمکش و اختلاف بین آن‌ها و داشتن منافع سیاسی، و همچنین ضعف ساختاری شورا به‌نوعی از آن بهره جسته و با اتخاذ تصمیمات و اقدامات غیرمنصفانه نه تنها اعتبار شورا را زیر سؤال برده، بلکه در مواردی ناکارآمدی آن را در پی داشته است.[۶]
مقالات مرتبط
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ زمانی, سید قاسم; صفدری کهنه شهری, جواد (۱۴۰۳). "اقدامات فراقانونی شورای امنیت در نقض حقوق بنیادین بشر". پژوهشهای حقوقی. 23 (58). doi:10.48300/jlr.2024.349732.2109.
- ↑ "The UN Security Council | Council on Foreign Relations". www.cfr.org (به انگلیسی). Retrieved 2024-09-21.
- ↑ Spackey, Traci Emerson. "GW Law Library: Library Guides: United Nations Research: Security Council". law.gwu.libguides.com (به انگلیسی). Retrieved 2024-09-21.
- ↑ «UN Security Council Working Methods : Security Council Report». www.securitycouncilreport.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۲۱.
- ↑ «UN Security Council Working Methods : Security Council Report». www.securitycouncilreport.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۲۱.
- ↑ زمانی, سید قاسم; صفدری کهنه شهری, جواد (۱۴۰۳). "اقدامات فراقانونی شورای امنیت در نقض حقوق بنیادین بشر". پژوهشهای حقوقی. 23 (58). doi:10.48300/jlr.2024.349732.2109.