حق تعیین سرنوشت در حقوق بین الملل و مناسبات آن با دموکراسی

حق تعیین سرنوشت در حقوق بین الملل و مناسبات آن با دموکراسی عنوان رساله ای است که توسط امینه مویدیان، با راهنمایی غلامعلی قاسمی 1 در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

عنوان	حق تعیین سرنوشت در حقوق بین الملل و مناسبات آن با دموکراسی
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	امینه مویدیان
استاد راهنما	غلامعلی قاسمی1
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه قم

چکیده

به موجب حقوق بین الملل، همه مردم از حق تعیین سرنوشت برخوردارند و به موجب آن می توانند آزادانه وضعیت سیاسی خود را تعیین و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود را پیگیری نمایند. حق مردم برای تعیین شکل سازمان اجتماعی شان، منطقا مبتنی بر قسمت اول تعریف مزبور است؛ یعنی حق حکومت کردن برخود. لیکن در مورد این که آیا حق تعیین سرنوشت شامل حق داشتن یک حکومت دموکراتیک هم هست یا خیر اختلاف نظرهایی وجود دارد. پژوهش حاضر با بکار گیری روش توصیفی – تحلیلی اولا از طریق بررسی منابع شکلیِ حقوق بین الملل و ثانیا از طریق تبیین رابطه و نسبت ماهوی میان دو مفهوم حق تعیین سرنوشت و دموکراسی بر اساس عناصر و ارکان سازنده آنها به ارزیابی موضوع پرداخته است. از نظر شکلی در حقوق بین الملل موضوعه هنوز قاعده عامی برای ملزم کردن دولت ها به داشتن یک نظام دموکراتیکِ وجود ندارد. از نقطه نظر ماهوی، نسبت حق تعیین سرنوشت ملت ها درحقوق بین الملل با دموکراسی، به دلیل تنوع زیاد حقوق و آزادی های فردی بشر به عنوان ارزش های مبنایی حق تعیین سرنوشت، نسبتی پیچیده و چندوجهی است. حقوق مدنی و سیاسی مورد تعقیب حق تعیین سرنوشت، جزء جدایی ناپذیر و ضروری مفهوم دموکراسی هستند لذا تعیین سرنوشت سیاسی و مدنی یک ملت در چارچوب ساختار حکومتیِ دموکراتیک به خوبی تامین می گردد. رابطه تعیین سرنوشت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با دموکراسی به مانند تعیین سرنوشت سیاسی و مدنی، ذاتی و لاینفک نیست؛ حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل نقش آفرینی در فعلیت یافتن حقوق سیاسی و مدنی به نحوی غیر مستقیم در دایره مفهوم دموکراسی قرار می گیرند. لذا حق بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در چارچوب حکومت دموکراتیک به عنوان پیش شرط لازم بر ای تعیین سرنوشت سیاسی و مدنی حاصل می گردد. و اما درباره وضعیت و تعیین سرنوشت فرهنگی اقلیت ها وگروه های خاص باید افزود که ضمن شناسایی و احترام به فرهنگ متمایز آنها در نهادهای تقنینی، اجرایی و قضایی، در رابطه با دموکراسی مانند سایر افراد جامعه حاملان یکسان و تمایز ناپذیر حقوق سیاسی، مدنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تلقی می شوند، نه اعضای جوامع و گروه های خاص فرهنگی که باید از حقوق متمایز فرهنگی برخوردار باشند. لذا دموکراسی در عصر معاصر صرفا نه به عنوان دموکراسی سیاسی بلکه به عنوان دموکراسی اجتماعی و اقتصادی و دموکراسی کثرت گرا به شمار می آید، و از این منظر، دموکراسی که نظام حقوق بشر مورد حمایت حق تعیین سرنوشت را در بردارد، نمود خارجی حق تعیین سرنوشت مردم به مفهوم کنونی است و منطقا حق بر دموکراسی و داشتن حکومت دموکراتیک نتیجه خود به خودی و ذاتی این نسبت و رابطه است.

ساختار فهرست رساله

فهرست مطالب مقدمه ..........................................................................................................................................................................................۱ سوالات تحقیق ..........................................................................................................................................................................۳ فرضیه های تحقیق ....................................................................................................................................................................۳ ضرورت تحقیق ..........................................................................................................................................................................۴ هدف تحقیق ..............................................................................................................................................................................۴ پیشینه تحقیق ...........................................................................................................................................................................۴ سازماندهی تحقیق ....................................................................................................................................................................۵ کاربرد هایی که از انجام پژوهش متصور است .......................................................................................................................۶ روش انجام پژوهش ...................................................................................................................................................................۶ فصل اول: مبانی نظری حق تعیین سرنوشت ملت ها ۱–۱– حق تعیین سرنوشت از منظر طبیعی گرایان .............................................................................................................۹ ۱–۱–۱– امانویل کانت (۱۷۲۴–۱۸۰۴) ..........................................................................................................................۱۰ ۱–۱–۲– جان رالز (۱۹۲۱–۲۰۰۲) ..................................................................................................................................۱۵ ۱–۲– حق تعیین سرنوشت از منظر اثبات گرایان یا پوزیتیویسم ها .............................................................................

۱–۳– دیگر مبانی نظری حق تعیین سرنوشت ..................................................................................................................۲۳ ۱–۳–۱– حق تعیین سرنوشت و رویکرد ناسیونالیستی ................................................................................................۲۳ ۱–۳–۲– حق تعیین سرنوشت و رویکرد حق برسرزمین ..............................................................................................۲۴ ۱–۳–۳– حق تعیین سرنوشت و رویکرد اراده گرایی محض .........................................................................................۲۸ ۱–۳–۴– بی عدالتی ملاک حقوق گروهی .......................................................................................................................۲۹ ۱–۴– حق تعیین سرنوشت از منظر اسلام .........................................................................................................................۳۰ ۱–۴–۱– مبانی ارزشی حق تعیین سرنوشت در اسلام ...................................................................................................۳۳ ۱–۴–۱–۱– کرامت انسان ..................................................................................................................................................۳۳ ۱–۴–۱–۲– خلیفه اللهی .....................................................................................................................................................۳۶ فصل دوم: حق تعیین سرنوشت درحقوق بین الملل ۲–۱– حق تعیین سرنوشت در گذز تاریخ و روند تکاملی آن ..........................................................................................۴۲ ۲–۱–۱– حق تعیین سرنوشت قبل از قرن بیستم .........................................................................................................۴۲ ۲–۱–۲– حق تعیین سرنوشت در قرن بیستم ................................................................................................................۴۳ ۲–۱–۳– حق تعیین سرنوشت در قرن حاضر .................................................................................................................۴۶ ۲–۲– مفهوم، ماهیت، قلمرو و نارسایی های حق تعیین سرنوشت در نظام حقوق بین الملل .....................................۴۷ ۲–۲–۱– مفهوم حق تعیین سرنوشت در اسناد، رویه بین المللی و دکترین ................................................................۴۷ ۲–۲–۲– ماهیت حق تعیین سرنوشت در اسناد و رویه بین المللی ...............................................................................۴۹ ۲–۲–۳– قلمرو حق تعیین سرنوشت در نظام حقوق بین المللی ...................................................................................۵۳ ۲–۲–۳–۱– بعد خارجی حق تعیین سرنوشت ...............................................................................................................۵۳ ۲–۲–۳–۱–۱– جدایی طلبی .............................................................................................................................................۶۲ ۲–۲–۳–۱–۲– جدایی چاره ساز .......................................................................................................................................۷۱ ۲–۲–۳–۲– بعد داخلی حق تعیین سرنوشت ..................................................................................................................۷۷ ۲–۳– نارسایی در نظام حقوقی اصل حق تعیین سرنوشت .............................................................................................۸۰ ۲–۴– اقلیت ها و حق تعیین سرنوشت ................................................................................................................................۸۳ ۲–۴–۱– تاریخچه حمایت از اقلیت ها ...............................................................................................................................۸۳ ۲–۴–۲– مفهوم اقلیت ها ......................................................................................................................................................۸۵ ۲–۴–۳– نسبت سنجی حق تعیین سرنوشت و حقوق اقلیت ها .....................................................................................۸۷ فصل سوم: پیشینه، مفهوم و مبانی نظری دموکراسی ۳–۱– پیشینه تاریخی دموکراسی .......................................................................................................................................۹۳ ۳–۲– مفهوم دموکراسی .....................................................................................................................................................۱۰۰ ۳–۲–۱– برجسته ترین شاخص های مفهوم دموکراسی ..............................................................................................۱۰۲ ۳–۲–۱–۱– برابری در حقوق شهروندی .....................................................................................................................۱۰۲ ۳–۲–۱–۲– تضمین آزادی های اولیه ...........................................................................................................................۱۰۳ ۳–۲–۱–۳– کثرت گرایی و مصالحه ..............................................................................................................................۱۰۳ ۳–۲–۱–۴– نوسازی اجتماعی ......................................................................................................................................۱۰۴ ۳–۲–۲– اصول اساسی دموکراسی ...................................................................................................................................۱۰۵ ۳–۳– دلایل انتخاب دموکراسی از میان بدیل های غیردموکراتیک: مبانی نظری دموکراسی ................................۱۰۶ ۳–۳–۱– مبانی نظری مبتنی بر مفهوم سیاسی از دموکراسی ..................................................................................۱۰۸ ۳–۳–۱–۱– ارسطو (۳۲۲–۳۸۴ ق.م): تبیین رابطه دموکراسی و سرنوشت سیاسی انسان ...............................۱۰۸ ۳–۳–۱–۲– جان استوارت میل( ۱۸۷۳–۱۸۰۶): دموکراسی ابزاری برای محو فساد سیاسی ..........................۱۰۸ ۳–۳–۱–۳– رابرت دال: دموکراسی و پلورالیسم یا تکثر قدرت ...............................................................................۱۱۰ ۳–۳–۱–۴– ژوزف شومپیتر(۱۸۸۳–۱۹۵۰): دموکراسی تنها روش پرهیز از خودکامگی .................................۱۱۳ ۳–۳–۲– مبانی نظری مبتنی بر مفهوم اقتصادی از دموکراسی ....................................................................................۱۱۴ ۳–۳–۲–۱– توماس جفرسون (۱۷۴۳–۱۸۲۶): دموکراسی سیاسی نیازمند استغنای اقتصادی ........................۱۱۴ ۳–۳–۳– مبانی نظری مبتنی بر مفهوم اخلاقی و حقوقی از دموکراسی ....................................................................۱۱۴ ۳–۳–۳–۱– بندیکت دو اسپینوزا (۱۶۳۲–۱۶۷۷): تبیین رابطه دموکراسی و عقلانیت .....................................۱۱۴ ۳–۳–۳–۲– جان لاک (۱۶۳۲–۱۷۰۴): بنیانگذار دموکراسی لیبرال ......................................................................۱۱۵ ۳–۳–۳–۳– دیوید بیتهام: دموکراسی و حقوق بشر ..................................................................................................۱۱۷ ۳–۳–۴– مبانی نظری مبتنی بر مفهوم دینی از دموکراسی .....................................................................................۱۱۸ ۳–۴– نظریه های مخالفان دموکراسی .............................................................................................................................۱۲۱ فصل چهارم: جایگاه دموکراسی در حقوق بین الملل ۴–۱– مبانی نظری دموکراسی در حقوق بین الملل .......................................................................................................۱۲۹ ۴–۱–۱– دکترین توبار یا دکترین مشروعیت: دموکراسی شرط شناسایی حکومت ..............................................۱۲۹ ۴–۱–۲– نظریه دموکراسی شرط مصونیت از مداخله خارجی ..................................................................................۱۳۱ ۴–۲– دموکراسی در اسناد و نهادهای بین المللی جهانی و منطقه ای .........................................................................۱۳۳ ۴–۲–۱– دموکراسی در اسناد و نهاد های بین المللی جهانی .....................................................................................۱۳۴ ۴–۲–۱–۱– اعلامیه جهانی حقوق بشر.......................................................................................................................۱۳۴ ۴–۲–۱–۲– میثاق حقوق مدنی و سیاسی ...............................................................................................................۱۳۵ ۴–۲–۱–۳– رویکرد نهاد های سیاسی بین المللی جهانی به دموکراسی ...............................................................

۴–۲–۱–۴– رویکرد نهاد های حقوقی بین المللی جهانی به دموکراسی ................................................................۱۴۳ ۴–۲–۲– دموکراسی در اسناد و نهاد های بین المللی منطقه ای ...............................................................................۱۴۶ ۴–۲–۲–۱– دموکراسی در اروپا ...................................................................................................................................۱۴۶ ۴–۲–۲–۲– دموکراسی در آفریقا .............................................................................................................................

۴–۲–۲–۲–۱– بحران اوگاندا ......................................................................................................................................۱۵۱ ۴–۲–۲–۲–۲– بحران سیرالیون ................................................................................................................................۱۵۲ ۴–۲–۲–۳– دموکراسی در آمریکا ................................................................................................................................۱۵۳ ۴–۳– مبانی هنجاری حق بر دموکراسی در حقوق بین الملل ......................................................................................۱۵۴ ۴–۳–۱– حق ملت ها در تعیین سرنوشت .......................................................................................................................۱۵۴ ۴–۳–۱–۱– دموکراسی و تعیین سرنوشت سیاسی .....................................................................................................۱۵۶ ۴–۳–۱–۲– دموکراسی و تعیین سرنوشت اقتصادی و اجتماعی ..............................................................................۱۵۷ ۴–۳–۱–۳– دموکراسی و تعیین سرنوشت فرهنگی ...................................................................................................۱۵۹ ۴–۳–۱–۴– دموکراسی و تعیین سرنوشت اقلیت ها ....................................................................................................۱۶۱ ۴–۳–۲– حق مشارکت سیاسی .........................................................................................................................................۱۶۲ ۴–۳–۲–۱– حق مشارکت سیاسی مبتنی بر آزادی های سیاسی ...............................................................................۱۶۳ ۴–۳–۲–۲– حق مشارکت سیاسی مبتنی بر انتخابات آزاد .........................................................................................۱۶۳ ارزیابی و نتیجه گیری ..........................................................................................................................................................۱۶۶ منابع و مآخذ ........................................................................................................................................................................۱۷۱

کلیدواژه ها

• حق تعیین سرنوشت
• دموکراسی
• حقوق بین الملل
• حقوق بشر