تاثیر متقابل مسوولیت کیفری و مدنی

تاثیر متقابل مسوولیت کیفری و مدنی عنوان رساله ای است که توسط رضا انصاری، با راهنمایی فرید محسنی و با مشاوره ناصر قاسمی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری دفاع گردید.

عنوان	تاثیر متقابل مسوولیت کیفری و مدنی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	رضا انصاری
استاد راهنما	فرید محسنی
استاد مشاور	ناصر قاسمی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

تخصصی و پیچیده شدن پروندهها در کنار رشد مبانی فلسفی مسوولیت مدنی و کیفری نه تنها تعارضانگاری میان این دو مفهوم را با چالش مواجه کرده است، بلکه امروزه، متاثر از رویکردهای میانرشتگی می توان از همگرایی میان این دو مفهوم بنیادی سخن به میان آورد. به عبارت دیگر، برخلاف رویکردهای سنتی که مسوولیت مدنی و کیفری را به عنوان دو رویکرد متعارض قلمداد میکردند، امروزه این مسیله مطرح شده است که تعامل و اثر متقابل این دو نوع مسوولیت بر یکدیگر چیست و به طور کلی، آیا میتوان رابطه فلسفی و منطقی میان این دو مفهوم در قلمروی حقوق ماهوی و شکلی برقرار کرد یا خیر؟ بدین سان، این پژوهش با بهرهگیری از الگوهای کیفی و به روش توصیفی– تحلیلی درصدد بررسی رابطه و تعامل میان مسوولیت مدنی و کیفری است. بر اساس یافتههای این پژوهش، نقطه آغازین همگرایی میان مسوولیت مدنی و کیفری در عناصر سازنده آن ها تبیینپذیر است. در حالیکه در مسوولیت مدنی، ایراد ضرر، وجود فعل زیانبار و وجود رابطه سببیت، موجب مسوولیت میشود، در حقوق کیفری نیز وجود گزاره جرمانگار، ارتکاب رفتار مجرمانه و احراز سببیت شرط تحقق مسوولیت کیفری است. بر اساس نتایج حاصل، اصل شخصی بودن مسوولیت کیفری به عنوان یک اصل بنیادی در حقوق کیفری که در فقه امامیه در قالب قاعده وزر مطرح شده، با اثرگذاری بر مسوولیت مدنی، شخصی بودن را در این حوزه به یک اصل تبدیل کرده است. همزمان شکلگیری مسوولیت مدنی مطلق که در آن احراز تقصیر شرط مسوولیت مدنی نیست، موجب شکلگیری جرایمی در حقوق کیفری شده است که از آن به جرایم مادی صرف یاد میشود. در این جرایم صرف ارتکاب رفتار مجرمانه موجب احراز مسوولیت کیفری میشود و احراز رکن روانی شرط مجازات نیست. مصادیق مناسبات میان مسوولیت مدنی و کیفری در قلمروی حقوق ماهوی شکلی در مجازات جنایات شبه عمد، مسوولیت پزشک و مسوولیت اشخاص حقوقی بررسی میشود. بر اساس یافتهها، دیه به عنوان مجازات جنایات شبه عمد با مفهوم مسوولیت مدنی در یک راستا قرار میگیرد، مسوولیت مدنی و کیفری پزشک با یکدیگر تلاقی پیدا میکنند و مسوولیت اشخاص حقوقی نیز متاثر از این دو مفهوم است. در حقوق کیفری شکلی نیز دعوای جبران خسارت ناشی از جرم مصداق بارزی دیگر از تعامل میان مسوولیت کیفری و مدنی است.

ساختار و فهرست رساله

ن فهرست مطالب مادم ...........................................................................................................................................۱ ۱. بیان مسیل .................................................................................................................................۲ ۲. اهمیت و ضرورت تحای ...............................................................................................................

۳. پرسشهای تحای .......................................................................................................................

۴. فرضی ها....................................................................................................................................۷ ۵. پیشین تحای ............................................................................................................................۸ ۶. رو تحای ...............................................................................................................................۸ ۷. نوآوریهای تحای .......................................................................................................................

۸. ساماندهی تحای .....................................................................................................................

بخش اول : همگرایی مفهومی مسوولیت مدنی و مسوولیت کیفری ...................................................

فصل اول : عناصر همگرای مسوولیت مدنی و مسوولیت کیفری .......................................................

مبحث اول – ایراد ضرر و ارتکاب جرم.................................................................................................

گفتار اول – ایراد ضرر .....................................................................................................................

بند اول– انواع ضرر.........................................................................................................................

۱– ضرر مادی ...............................................................................................................................

۲– ضرر مرنوی .............................................................................................................................

۳– ضرر بدنی................................................................................................................................

بند دوم– ویژگیهای ضرر ................................................................................................................

۱– ضرر مستایم............................................................................................................................

۲– ضرر مسلم...............................................................................................................................

ج ۳– ضرر بلاجبران ..........................................................................................................................

گفتار دوم– وجود گزاره جرمانگار (جرم) ..............................................................................................

بند اول– ترریف جرم ......................................................................................................................

۱– ترریف لغوی ............................................................................................................................

۲– ترریف اصطلاحی ......................................................................................................................

بند دوم– ملاک جرم ......................................................................................................................

مبحث دوم– عمل و فرل زیانبار و رکن مادی جرم ................................................................................

گفتار اول– لزوم نامشروع بودن رفتار موجد مسوولیت مدنی .....................................................................

بند اول– غیرمشروع بودن رفتار .........................................................................................................

بند دوم– لزوم ایراد خسارت و جبران آن .............................................................................................

گفتار دوم– افرال زیانبار مباح ..........................................................................................................

بند اول– افرال زیانبار مباح در قال اسباب اباح ..................................................................................

۱– دفاع مشروع.............................................................................................................................

۲– اضطرار ...................................................................................................................................

بند دوم– افرال زیانبار مباح در قال موانع انتساب فرل ب شخص............................................................۵۹ ۱– اجبار و اکراه تام........................................................................................................................

۲– غرور ......................................................................................................................................

گفتار سوم– مفاوم و مصادی رفتارهای مجرمان ...................................................................................۶۱ بند اول– ترریف رکن مادی ..............................................................................................................

بند دوم– مصادی رفتار مجرمان .......................................................................................................

۱– فرل .......................................................................................................................................

۲– ترک فرل ................................................................................................................................

۳– حالت و وضریت .........................................................................................................................۶۶ ۴– نگاداری ..................................................................................................................................۶۶ د مبحث سوم– احراز رابط سبییت.......................................................................................................

گفتار اول– رابط سبییت.................................................................................................................

بند اول– مفاومشناسی ...................................................................................................................

بند دوم– اثر تاصیر در تسبی ..........................................................................................................

بند سوم– تریین مسوول در فر تردد اسباب .....................................................................................

۱– نظری برابری اسباب...................................................................................................................۷۳ نزدی ...................................................................................................................

مادم در تاثیر ..........................................................................................................

مترارف ..................................................................................................................

بند چاارم– رابط سب و مباشر.......................................................................................................۷۸ و مباشر با تاثیر جداگان ...........................................................................................

و مباشر ب صورت اشتراکی .......................................................................................

و مباشر ب صورت مستال .........................................................................................

۴– مسوولیت مدنی ناشی از اجتماع چند مباشر ....................................................................................

۱–۴– اجتماع دو یا چند مباشر ب صورت اشتراکی ................................................................................

۲–۴– اجتماع چند مباشر با تاثیر جداگان ...........................................................................................

۳–۴– اجتماع چند مباشر ب نحو مجمل..............................................................................................۸۷ ۵– مسوولیت مدنی ناشی از اجتماع چند سب .....................................................................................

۱–۵– اجتماع چند سب در عر یکدیگر ..........................................................................................

۲–۵– اجتماع دو سب در طول یکدیگر ..............................................................................................

۳–۵– اجتماع دو یا چند سب با تاثیر جداگان ....................................................................................

گفتار دوم– وجود رابط سبییت میان رفتار و نتیج مجرمان ....................................................................۹۱ بند اول– گستر مفاوم سبییت از حاوق مدنی ب حاوق کیفری ............................................................

بند دوم– تریین مسوول در فر تردد اسباب ......................................................................................

ه ۲– نظری سب ۳– نظری سب ۴– نظری سب ۱– اجتماع سب ۲– اجتماع سب ۳– اجتماع سب ۱– نظری شرح پویا........................................................................................................................۹۳ ۲– نظری شرح مستایم..................................................................................................................۹۳ ۳– نظری شرح کافی......................................................................................................................۹۴ ۴– نظری شرح ضروری ..................................................................................................................

بند سوم– احراز رابط سبییت در قانون مجازات اسلامی..........................................................................۹۵ فصل دوم : اصول همگرای مسوولیت مدنی و مسوولیت کیفری ......................................................

مبحث اول– اصل شخصی بودن مسوولیت .........................................................................................

گفتار اول– مسوولیت کیفری شخصی ...............................................................................................

بند اول– قاعده وزر و مسوولیت کیفری شخصی ..................................................................................

بند دوم– استثنایات مسوولیت کیفری شخصی ....................................................................................

۱– ضمان عاقل ...........................................................................................................................۱۱۸ ۲– مسوولیت کیفری ناشی از فرل غیر..............................................................................................

گفتار دوم– گستر مسوولیت کیفری شخصی بر مسوولیت مدنی شخصی ...............................................

بند اول– ادل مسوولیت مدنی شخصی..............................................................................................۱۱۳ ۱– کتاب ...................................................................................................................................

۲– سنت....................................................................................................................................

۳– عال.....................................................................................................................................

بند دوم– استثنایات مسوولیت مدنی شخصی ......................................................................................

۱– مسوولیت کارفرما ....................................................................................................................

۲– مسوولیت سرپرست یا محافظ صغیر و مجنون................................................................................

۳– مسوولیت دولت و شارداریها نسبت ب اعمال کارکنان خود.............................................................۱۲۲ مبحث دوم– نظری مسوولیت بدون تاصیر.........................................................................................۱۲۵ گفتار اول– مبانی مسوولیت مدنی محض ...........................................................................................

بند اول– پیشین تاریخی...............................................................................................................۱۲۷ و بند دوم– مفاومشناسی .................................................................................................................

بند سوم– ارزیابی نظری ................................................................................................................

گفتار دوم– گستر مسوولیت مدنی محض بر مسوولیت کیفری محض ...................................................

بند اول– مفاومشناسی .................................................................................................................

بند دوم– نظری ها در مورد ارکان تشکیل دهنده جرم ب مثاب مبنای مجازات ............................................

۱– نظری دو رکنی.......................................................................................................................۱۳۹ ۲– نظری س رکنی......................................................................................................................

۳– نظری چاار رکنی ...................................................................................................................

بند سوم– مفاومشناسی نظری دو رکنی............................................................................................۱۴۱ ۱– رکن قانونی............................................................................................................................

۲– رکن مادی.............................................................................................................................

۳– عدم نیاز ب تاصیر...................................................................................................................۱۴۵ بند چاارم– مسوولیت کیفری محض: جرایم صرفا مادی........................................................................

بخش دوم : همگرایی مصداقی مسوولیت مدنی و مسوولیت کیفری در حقوق ماهوی و شکلی ...........

فصل اول : مصادیق مناسبات مسوولیت مدنی و مسوولیت کیفری در حقوق ماهوی .........................

مبحث اول– مسوولیت کیفری در جنایات شب عمدی..........................................................................۱۵۴ گفتار اول– رکن روانی جرایم شب عمدی..........................................................................................۱۵۴ بند اول– سوء نیت عام ..................................................................................................................

بند دوم– خطای کیفری ................................................................................................................

۱– بی احتیاطی............................................................................................................................

۲– بی مبالاتی .............................................................................................................................۱۶۶ ۳– عدم رعایت نظامات دولتی.........................................................................................................

۴– عدم ماارت............................................................................................................................

گفتار دوم– دی ب عنوان مجازات جنایات شب عمدی..........................................................................۱۷۲ ز بند اول– مفاوم دی .....................................................................................................................

بند دوم– ماهیت دی ....................................................................................................................

۱– مجازات.................................................................................................................................

۲– جبران خسارت .......................................................................................................................

بند سوم– نظر مختار ....................................................................................................................

گفتار سوم– مسوولیت مدنی و کیفری پزشکان ...................................................................................

بند اول– مسوولیت مدنی پزش .....................................................................................................

۱– قواعد فاای مسوولیت ..............................................................................................................

۱–۱– قاعده لاضرر .......................................................................................................................

۲–۱– اتلاف................................................................................................................................

۳–۱– تسبی .............................................................................................................................

۲– مبانی مسوولیت مدنی ..............................................................................................................

۱–۲– نظریات مبتنی بر تاصیر........................................................................................................

۱–۱–۲– نظری تاصیر...................................................................................................................۱۸۷ ۲–۱–۲– نظری فر تاصیر...........................................................................................................۱۸۷ ۲–۲– نظری مبتنی بر عدم تاصیر..................................................................................................۱۸۸ بند دوم– اعمال موج مسوولیت برای پزش ....................................................................................

۱– جنایات عمدی .......................................................................................................................

۲– جنایات شب عمد....................................................................................................................۱۹۱ بند سوم– قاعده احسان ب مثاب مساط ضمان در مسوولیت پزش .........................................................۱۹۳ ۱– اصل احسان در مسوولیت پزش ................................................................................................

۲– محسن بودن پزش از دیدگاه فا ..............................................................................................

۱–۲– دیدگاه اول و ناد آن ...........................................................................................................

۲–۲– دیدگاه دوم و ناد آن ...........................................................................................................

ح ۳–۲– دیدگاه سوم و ناد آن ...........................................................................................................

۴–۲– رویکرد قانونگذار ایران ..........................................................................................................

۱–۴–۲– انگیزه احسان و کم ب دیگری .........................................................................................

۲–۴–۲– ضرورت انجام رفتار برای حفظ مال، جان، عر یا ناموس دیگری ...............................................

۳–۴–۲– رعایت ماررات قانونی و نکات ایمنی .....................................................................................

۳– موارد استثنا از قاعده احسان در اعمال پزشکی...............................................................................

۱–۳– تسبی شاغلین ب حرف پزشکی.............................................................................................۲۱۱ ۲–۳– اتلاف شاغلین حرف پزشکی در صورت تردی و تفریط ................................................................

۳–۳– اعمال پزشکی ک هدف اصلی آناا درمان نیست ........................................................................

۴–۳–

کلیدواژه ها

• مسوولیت کیفری
• مسوولیت مدنی
• مسوولیت شخصی
• مسوولیت مطلق
• جبران خسارت ناشی از جرم