بررسی تطبیقی جهات نظارت قضایی در اتحادیه اروپایی و ایران با رویکرد به نظارت حق محور
بررسی تطبیقی جهات نظارت قضایی در اتحادیه اروپایی و ایران با رویکرد به نظارت حق محور عنوان رساله ای است که توسط محمد صلاحی، با راهنمایی هیبت اله نژندی منش و با مشاوره مهدی هداوند و علی محمد فلاح زاده در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.
 | |
| عنوان | بررسی تطبیقی جهات نظارت قضایی در اتحادیه اروپایی و ایران با رویکرد به نظارت حق محور |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | محمد صلاحی |
| استاد راهنما | هیبت اله نژندی منش |
| استاد مشاور | مهدی هداوند، علی محمد فلاح زاده |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۹ |
| دانشگاه | دانشگاه علامه طباطبایی |
چکیده
سیر تحول مفهوم دولت به ویژه در قرن بیستم، ماهیت ارتباط میان مقامات اداری و شهروندان را دگرگون کرده است، امروزه نظارت بر اعمال دولت و حکومت یکی از آثار بزرگ حاکمیت اراده ملت ها بر سرنوشت خویش است. مطالعه تاریخ به ما نشان می دهد قسمت اعظم از گرفتاری های بشر ناشی از سوء استفاده دولت مردان و حاکمان از اختیارات خویش می باشد و انسانها در جهت تحقق بخشیدن به حقوق و آزادی های خود برای جلوگیری از سوء استفاده مزبور و دستیابی به حقوق مشروع خود اقدام به تاسیس نهادهای نظارتی کرده اند و برای آن ا نواعی قرار داده اند که دقیق ترین و موثرترین آنها نظارت قضایی می باشد. امروزه با گسترش اندیشه آزادی خواهی و حاکمیت قانون، روابط شهروندان و حاکمان وارد فاز جدیدی شده است. در این بین نظارت قضایی بر اعمال اداری یکی از اصلی ترین موضوعات حاکم بر حقوق اداری است و بهترین ابزار تضمین کننده حاکمیت قانون می باشد. حاکمیت قانون بنیان اصلی نظام حقوقی اتحادیه اروپایی را تشکیل می دهد اتحادیه باید اعمال خود را با معاهدات موسس اتحادیه منطبق نمایند و صلاحیت و اقتدار نهادها بایستی در محدوده موازین و اصول حقوقی و قانونی معتبر در چهارجوب اتحادیه اروپایی صورت پذیرد و برای تامین چنین منظوری نظارت قضایی امری لازم و حیاتی است و این نظارت توسط دیوان دادگستری اروپایی با موجبات خاص نظام حقوقی اتحادیه اروپایی و باگسترش اصول حقوقی در راستای حقوق و آزادی های شهروندان صورت می گیرد در حقوق ایران نظارت قضایی بر اعمال دولت با وجود نارسایی ها و کاستی ها نظام دادرسی اداری به ویژه در مسایل مربوط به دیوان عدالت اداری، پیش بینی شده است. می توان به دو نوع رویکرد در رسیدگی های اداری اشاره کرد: رویگرد دولت محور یا اداره محور و رویکرد شهروند محور، رویکرد شهروند محور مبنا را صیانت از حقوق آزادی های بنیادین شهروندان قرار می دهد در این راستا در پژوهش حاضر مفهوم نظارت قضایی و بنیان های آن در حقوق ایران و اتحادیه اروپایی، و اشکال مختلف نظارت قضایی در این دو نظام حقوقی با تاکید بر نظارت حق محور مورد بررسی قرار می گیرد.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: کلیات تحقیق مقدمه
۱– بیان مسیله
۲– هدف اصلی تحقیق
۳– ضرورت و اهمیت موضوع
۴– مفاهیم اصلی تحقیق
فصل دوم: مفاهیم و مبانی نظری بخش اول: مفهوم نظارت قضایی پیشینه تاریخی و ماهیت آن
گفتار اول: مفهوم نظارت قضایی
قانون اساسی
گفتار دوم: موضوع نظارت قضایی
گفتار سوم: ماهیت نظارت قضایی
مبحث اول: نظارت قضایی به مثابه حق
مبحث دوم: نظارت قضایی به مثابه نهاد دیده بانی
بخش دوم: مبانی نظارت قضایی در نظام حقوقی ایران و حقوق اتحادیه اروپایی
گفتار اول: مبانی نظارت قضایی در نظام حقوقی ایران
مبحث اول: اصل حاکمیت قانون
بند اول: مفهوم قانون
بند دوم: انواع قانون
مبحث دوم: مردم سالاری
مبحث سوم: حمایت از حقوق بنیادین شهروندان
مبحث چهارم: مسیولیت و پاسخگویی
گفتار دوم: مبانی نظارت قضایی در چارچوب اتحادیه اروپایی
مبحث اول: حاکمیت قانون در چارچوب اتحادیه اروپایی
مبحث دوم: اصل تعادل نهادی
بخش سوم: مدل های نظارت قضایی
گفتار اول: تقسیم بندی الگوی نظارت قضایی بر مبنای صلاحیت
مبحث اول: الگوی انگلوساکسونی
مبحث دوم: مدل رومی– ژرمنی
گفتار دوم: تقسیم بندی بر مبنای تعداد نهاد نظارتی
مبحث اول: وحدت شیوه نظارت قضایی
مبحث دوم: دوگانگی شیوه نظارت
گفتار سوم: تقسیم بندی الگوی نظارت قضایی بر مبنای ساختار
مبحث اول: الگوی انگلیسی یا نامتمرکز
مبحث دوم: الگوی فرانسوی: متمرکز یا درون قوهای
مبحث سوم: الگوی آلمانی یا تلفیقی
فصل سوم: نظارت قضایی در نظام حقوقی ایران بخش اول: پیشینه تاریخی نظارت قضایی در نظام حقوقی ایران
گفتار اول: قبل از انقلاب اسلامی ایران
گفتار دوم: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران
بخش دوم: جهات نظارت قانونی در حقوق ایران ۵۰ گفتار اول: موازین شرعی ۵۰ گفتار دوم: موازین قانونی
گفتار سوم: تخطی از حدود اختیارات/ صلاحیت ها
بخش سوم: شیوههای خاص نظارت قضایی بر دستگاه های اداری در جمهوری اسلامی ایران
گفتار اول: سازمان بازرسی کل کشور
مبحث اول: پیشینه تاریخی
مبحث دوم: جایگاه سازمان بازرسی کشور در نظام حقوقی ایران
مبحث سوم: وظایف و مسیولیت های سازمان بازرسی
بند اول: انجام بازرسی
بند دوم: رسیدگی به شکایات و اعلامات
مبحث چهارم: دستگاه های مشمول بازرسی و وظایف آنها
بند اول: وزارتخانهها و ادارات
بند دوم: نیروهای نظامی و انتظامی
بند سوم: موسسات و شرکتهای دولتی
بند چهارم: شهرداری ها و موسسات وابسته به آنها
بند پنجم: موسسات عام المنفعه
بند ششم: دفاتر اسناد رسمی
بند هفتم: نهادهای انقلابی
مبحث پنجم: وظایف دستگاه های مشمول بازرسی در حین بازرسی
بند اول: تسلیم و ارایه مدارک و اطلاعات
بند دوم: تعلیق وضعیت استخدامی مستخدم
بند سوم: اجرای قرار تامین
بند چهارم: معارفه هییت های بازرسی و کمک به آنها
بند پنجم: تسهیل کنندگان بازرسی
مبحث ششم: بازرس و هییت های بازرسی و وظایف آنها
مبحث هفتم: اختیارات خاص بازرسان قضایی
بند اول: صدور قرار تامین
بند دوم: صدور قرار بازداشت موقت
بند سوم: رفع اثر از قرار تامین
بند چهارم: تهیه و تقدیم گزارش بازرسی
مبحث هشتم: وظایف دستگاه های مشمول بازرسی پس از دریافت گزارش
بنداول:اجرای مفاد گزارش بازرسی
بند دوم: ضمانت اجرای مفاد گزارش
گفتار دوم: دیوان عدالت اداری(دادرسی اداری)
گفتار سوم: دیوان محاسبات
مبحث اول: اهداف و وظایف دیوان
مبحث دوم: ماهیت قضایی رسیدگی دیوان
مبحث سوم: تشکیلات دیوان
بند اول: رییس دیوان
بند دوم: دادسرای دیوان
بند سوم: هییتهای مستشاری
بند چهارم: تجدیدنظر از آراء هییتهای مستشاری
بند پنجم: اعاده دادرسی در دیوان
بند ششم: اعتراض به آراء قطعی دیوان محاسبات
گفتار چهارم: دادگاه های دادگستری
گفتار پنجم: نظارت دیوان عالی کشور بر رییس جمهور
گفتار ششم: نظارت رییس قوه قضاییه بر مقامات عالی اداری (اصل
قانون اساسی)
گفتار هفتم: نظارت مسیولین واحدهای قضایی
گفتار هشتم: مقایسهای از الگوهای نظارت قضایی
جمع بندی
فصل چهارم: نظارت قضایی در حوزه اتحادیه اروپایی بخش اول: الگوی نظارت قضایی در اتحادیه اروپایی
گفتار اول: الگوی نظارت قضایی انگلستان و تاثیر آن بر نظارت قضایی اتحادیه اروپایی
گفتار دوم: الگوی نظارت قضایی فرانسه و تاثیر آن بر نظارت قضایی اتحادیه اروپایی
بخش دوم: نهادهای اتحادیه اروپایی و مصوبات آنها
گفتار اول: نهادهای اتحادیه اروپایی
مبحث اول: شورای اتحادیه اروپایی
مبحث دوم: کمیسیون اروپایی
مبحث سوم: پارلمان اروپایی
مبحث چهارم: دیوان دادگستری اروپایی
مبحث پنجم: دادگاه مرحله بدوی (یا دادگاه بدایت)
مبحث ششم: شورای اروپا
مبحث هفتم: دیوان محاسبات
مبحث هشتم: بانک مرکزی اتحادیه اروپایی
گفتار دوم: مصوبات نهادهای اتحادیه اروپایی
مبحث اول: آیین نامه
مبحث دوم: تصمیمات
مبحث سوم: دستورالعمل
مبحث چهارم: توصیه ها و نظریه ها
بخش سوم: نظارت قضایی از اعمال اتحادیه اروپایی بعد از معاهده ماستریخت
گفتار اول: پیشینه تصمیمات صادره در پرونده های مورد بحث
گفتار دوم: مسایل موضوعی پرونده ها و احکام دادگاه
گفتار سوم: نقطه نظرات و تحلیل تصمیمات دادگاه عمومی
گفتار چهارم: چارچوب نظارت قضایی بعد از معاهده لیسبون
مبحث اول: دسترسی به محکمه
مبحث دوم: دسترسی به راهکار جبران موثر
فصل پنجم: نظارت حق محور در حقوق اتحادیه اروپایی و حقوق ایران بخش اول: حقوق بشر و اتحادیه اروپایی
گفتار اول: کنوانسیون اروپایی حقوق بشر
گفتار دوم: رویه دیوان دادگستری اروپایی در خصوص رعایت حقوق بشر در اتحادیه
گفتار سوم: نقش اصول کلی حقوق در سیستم حقوقی اتحادیه اروپا
مبحث اول:نقش اصول کلی حقوق در تفسیر مقررات
مبحث دوم: اصول کلی حقوقی به عنوان جهات نظارت قضایی
گفتار چهارم: مفهوم نظارت قضایی در اتحادیه اروپایی
گفتار پنجم: بنیان ها و منابع نظارت قضایی در اتحادیه اروپا
مبحث اول: بنیان های نظارت قضایی
بند اول: حاکمیت قانون
مبحث دوم: اصل تعادی نهادی
مبحث سوم: منابع نظارت قضایی در حقوق اتحادیه اروپایی
بخش دوم: رویکرد حق محور در نظارت قضایی در حوزه اتحادیه اروپا
مبحث اول: حمایت موثر از حقوق و آزادی های شهروندان
گفتار اول: منشاء و مبانی اصول کلی حقوقی در اتحادیه اروپا
گفتار دوم: نظارت قضایی و تضمین موثر حق ها و آزادی های شهروندان در اتحادیه اروپایی (با تاکید به رویه دیوان دادگستری)
مبحث اول: اصل تناسب
بند اول:بررسی اصل تناسب در رویه دیوان دادگستری اروپایی
بند دوم: اصل تناسب و کارکرد آن در حقوق اتحادیه اروپا
مبحث دوم: اصل تساوی و عدم تبعیض
محبث دوم: اصل اطمینان قضایی
بند دوم: قطعیت حقوقی و انتظارات مشروع
مبحث سوم: اصل دادرسی عادلانه
بند اول: حق بر استماع
بند دوم: اصل برایت
بند سوم: الزام به ارایه دلایل
مبحث چهارم: حقوق بنادین
بند اول: عصر منشور حقوق بنیادین اتحادیه اروپا
بند دوم: حقوق بنیادین در معاهدات اتحادیه اروپا
بند سوم: حقوق بنیادین در قالب اصول کلی حقوق
فصل ششم:رویکرد حق محور در بحث نظارت قضایی در حقوق ایران بخش اول: جمهوری اسلامی ایران و نظام بین المللی حقوق بشر
گفتار اول: بررسی حمایت قضایی از شهروندان
گفتار دوم: پیشنه نظارت قضایی در حقوق ایران
مبحث اول: مروری بر جایگاه دیوان عدالت ادرای، مرجع اداری یا قضایی
مبحث دوم: رویکردهای دوگانه در قضاوت اداری
بند اول: رویکرد شهروند محور در قضاوت اداری
بند دوم: رویکرد دولت محور در قضات اداری
مبحث سوم: عملکرد دیوان عدالت اداری، دولت محور یا شهروند محور
بخش دوم: دیوان عدالت اداری و رویکرد نظارت حق محور
گفتار اول: حدود صلاحیت دیوان عدالت اداری
مبحث اول: صلاحیت دیوان در روابط باشاکی
بند اول: نظریه صلاحیت مطلق دیوان در رابطه با شاکی
بند دوم: نظریه صلاحیت اختصاصی دیوان در رابطه با شاکی
بند سوم: آراء وحدت رویه دیوا ن عدالت اداری در مورد جایگاه شاکی
مبحث دوم: صلاحیت دیوان در رابطه باخوانده
بند اول: نظریه صلاحیت عام دیوان نسبت به شخصیت خوانده
بند دوم: نظریه صلاحیت خاص دیوان عدالت اداره نسبت به شخصیت خوانده
مبحث سوم: صلاحیت دیوان نسبت به موضوع دعوی
بند اول: نظریه صلاحیت عام دیوان در رسیدگی به کلیه دعاوی علیه دولت و ماموران آن
بند دوم: نظریه حصر صلاحیت دیوان
مبحث چهارم: صلاحیت و حدود اختیارات شعب دیوان عدالت اداری
مبحث پنجم: صلاحیت و اختیارات هیات عمومی دیوان عدالت اداری
بند اول: رای وحدت رویه در مورد آراد معارض
گفتار دوم: نقش دیوان عدالت اداری در توسعه حقوق و آزادی های بنیادین با نظارت حق محور
مبحث اول:بررسی عملکرد نظام نظارت قضایی از طریق دیوان عدالت اداری در حقوق ایران
مبحث دوم: نظارت قضایی و تضمین موثر حق هاو آزادی های شهروندان از طریق دیوان عدالت اداری
بند اول: عدم تبعیض
بند دوم: لزوم رعایت حقوق مکتسب
بند سوم: اصل تناسب در رویه دیوان عدالت اداری
بند چهارم: انتظارات مشروع
بند پنجم: لزوم مستدل و مستند بودن تصمیم اداری
بند ششم : اصل امنیت حقوقی در بحث نظارت دیوان عدالت اداری
بند هفتم: اصل قانون بودن جرایم و مجازات
بند هشتم: اصل برایت
مبحث سوم: حمایت از حق ها و آزادی های شهروندان در نظارت قضایی دیوان عدالت اداری
بند اول: نظارت حق مورد دیوان عدالت در خصوص حقوق مدنی و سیاسی
بند دوم: نظارت حق محور دیوان در تضمین حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی (نسل دوم)
جمع بندی
فصل هفتم: نتیجه گیری و پیشنهادات نتیجه گیری
پیشنهادات
فهرست منابع الف – کتب
ب – مقالات و پایان نامه
ج– مجموعه قوانین و مقررات
منابع لاتین
کلیدواژه ها
- نظارت قضایی
- اتحادیه اروپایی و ایران
- نظارت حق محور