تحلیل جرم شناختی سیاستگذاری افتراقی نسبت به جرم های تروریستی

تحلیل جرم شناختی سیاستگذاری افتراقی نسبت به جرم های تروریستی عنوان رساله ای است که توسط فرهاد شاهیده، با راهنمایی امیرحسن نیازپور و علی حسین نجفی ابرندآبادی و با مشاوره جعفر کوشا و باقر شاملو در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

عنوان	تحلیل جرم شناختی سیاستگذاری افتراقی نسبت به جرم های تروریستی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	فرهاد شاهیده
استاد راهنما	امیرحسن نیازپور، علی حسین نجفی ابرندآبادی
استاد مشاور	جعفر کوشا، باقر شاملو
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

با توجه به آن که مسیله جرم همواره یک دغدغه و چالش عمومی بوده است، سیاست گذاری جنایی به بخش مهمی از مطالعات سیاست گذاری عمومی تبدیل شده است. در سال های اخیر، رشد جرایم تروریستی، ماهیت ایدیولوژیک و پیامدهای ناگوار آن بر شهروندان بی گناه و آثار زیان بار این پدیده بر موضوعات مختلفِ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... در کشورهای مختلف موجب شده تا تروریسم به عنوان یک مسیله عمومی در مطالعات سیاست گذاری جنایی کشورها مورد توجه قرار گیرد. سیاست گذاران جنایی امروزه به این نتیجه رسیده اند که عدالت کیفری مرسوم دیگر پاسخگوی اعمال افراطیِ خشونت آمیز نیست. از همین رو، تلاش می کنند از گذر سیاست گذاریِ افتراقی که از یافته–های جرم شناختی تاثیر زیادی گرفته است به مبارزه با جرایم تروریستی بپردازند. در این میان، سیاست جنایی کشورها با تاثیرپذیری از آموزه های جرم شناسی امنیتی به سمت امنیت گرایی رفته و سیاست گذاری جناییِ کنش مدار و واکنش–محور را دچار تحولات گسترده ای کرده است. پاسخ های خنثی کننده و توان گیرانه، افزون بر نقض حقوق و آزادی های اشخاص، صرفا به دنبال تامین امنیت است. هرچند، این رویکرد در نهایت نمی تواند به تنهایی در برابر بزهکاران تروریست کارساز باشد. از این رو، سیاست گذاری جنایی باید شامل پیشگیری از ارتکاب جرم و ترمیم و سازش نیز باشد. در همین راستا، در رویکرد کنشی، سازوکارهای پیشگیری اجتماعی چندان مورد استقبال سیاست گذاران جنایی قرار نگرفته است. آنها بیشتر به نتایج موقتیِ پیشگیری فرصت مدار روی آورده اند. در رویکرد واکنشی، احتمال گرایی و تاکید بیش از پیش بر حالت خطرناک موجب شده است تا جرم انگاریِ رفتارهای تروریستی پیش دستانه شوند و کیفرها نیز بیشتر جنبه کنترلی داشته باشند. آیین دادرسی جرایم تروریستی نیز خشن تر شده است و سیاست گذاران جنایی حتی پس از تحمل کیفر نیز به مرتکبان تروریست اطمینان پیدا نمی کنند و در مرحله پساکیفری نیز رویکرد سخت گیرانه را ادامه می دهند.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

۱ بیان مسیله

۲ ضرورت پژوهش

۳ اهداف پژوهش

۴ پرسش های پژوهش

۵ فرضیه های پژوهش

۶ پیشینه پژوهش

۷ نوآوری پژوهش

۸ روش پژوهش

۹ دشواری های پژوهش

۱۰ سازمان دهی پژوهش

بخش اول: مولفه های جرم شناختی سیاست گذاری افتراقی در برابر بزهکاری تروریستی

فصل اول: چگونگی شکل گیری مشکل تروریسم

مبحث اول: چیستی مشکل ارکان تروریسم

گفتار اول: پدیده تروریسم

الف– اختلاف در تعریف تروریسم

۱ خوانش های متعدد از تروریسم

۲ نقش سیاست در تعریف مشکل تروریسم

ب– انگیزه های متمایز خشونت در تروریسم

۱ انگیزه سیاسی خشونت

۲ انگیزه دینی خشونت

گفتار دوم: کنشگران تروریسم

الف– بزهکاران تروریست

۱ شخصیت جنایی بزهکاران تروریست

۲ گونه های افتراقی بزهکاران تروریست

۲–۱ زنان تروریست

۲–۲ کودکان تروریست

۲–۳ تروریست های انتحاری

ب– بزه دیدگان جرایم تروریستی

۱ وضعیت بزه دیدگان جرایم تروریستی

۲ گونه شناسی بزه دیدگی در جرایم تروریستی

۲–۱ بزه دیدگی تصادفی و انتخابی

۲–۲ بزه دیدگی جمعی ۵۰ مبحث دوم: چگونگی وضعیت مشکل تروریسم

گفتار اول: تبیین وضعیت مشکل تروریسم

الف– تغییر شکل پدیده تروریسم

ب– جهانی شدن تروریسم

۱ گستره جهانی تروریسم

۲ تاثیر جهانی شدن بر سیاست گذاری در برابر جرایم تروریستی

۲–۱ چالش سیاست گذاران در برابر تروریسم جهانی

۲–۲ هماهنگ سازی–نزدیک سازی سیاست گذاری

گفتار دوم: پیامدهای مشکل تروریسم

الف– پیامدهای حقوقی تروریسم

۱ مسیله بزه دیدگی

۲ نقض حقوق بشر

ب– پیامدهای پیراحقوقی تروریسم

۱ پیامدهای اقتصادی

۱–۱ تاثیر تروریسم بر سرمایه گذاری خارجی

۱–۲ تاثیر تروریسم بر صنعت گردشگری

۲ پیامدهای زیست محیطی

فصل دوم: دستورکار و سیاست های ناظر به مشکل تروریسم

مبحث اول: دلایل توجه سیاست گذاران به مشکل تروریسم

گفتار اول: زمینه های جرم شناختی–حقوقیِ سیاست گذاری افتراقی

الف– زمینه های جرم شناختی

۱ افول سیاست های جرم شناسی اصلاح و درمان

۲ توجه به مولفه های امنیتی جرم شناسی

۳ بازگشت مفهوم خطرناکی

۴ ترس از جرایم تروریستی

۴–۱ دلایل توجه ویژه سیاست گذاران به ترس از جرایم تروریستی

۴–۲ تاثیر رسانه بر ترس از جرایم تروریستی

ب– زمینه های حقوقی

۱ دفاع مشروع

۲ ظهور جنبش های بازگشت به کیفر

گفتار دوم: زمینه های اجتماعی– سیاسیِ سیاست گذاری افتراقی

الف– زمینه های اجتماعی

۱ سقوط دولت رفاه و ظهور اندیشه های نیولیبرال

۲ ایجاد شرایط فوق العاده

۲–۱ وضعیت فوق العاده در تعارض با دموکراسی

۲–۲ تلاش سیاست گذاران برای هنجارمندسازی شرایط فوق العاده

ب– زمینه های سیاسی

۱ سیاست زدگی سیاست گذاران جنایی

۲ عوام گرایی کیفری

۲–۱ نقش افکار عمومی در سیاست گذاری جنایی عوام گرا

۲–۲ نقش رسانه ها در سیاست گذاری جنایی عوام گرا

مبحث دوم: تدوین سیاست گذاری نسبت به تروریسم

گفتار اول: دستورگذاری سیاسی– اقتصادی

الف– اولویت تروریسم در سیاست خارجی دولت ها

ب– الزامات گروه ویژه اقدامات مالی

گفتار دوم: دستورگذاری جنایی ترکیبی

الف– الگوی دستورگذاری جنایی

ب– تحول در کنترل جرایم تروریستی

۱ گفتمان جنگ با جرایم تروریستی

۲ مدیریت خطر

۳ رویکرد پیش دستانه

۳–۱ عدالت پیش دستانه ماهوی

۳–۲ عدالت پیش دستانه شکلی

۴ رویکرد پیشگیرانه

۴–۱ امنیت در ادبیات جرم شناسی: تحول در مفهوم پیشگیری

۴–۱–۱ ظهور گفتمان امنیتی در پیشگیری غیرکیفری

۴–۱–۱–۱ تحول در رویکرد پیشگیری وضعی

۴–۱–۱–۲ تحول در رویکرد پیشگیری اجتماعی

۴–۱–۲ ظهور گفتمان امنیتی در پیشگیری کیفری

۴–۲ تمایز پیشگیری امنیت مدار از رویکرد پیش دستانه به جرایم تروریستی

جمع بندی بخش اول

بخش دوم: جلوه های جرم شناختی سیاست گذاری افتراقی در برابر بزهکاری تروریستی

فصل اول: تبلور یافته های جرم شناختی در سیاست گذاری افتراقی کنشی

مبحث اول: پیشگیری اجتماعی از تروریسم

گفتار اول: پیشگیری اجتماعی از گذر تدابیر جامعه محور

الف– پیشگیری خانواده محور

ب– پیشگیری آموزش محور

ج– پیشگیری دین محور

د– پیشگیری صلح محور

گفتار دوم: پیشگیری اجتماعی از گذر تدابیر فردمحور

الف– پیشگیری اخلاقی

۱ کارکرد دوگانه اخلاق در جرایم تروریستی

۲ پیشگیری اخلاق مدار از گذر کنترل درونی

ب– افراط زدایی

۱ اقناع رهبران و اعضای گروه های تروریستی

۲ برنامه پایش

۳ برنامه افراط زدایی و عدم پیوستن به گروه های تروریستی

۴ افراط زدایی در اردوگاه های مهاجران و پناهجویان

مبحث دوم: پیشگیری وضعی از تروریسم

گفتار اول: مبانی جرم شناختی پیشگیری وضعی خطرمدار

الف– پیش بینی جرم

۱ پیش بینی از طریق جرم شناسی سنجشی

۲ پیش بینی از طریق هوش مصنوعی

ب– شناسایی متغیرهای خطرزا

۱ گروه های پرخطر

۱–۱ مهاجران

۱–۲ مسلمانان

۲ مکان های پرخطر

گفتار دوم: انواع تدابیر پیشگیری وضعی در پرتو نظریه مدیریت جرم شناختی خطر جرم

الف– تدابیر اطلاعاتی و ارتباطی

۱ جمع آوری اطلاعات

۲ مسدودسازی فن آورانه ارتباطات

ب– تدابیر مالی و تسلیحاتی

۱ قطع تامین مالی تروریسم

۲ کنترل سلاح

ج– تدابیر نظارتی

۱ نظارت بر افراد

۱–۱ نظارت بر رفت و آمدهای افراد

۱–۲ نظارت بر هویت افراد

۲ نظارت بر مکان ها

۲–۱ اختلال در تجمع در مکان های بحرانی

۲–۲ کنترل ورودی و خروجی کشور

فصل دوم: تبلور یافته های جرم شناختی در سیاست گذاری افتراقی واکنشی

مبحث اول: جنبه های ماهوی سیاست گذاری افتراقی واکنشی در برابر تروریسم

گفتار اول: جرم انگاری پیش دستانه رفتارهای تروریستی

الف– مصادیق جرم انگاری پیش دستانه اعمال تروریستی

۱ جرم انگاری اعمال مقدماتی تروریستی

۲ جرم انگاری نگهداری و مالکیت

۳ جرم انگاری عضویت در گروه های تروریستی

۴ جرم انگاری عدم گزارش

ب– اوصاف جرم انگاری پیش دستانه

۱ امنیت گرا

۲ افراطی

۳ احتیاط نگر

گفتار دوم: کیفرگذاری توان گیرانه بزهکاران تروریست

الف– کیفرشناسی دشمن مدار جرایم تروریستی

۱ مجرمان تروریست در جدال دوگانگی واکنش کیفری

۲ انسانیت زدایی از بزهکاران تروریست

ب– الگوی پاسخ گذاری به جرایم تروریستی

۱ پاسخ های کیفری سرکوبگر

۱–۱ کیفر حبس؛ خنثی سازی اجتماعی بزهکار تروریست

۱–۱–۱ کارکردهای حبس توانگیر

۱–۱–۱–۱ کارکرد اصلی: نقش کنترلی کیفر حبس

۱–۱–۱–۲ کارکرد فرعی: پیشگیری از تکرار جرم

۱–۱–۲ پدیده زندان پذیری از دیدگاه جرم شناسی محکومان تروریست

۱–۲ کیفر مرگ؛ خنثی سازی فیزیکی بزهکار تروریست

۲ پاسخ های اداریِ کنترل گر

ج– کنترل تکرار جرم تروریستی: از بازپروری آرمان گرا تا بازپروری واقعیت گرا

۱ آرمان بازپروری محکومان تروریست از گذر جرم شناسی بالینی

۲ بازپروری خطرمدار: واقعیت گرایی در قبال محکومان تروریست

د– تامینی شدن کیفر بزهکاران تروریست

مبحث دوم: جنبه های شکلی سیاست گذاری افتراقی واکنشی در برابر تروریسم

گفتار اول: پیشادادرسی امنیت مدار در برابر تروریسم

الف– پیش دستانگی دادرسی کیفری

۱ بازداشت پیشگیرانه

۲ دستور نظارت

ب– افزایش اختیارات پلیس

۱ خنثی سازی خطر ارتکاب جرایم تروریستی

۲ کسب اطلاعات با روش های نامتعارف

ج– شکنجه: از ممنوعیت قانونی تا تجویز رویه ای

گفتار دوم: دادرسی و پسادادرسی امنیت مدار در برابر تروریسم

الف– دادرسی امنیت مدار در برابر تروریسم

۱ اماره مجرمیت در پرتو امنیتی شدن جرم شناسی

۲ رسیدگی به جرایم تروریستی: از خشونت گرایی تا خشونت زدایی

۲–۱ خشونت گرایی در رسیدگی به جرایم تروریستی

۲–۲ خشونت زدایی از رسیدگی به جرایم تروریستی در سنجه جرم شناسی صلح طلب

۲–۲–۱ رسیدگی صلح محور به جرایم تروریستی

۲–۲–۲ جبران خسارت بزه دیدگان تروریسم

۳ کیفردهیِ نامعین: راهکار جرم شناختی به پایداری حالت خطرناک

ب– پسادادرسی امنیت مدار؛ ظن بر خطرناکی بی پایان بزهکاران تروریست

۱ اهداف نظارت پسادادرسی

۲ معیار اجرای نظارت پسادادرسی

جمع بندی بخش دوم

نتیجه گیری

منابع

واژه نامه

کلیدواژه ها

• جرایم تروریستی
• سیاست گذاری افتراقی