جدال عام و خاص در حقوق مسیولیت سازمان های بین المللی
جدال عام و خاص در حقوق مسیولیت سازمان های بین المللی عنوان رساله ای است که توسط نسیم زرگری نژاد، با راهنمایی سیدجمال سیفی و با مشاوره محسن عبدالهی و سیدهادی محمودی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.
 | |
| عنوان | جدال عام و خاص در حقوق مسیولیت سازمان های بین المللی |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل عمومی |
| دانشجو | نسیم زرگری نژاد |
| استاد راهنما | سیدجمال سیفی |
| استاد مشاور | محسن عبدالهی، سیدهادی محمودی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | دانشگاه شهید بهشتی |
چکیده
تلاش برای روشنن سناختن مسیولیت بین المللی سازمانهای بین المللی راهی طولانی پیمود تا جای خود را در مطالعات کمیسیون حقوق بین الملل باز کند. اما کمیسیون حقوق بین الملل در راستای نگارش طرح مسیولیت آنها دو فرض اساسی داشت که هر دو در این رساله مورد نقد قرار خواهد گرفت: نخست، یکسان تلقی کردن همه سازمانهای بین المللی و دوم، قیاس ناروا میان دولتها و سازمانهای بین المللی. رساله نشنان خواهد داد که رژیم عام مسلولیت بین المللی برای سازمانهای بینالمللی نامناسب بوده است به این دلیل که سازمانها ویژگیهای خاصی در حقوق بینالملل دارند بنابراین استفاده از قیاس برای شباهت میان مسلولیت دولتها و سازمانها صحیح نبوده است و منجر به نتایج مفیدی در عمل نخواهد بود.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
بخش اول: قیاس تمثیل میان مسیولیت سازمان ها ی بین المللی با دولت ها با تکیه بر شخصیت حقوقی بین المللی
قسمت نخست: بازسازی نظریه ی مسیولیت بین المللیِ سازمان های بین المللی
گفتار اول: سیر مفهوم مسیولیت بین المللی در چارچوب آموزه های حقوق بین الملل
الف) تیوری های مسیولیت بین المللی پیش از نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه جبران خسارت وارده به سازمان ملل متحد
۱ مسیولیت در نوشتار مولفان متقدم
۲ دکترین آنزیلوتی
۳ دکترین کوهن
۴ کنفرانس تدوین لاهه ۱۹۳۰
۳ دیوان دایمی بین المللی دادگستری
ب) دکترین پس از نظریهی مشورتی دیوان بین المللی دادگستری
۱ دکترین کلاید ایگلتون
۲ دکترین کنستانتین یوستاتیاس
۳ کمیسیون حقوق بینالملل، طرح گارسیا آمادور
۴ مطالعه ی موسسه حقوق بین الملل
۵ مطالعه ی انجمن حقوق بین الملل
۶ کمیسیون حقوق بین الملل
گفتار دوم: روش شناسی کمیسیون حقوق بین الملل در مواجهه با مسیولیت بین المللی سازمان های بینالمللی ۵۰ الف) تصویب موضوع در کمیسیون حقوق بین الملل ۵۰ ب) رویکرد کمیسیون: قیاس تمثیل یا رونویسی؟
قسمت دوم: شخصیت حقوقی بین المللی؛ مبنای شباهت دولت و سازمان های بین المللی
گفتار نخست: مفهوم و منشا شخصیت حقوقی بین المللی
الف) مکاتب فکری در خصوص شخصیت حقوقی بین المللی
ب) نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیهی جبران خسارت
گفتار دوم: رابطه ی شخصیت حقوقی بین المللی و مسیولیت بین المللی
قسمت سوم: مبانی تفاوت میان دولت و سازمان های بین المللی: ویژگی های اختصاصی دولت در حقوق بین الملل
الف) فقدان سرزمین
ب) فقدان جمعیت
ج) فقدان حاکمیت: ساختار متفاوت
۱ حاکمیت به مثابه ی استقلال
۲ حاکمیت به مثابه ی صلاحیت عام
قسمت چهارم: ویژگی های اختصاصی سازمان های بین المللی: اصل تخصص و معضلات آن در تحقق مسیولیت سازمان های بین المللی و اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی
گفتار اول) ظهور اصل تخصص در ادبیات سازمان های بین المللی: درخواست نظر مشورتی سازمان بهداشت جهانی از دیوان بین المللی دادگستری
گفتار دوم) برداشت ها از نظر مشورتی دیوان
گفتار سوم: برداشت ها از اصل تخصص در طرح سازمان های بین المللی
الف) تفاوت های ذاتیِ سازمان های بین المللی و عدم امکان یکسان انگاری آن ها
ب) صلاحیت محدود سازمان های بین المللی
ج) سازمان های فراملی و چالش اصل تخصص
قسمت پنجم:سازمان های بین المللی به عنوان نهادهایی متشکل از دولت ها (اشتقاقی بودن)
الف) سازمان های بین المللی و دارا شدن تعهدات اولیه در معاهدات
ب) تاثیر حضور دولت ها در سازمان های بین المللی (اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی) بر تحقق تعهدات ثانویه ؛ ورود قاعده ی خرق حجاب
۱) خرق حجاب و محاکم داخلی
۳) خرق حجاب از سازمان و دیوان اروپایی حقوق بشر
۵) خرق حجاب از سازمان و دیوان بین المللی دادگستری
ج) تفکیک مسیولیت بابت عمل دیگری (مسیولیت اشتقاقی) از اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی
قسمت ششم: استثنای مصرح نظام عام: قواعد سازمان
گفتار نخست: مسیله ی ماهیت قواعد خاص سازمان
الف) تفاوت قواعد سازمان با قواعد داخلی ؟
ب) مفهوم قواعد سازمان در نظریات حقوقی
۱– قراردادگرایی/کارکردگرایی
۲ اساسی گرایی
۳ دیدگاه ماهیت دوگانه
۴ دیدگاه استثناگرایی
گفتار دوم: توصیف قواعد سازمان در نظام مسیولیت بین المللی
۱ اقدام متقابل به دلیل نقض تعهد بین المللی ناشی از قواعد سازمان
۲ اقدام متقابل به دلیل نقض تعهد بین المللی که جزوی از قواعد سازمان نیست
ب) قواعد سازمان و نقض تعهد بین المللی
ج) قواعد داخلی و جبران خسارت
د) تفاوت قواعد سازمان با قاعده ی خاص
۱ نیاز به قواعد خاص در طرح سازمان های بین المللی
۲ قواعد خاص در ماده
طرح مسیولیت سازمان های بین المللی
۳ قواعد خاص مسیولیت در عملیات های حفظ صلح سازمان ملل متحد
۵ قواعد خاص و مسایل مربوط به مسیولیت بین المللی اتحادیه اروپا
بخش دوم: قاعده ی بنیادین : مسیولیت ناشی از عمل متخلفانه ی بین المللی
قسمت اول: عمل متخلفانه ی بین المللی از سوی سازمان های بین المللی
گفتار اول) امکان نقض تعهد بین المللی از سوی سازمان های بین المللی
الف) تعهدات قراردادی
ب) تعهدات عرفی
ج) اصول کلی حقوق بین الملل
د) قواعد آمره ی حقوق بین الملل
گفتار دوم: انتساب رفتار نسبت به سازمانهای بینالمللی؛ چالشی مفهومی
۱ تفکیک انتساب رفتار از مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری ( انتساب مسیولیت )
۲ سببیت و ارتباط آن با مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری
۳– مفهوم انتساب مسیولیت
گفتار سوم استفاده از قاعده ی انتساب رفتار در طرح ۲۰۱۱ و طرق انتساب رفتار به سازمان های بین المللی
الف) انتساب رفتار نهاد و کارگزار سازمان به سازمان
۱ رویکرد سازمان تجارت جهانی
۲ دیوان اروپایی حقوق بشر
۳ دادگاه بین المللی حقوق دریاها
ب) انتساب رفتار نهاد سایر اشخاص حقوقی به سازمان (ماده ۷): معیار کنترل موثر
۱ معیار کنترل موثردولت فرستنده ی نیرو: قضیه ی موکشیمانا
۲ معیار کنترل نهایی: قضیه ی بهرامی و سراماتی
۳ معیار کنترل موثر و کنترل نهایی: قضیه ی الجده
۴ تثبیت معیار کنترل موثر : قضیه ی مهدیا مستوفیچ–موجیچ و دیگران، حسن نوهانوویچ و مادران سربرنیتسا
ج) انتسابِ رفتار خارج از حدود اختیارات
۱ فعالیت های کلی سازمان به جای صلاحیت سازمان
۲ انجام عملی در ظرفیت رسمی نهاد یا کارگزار
۳ مسیولیت در برابر فقط ثالث یا مسیولیت در برابر همه؟
د) انتساب رفتار از طریق پذیرش رفتار
قسمت دوم: استثنای عام بر اصل بنیادین مسیولیت بین المللی: مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری (مسیولیت اشتقاقی یا مسیولیت غیرمستقیم یا انتساب مسیولیت)
گفتار اول: مسیولیت سازمان بابت عمل دولت یا سازمان بین المللی دیگر
الف مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری: وجوه اشتراک در دو طرح مسیولیت
۱ کمک و یاری دولت یا سازمانی دیگر
۲ هدایت و کنترل دولت یا سازمانی دیگر
۳ اجبار یک دولت یا سازمان دیگر
ب) حالات نوین برای انتساب عمل متخلفانه به دیگری در طرح ۲۰۱۱
۱ گریز از تعهدات و عضویت در سازمان های بین المللی
۲ معضل رونویسی: هم پوشانی مواد
۳ معیارِ گریز از تعهدات و تصمیمات الزام آور و ویژگی های خاص سازمان های بین المللی
۳ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های راجع به حقوق بشر
۳ ۱ قضیه ی کادی
۳ ۲ قضیه ی نادا
۳ ۳ قضیه الدلیمی
۴ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های مربوط به سرمایه گذاری
۵ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های راجع به تجارت بین المللی در قالب سازمان تجارت جهانی
۶ معیارِ گریز از تعهدات و اعطای مجوز و ویژگی های خاص سازمان های بین المللی
گفتار دوم: مسیولیت دولت های عضو بابت اعمال سازمان های بین المللی
الف) مسیولیت دولت بابت کمک و یاری ، هدایت و کنترل و اجبار یک سازمان بین المللی
ب) گریز از تعهدات و سو استفاده از شخصیت حقوقی بین المللی سازمان های بین المللی
۱ سابقه ی ماده
در رویه ی قضایی
۲ معیارهای تحقق ماده ی
۳۰۷ ج) ماده ۶۲: پذیرش صریح یا ضمنی مسیولیت نسبت به ثالث
نتیجه
فهرست منابع
ضمیمه–پیش نویس مواد راجع به مسیولیت سازمان های بین المللی
فهرست تفصیلی مطالب مقدمه
بخش اول: قیاس تمثیل میان مسیولیت سازمان ها ی بین المللی با دولت ها با تکیه بر شخصیت حقوقی بین المللی
قسمت نخست: بازسازی نظریه ی مسیولیت بین المللیِ سازمان های بین المللی
گفتار اول: سیر مفهوم مسیولیت بین المللی در چارچوب آموزه های حقوق بین الملل
الف) تیوری های مسیولیت بین المللی پیش از نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه جبران خسارت وارده به سازمان ملل متحد
۱ مسیولیت در نوشتار مولفان متقدم
۲ دکترین آنزیلوتی
۳ دکترین کوهن
۴ کنفرانس تدوین لاهه ۱۹۳۰
۳ دیوان دایمی بین المللی دادگستری
ب) دکترین پس از نظریهی مشورتی دیوان بین المللی دادگستری
۱ دکترین کلاید ایگلتون
۲ دکترین کنستانتین یوستاتیاس
۳ کمیسیون حقوق بینالملل، طرح گارسیا آمادور
۴ مطالعه ی موسسه حقوق بین الملل
۵ مطالعه ی انجمن حقوق بین الملل
۶ کمیسیون حقوق بین الملل
گفتار دوم: روش شناسی کمیسیون حقوق بین الملل در مواجهه با مسیولیت بین المللی سازمان های بینالمللی ۵۰ الف) تصویب موضوع در کمیسیون حقوق بین الملل ۵۰ ب) رویکرد کمیسیون: قیاس تمثیل یا رونویسی؟
قسمت دوم: شخصیت حقوقی بین المللی؛ مبنای شباهت دولت و سازمان های بین المللی
گفتار نخست: مفهوم و منشا شخصیت حقوقی بین المللی
الف) مکاتب فکری در خصوص شخصیت حقوقی بین المللی
ب) نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیهی جبران خسارت
گفتار دوم: رابطه ی شخصیت حقوقی بین المللی و مسیولیت بین المللی
قسمت سوم: مبانی تفاوت میان دولت و سازمان های بین المللی: ویژگی های اختصاصی دولت در حقوق بین الملل
الف) فقدان سرزمین
ب) فقدان جمعیت
ج) فقدان حاکمیت: ساختار متفاوت
۱ حاکمیت به مثابه ی استقلال
۲ حاکمیت به مثابه ی صلاحیت عام
قسمت چهارم: ویژگی های اختصاصی سازمان های بین المللی: اصل تخصص و معضلات آن در تحقق مسیولیت سازمان های بین المللی و اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی
گفتار اول) ظهور اصل تخصص در ادبیات سازمان های بین المللی: درخواست نظر مشورتی سازمان بهداشت جهانی از دیوان بین المللی دادگستری
گفتار دوم) برداشت ها از نظر مشورتی دیوان
گفتار سوم: برداشت ها از اصل تخصص در طرح سازمان های بین المللی
الف) تفاوت های ذاتیِ سازمان های بین المللی و عدم امکان یکسان انگاری آن ها
ب) صلاحیت محدود سازمان های بین المللی
ج) سازمان های فراملی و چالش اصل تخصص
قسمت پنجم:سازمان های بین المللی به عنوان نهادهایی متشکل از دولت ها (اشتقاقی بودن)
الف) سازمان های بین المللی و دارا شدن تعهدات اولیه در معاهدات
ب) تاثیر حضور دولت ها در سازمان های بین المللی (اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی) بر تحقق تعهدات ثانویه ؛ ورود قاعده ی خرق حجاب
۱) خرق حجاب و محاکم داخلی
۳) خرق حجاب از سازمان و دیوان اروپایی حقوق بشر
۵) خرق حجاب از سازمان و دیوان بین المللی دادگستری
ج) تفکیک مسیولیت بابت عمل دیگری (مسیولیت اشتقاقی) از اشتقاقی بودن سازمان های بین المللی
قسمت ششم: استثنای مصرح نظام عام: قواعد سازمان
گفتار نخست: مسیله ی ماهیت قواعد خاص سازمان
الف) تفاوت قواعد سازمان با قواعد داخلی ؟
ب) مفهوم قواعد سازمان در نظریات حقوقی
۱– قراردادگرایی/کارکردگرایی
۲ اساسی گرایی
۳ دیدگاه ماهیت دوگانه
۴ دیدگاه استثناگرایی
گفتار دوم: توصیف قواعد سازمان در نظام مسیولیت بین المللی
۱ اقدام متقابل به دلیل نقض تعهد بین المللی ناشی از قواعد سازمان
۲ اقدام متقابل به دلیل نقض تعهد بین المللی که جزوی از قواعد سازمان نیست
ب) قواعد سازمان و نقض تعهد بین المللی
ج) قواعد داخلی و جبران خسارت
د) تفاوت قواعد سازمان با قاعده ی خاص
۱ نیاز به قواعد خاص در طرح سازمان های بین المللی
۲ قواعد خاص در ماده
طرح مسیولیت سازمان های بین المللی
۳ قواعد خاص مسیولیت در عملیات های حفظ صلح سازمان ملل متحد
۵ قواعد خاص و مسایل مربوط به مسیولیت بین المللی اتحادیه اروپا
بخش دوم: قاعده ی بنیادین : مسیولیت ناشی از عمل متخلفانه ی بین المللی
قسمت اول: عمل متخلفانه ی بین المللی از سوی سازمان های بین المللی
گفتار اول) امکان نقض تعهد بین المللی از سوی سازمان های بین المللی
الف) تعهدات قراردادی
ب) تعهدات عرفی
ج) اصول کلی حقوق بین الملل
د) قواعد آمره ی حقوق بین الملل
گفتار دوم: انتساب رفتار نسبت به سازمانهای بینالمللی؛ چالشی مفهومی
۱ تفکیک انتساب رفتار از مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری ( انتساب مسیولیت )
۲ سببیت و ارتباط آن با مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری
۳– مفهوم انتساب مسیولیت
گفتار سوم استفاده از قاعده ی انتساب رفتار در طرح ۲۰۱۱ و طرق انتساب رفتار به سازمان های بین المللی
الف) انتساب رفتار نهاد و کارگزار سازمان به سازمان
۱ رویکرد سازمان تجارت جهانی
۲ دیوان اروپایی حقوق بشر
۳ دادگاه بین المللی حقوق دریاها
ب) انتساب رفتار نهاد سایر اشخاص حقوقی به سازمان (ماده ۷): معیار کنترل موثر
۱ معیار کنترل موثردولت فرستنده ی نیرو: قضیه ی موکشیمانا
۲ معیار کنترل نهایی: قضیه ی بهرامی و سراماتی
۳ معیار کنترل موثر و کنترل نهایی: قضیه ی الجده
۴ تثبیت معیار کنترل موثر : قضیه ی مهدیا مستوفیچ–موجیچ و دیگران، حسن نوهانوویچ و مادران سربرنیتسا
ج) انتسابِ رفتار خارج از حدود اختیارات
۱ فعالیت های کلی سازمان به جای صلاحیت سازمان
۲ انجام عملی در ظرفیت رسمی نهاد یا کارگزار
۳ مسیولیت در برابر فقط ثالث یا مسیولیت در برابر همه؟
د) انتساب رفتار از طریق پذیرش رفتار
قسمت دوم: استثنای عام بر اصل بنیادین مسیولیت بین المللی: مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری (مسیولیت اشتقاقی یا مسیولیت غیرمستقیم یا انتساب مسیولیت)
گفتار اول: مسیولیت سازمان بابت عمل دولت یا سازمان بین المللی دیگر
الف مسیولیت بابت عمل متخلفانه ی دیگری: وجوه اشتراک در دو طرح مسیولیت
۱ کمک و یاری دولت یا سازمانی دیگر
۲ هدایت و کنترل دولت یا سازمانی دیگر
۳ اجبار یک دولت یا سازمان دیگر
ب) حالات نوین برای انتساب عمل متخلفانه به دیگری در طرح ۲۰۱۱
۱ گریز از تعهدات و عضویت در سازمان های بین المللی
۲ معضل رونویسی: هم پوشانی مواد
۳ معیارِ گریز از تعهدات و تصمیمات الزام آور و ویژگی های خاص سازمان های بین المللی
۳ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های راجع به حقوق بشر
۳ ۱ قضیه ی کادی
۳ ۲ قضیه ی نادا
۳ ۳ قضیه الدلیمی
۴ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های مربوط به سرمایه گذاری
۵ رویه قضایی مرتبط با مسیولیت ناشی از گریز از تعهدات : پرونده های راجع به تجارت بین المللی در قالب سازمان تجارت جهانی
۶ معیارِ گریز از تعهدات و اعطای مجوز و ویژگی های خاص سازمان های بین المللی
گفتار دوم: مسیولیت دولت های عضو بابت اعمال سازمان های بین المللی
الف) مسیولیت دولت بابت کمک و یاری ، هدایت و کنترل و اجبار یک سازمان بین المللی
ب) گریز از تعهدات و سو استفاده از شخصیت حقوقی بین المللی سازمان های بین المللی
۱ سابقه ی ماده
در رویه ی قضایی
۲ معیارهای تحقق ماده ی
۳۰۷ ج) ماده ۶۲: پذیرش صریح یا ضمنی مسیولیت نسبت به ثالث
نتیجه
فهرست منابع
ضمیمه–پیش نویس مواد راجع به مسیولیت سازمان های بین المللی
کلیدواژه ها
- مسیولیت بین المللی
- کمیسیون حقوق بین الملل
- سازمان بین المللی