جایگاه اخلاق در حقوق کیفری با تاکید بر مقررات جزایی ایران
جایگاه اخلاق در حقوق کیفری با تاکید بر مقررات جزایی ایران عنوان رساله ای است که توسط سعید اکرادی، با راهنمایی رضا نیکخواه سرنقی و سیامک جعفرزاده در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه ارومیه دفاع گردید.
 | |
| عنوان | جایگاه اخلاق در حقوق کیفری با تاکید بر مقررات جزایی ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | سعید اکرادی |
| استاد راهنما | رضا نیکخواه سرنقی، سیامک جعفرزاده |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | دانشگاه ارومیه |
چکیده
در نگرشی زیبا، اخلاق را انجام اعمال نیکی که واجد مناسب ترین و بهترین دلایل ممکن هستند می دانند. همین خوانش استدلالی، نسبت به حقوق کیفری نیز رواست. جامعه محق و مدعی امروز، صرف دلایل پیشینی مبتنی بر قدرت و نظم را به عنوان مبنای تجویز و توجیه قوه قهریه کیفر، کافی نمی داند و طلب دلایل اقناعی فراحقوقی دارد که شاید مهم ترین آن اخلاق باشد. بنابراین در اینجا مسیله اصلی تحقیق که همانا یافتن، تحلیل و ارزیابی بهترین و مناسب ترین نگرش اخلاقی برای حقوق کیفری جهت ارایه دلایل موجه ساز و راهکارهای تقنینی بر پایه اخلاق هست ظهور پیدا می کند. در این طرح میان رشته ای، با هدف پژوهش جایگاه اخلاق در حقوق کیفری و به ویژه بررسی تقنینی در آن، لاجرم بایسته است تا بدوا مهم ترین مفاهیم و نظریات اخلاقی خصوصا دیدگاه های پیامدگرایی، ناپیامد گرایی و نگاه مبتنی بر فضیلت ، تبیین و تحلیل گردد. در این مسیر از بررسی شاخه های مهم این مکاتب و نظریات معروف دیگر همچون قاعده زرین، حسن و قبح الهی و همین طور تحلیل مهم ترین جلوه گاه اخلاق و حقوق کیفری یعنی حریم خصوصی، غفلت نشده است. همچنین ضمن بهره برداری از فرصت مطالعاتی کشور انگلستان، رویکرد اخلاقی – حقوقی این مهد تمدن حقوق در لا به لای نوشتار لحاظ گردید تا متونی تک بعدی تحویل نگردد. بر همین اساس به جهت نگرش بومی سازی و عنایت به کارکرد عملی تحقیق، رویکردهای اخلاقی در قالب حقوق کیفری از مفهوم قانون تا جرم انگاری و مجازات، با تاکید بر قوانین موضوعه کیفری ایران مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. پس از توصیف و تحلیل مکاتب و نظریات مهم اخلاقی به روش تلفیقی خصوصا همبستگی و همخوانی و به شیوه کتابخانه ای؛ می توان به این استنباط و نتیجه رسید که جمع حاصل شاخه های مدرن و به روز شده قریب به اتفاق آنها، قصد آن ندارند که درب ورود زرادخانه کیفری را به هر عمل ناقض اخلاق مکتب مدنظر بگشایند. بلکه بالعکس؛ عقیده بر آن است که از رهگذر علل توجیهی شناخت رفتار خطا در اخلاق، نخست موارد و مصادیق عدم ورود غیرضرور اعمال به حوزه بزه و کیفر تبیین و محرز گردد. دوم به ارزیابی میزان، کیفیت و چگونگی مداخله حکومت در دایره اختیار تابعان پرداخته شود. بنابراین باور بر این است که دیدگاه فایده گرایی با محوریت گونه های لذت گرا، کل نگر و قاعده محور، ما را به این غایت نزدیک تر می نماید؛ نگرشی که اعتقاد به رساندن بیشترین خیر و سعادت به بیشترین افراد جامعه با محوریت رویکرد حداقلی مداخله حاکمیت در ساحت اراده آزاد تابعان دارد. با این حال قانونگذار ایران، برخلاف غالب کشورهای پیشتاز، از یک نظریه اخلاقی واحد و منسجم واجد چهارچوب مشخص، استفاده ننموده است. بل در فصول و مواد گوناگون، مصادیق متعددی را از فقه امامیه و متعاقبا سیستم تقنینی فرانسه، تقلید نموده است. در صورتی که توجه ندارد، همگی این نظریات با یکدیگر قابل جمع نیستند و بایسته است؛ بدوا موضع اخلاقی واحد و مشخص، بر مبنای اصول مدرن اخلاقی همچون عقلانیت ابزاری، غایت نگری، واقع گرایی، تکریم اراده آزاد و تقارن با اقتضایات طبع انسانی و ... انتخاب و مواد قانونی متناسب بر روی ستون های آن چیده شود.
ساختار و فهرست رساله
چکیده
بخش اول: کلیات، مفهوم شناسی و ارتباط اخلاق و حقوق کیفری
فصل اول: کلیات تحقیق
مبحث اول: مقدمه
مبحث دوم: تعریف مسیله و بیان اصلی تحقیق (به منابع مورد استفاده اشاره شود)
گفتار اول: فرضیه ها
گفتار دوم: سابقه و ضرورت انجام تحقیق
گفتار سوم: جنبه جدید بودن و نوآوری طرح در چیست؟
گفتار چهارم: چه کاربرد هایی از انجام تحقیق متصور است
گفتار پنجم: هدف ها
گفتار ششم: استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه
گفتار هفتم: روش انجام تحقیق
گفتار هشتم: روش و ابزار گردآوری اطلاعات
گفتار نهم: روش آماری اجرای پایان نامه
گفتار دهم: جدول زمانبندی مراحل انجام تحقیق
فصل دوم: شناخت اخلاق و تقسیمات مهم اخلاقی
مبحث اول: مفاهیم محوری استدلال و منطق در پژوهش های فلسفی
گفتار اول: استدلال منطقی
گفتار دوم: استدلال صحیح و تاثیر آن در پژوهش
مبحث دوم: مفهوم و تعریف اخلاق
گفتار اول: اخلاق در معنای لغوی
گفتار دوم: اخلاق در معنای اصطلاحی
مبحث سوم: فلسفه اخلاق و شاخه های اصلی
گفتار اول: فرا اخلاق یا اخلاق تحلیلی
گفتار دوم: اخلاق هنجاری یا دستوری
بند اول: اخلاق کاربردی
بند دوم: اخلاق حرفه ای
گفتار سوم: نگاهی به فلسفه اخلاق در جهان اسلام
مبحث چهارم: خلاصه و جمع بندی
بخش دوم: مکاتب سه گانه اخلاقی و جایگاه آنها در حقوق کیفری و مقررات تقنینی ایران
فصل اول: مکتب اخلاقی نتیجه نگری و فایده گرایی؛ تقسیمات و چالش ها
مبحث اول: جرمی بنتام و پیدایش فایده گرایی
گفتار اول: فایده گرایی از دیدگاه بنتام
بند اول: مفهوم
بند دوم: نحوه محاسبه
گفتار دوم: بنتام و نظریه ضرورت کیفر
مبحث دوم: اقسام مهم فایده گرایی
گفتار اول: فایده گرایی لذت گرایانه یا وحدت گرا و نالذت گرایانه یا تکثرگرا
بند اول: فایده گرایی لذت گرا یا وحدت گرا
بند دوم: فایده گرایی نالذت گرایانه یا تکثر گرایی
گفتار دوم: فایده گرایی عمل محور و قاعده محور
گفتار سوم: فایده گرایی خودگرایانه و کل گرایانه
مبحث سوم: اشکالات و چالش های فایده نگری در حوزه حقوق کیفری و مصادیق مجرمانه
گفتار اول: اشکال شخصی و فردی بودن فایده گرایی و ارتباط آن با محدوده قدرت کیفری
گفتار دوم: تحلیل فایده گرایی در مصادیق مجرمانه
مبحث چهارم: خلاصه و جمع بندی
فصل دوم: جایگاه فایده گرایی در قوانین کیفری ایران
مبحث اول: قوانین شکلی
گفتار اول: الزامی بودن تعقیب یا مناسب بودن آن
گفتار دوم: مصادیق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲
مبحث دوم: قوانین ماهوی
گفتار اول: اضطرار و دفاع مشروع
بند اول: ماده
قانون مجازات اسلامی
بند دوم: ماده
قانون مجازات اسلامی
گفتار دوم: سایر مواد مهم قانون مجازات اسلامی
بند اول: مجازات های جایگزین حبس
بند دوم: شلاق اختیاری واجد فایده
بند سوم: مواد قانونی مرتبط
مبحث سوم: خلاصه و جمع بندی
فصل سوم: مکتب اخلاقی وظیفه گرایی
مبحث اول: شاخه ها و تنگناهای موجود
گفتار اول: نظریات قاعده گرا و عمل گرا
گفتار دوم: تنگناهای اخلاقی در سه مثال مناقشه برانگیز
مبحث دوم: رویکرد وظیفه گرایی با محوریت کانت
گفتار اول: تکلیف و الزام
گفتار دوم: قوانین اخلاقی
مبحث سوم: تحلیل نقش وظیفه گرایی در حقوق کیفری و قوانین موضوعه
گفتار اول: نگرش کیفر گرایی کانت و تقابل با فایده گرایی
گفتار دوم: جایگاه وظیفه گرایی در قوانین کیفری ایران
مبحث چهارم: خلاصه و جمع بندی
فصل چهارم: مکتب اخلاقی فضیلت گرایی
مبحث اول: فضیلت نگری از مفهوم تا سیر تاریخی
گفتار اول: مفهوم شناسی اندیشه فضیلت گرایی در اخلاق
گفتار دوم: نگاه تاریخی به اخلاق فضیلت
مبحث دوم: فضیلت گرایی در قالب قوانین و حقوق کیفری
گفتار اول: تاثیر حقوقی اراده از دیدگاه ارسطو و تطابق با قوانین کیفری
گفتار دوم: ارزیابی پیوند فضیلت گرایی با حقوق کیفری و جرم انگاری
مبحث سوم: خلاصه و جمع بندی
بخش سوم: نظریات و مصادیق مهم اخلاقی و تاثیر بر حقوق کیفری و مقررات تقنینی ایران
فصل اول: قاعده زرین
مبحث اول: مفاهیم و شرایط
گفتار اول: تعریف
گفتار دوم: مولفه ها و شرایط
مبحث دوم: مصوبات کیفری قانونگذار در پرتو طلایی ترین قاعده اخلاق
گفتار اول: اجرای قاعده زرین توسط قانونگذار
گفتار دوم: اجرای قوانین ناقض اخلاق
گفتار سوم: اعمال کیفیات مخففه در قاعده زرین
مبحث سوم: خلاصه و جمع بندی
فصل دوم: نظریه اخلاقی امر الهی
مبحث اول: مفاهیم و جایگاه حسن و قبح الهی در اخلاق
گفتار اول: مفهوم شناسی
گفتار دوم: جایگاه حسن و قبح الهی در سایر مکاتب اخلاقی
گفتار سوم: منابع استنباطی خواست خدا
مبحث دوم: مبدا و سیر تاریخی نظریه امر الهی
گفتار اول: یونان باستان
گفتار دوم: دوران مسیحیت و قرون وسطی
گفتار سوم: دوران معاصر و مدرن
مبحث سوم: جایگاه امر الهی در سرزمین حقوق کیفری
گفتار اول: امر الهی در حوزه حقوق کیفری
گفتار دوم: چالش جدی اجرای حدود در تقابل با اخلاق
بند اول: موافقان
بند دوم: مخالفان
مبحث چهارم: خلاصه و جمع بندی
فصل سوم: حریم خصوصی بارزترین جلوه گاه اخلاق در حقوق کیفری
مبحث اول: مفهوم شناسی و کلیات
گفتار اول: تعریف حریم خصوصی از زوایای اخلاقی و حقوقی
گفتار دوم: مبانی حریم خصوصی در نگاه اخلاقی و فقهی
الف سلطه بر خویش
ب ح–یثیت ان–سانی
بند اول: بعد اخلاقی
بند دوم: بعد فقهی
مبحث دوم: بررسی و ارزیابی تقنینی و قضایی
گفتار اول: قانون اساسی
گفتار دوم: قانون آیین دادرسی کیفری
گفتار سوم: قانون مجازات اسلامی
مبحث سوم: سیاست جنایی حریم خصوصی و مدل های مطرح آن در ارزیابی با مکاتب اخلاقی
گفتار اول: م–دل ه–ای مطرح در سیاست جنایی
گفتار دوم: مدل سیاست جنایی مطلوب از دیدگاه اخلاقی و حقوقی
مبحث چهارم: خلاصه و جمع بندی
نتیجه گیری نهایی
منابع فارسی
منابع انگلیسی
کلیدواژه ها
- فلسفه اخلاق
- قوانین جزایی
- حقوق کیفری
- مکاتب اخلاقی
- فایده گرایی