جایگاه رفتار غیرمستقیم در حقوق کیفری

جایگاه رفتار غیرمستقیم در حقوق کیفری عنوان رساله ای است که توسط امیر باقرزاده گان، با راهنمایی محمدابراهیم شمس ناتری و با مشاوره احمد حاجی ده آبادی و حسن عالی پور در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

عنوان	جایگاه رفتار غیرمستقیم در حقوق کیفری
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	امیر باقرزاده گان
استاد راهنما	محمدابراهیم شمس ناتری
استاد مشاور	احمد حاجی ده آبادی، حسن عالی پور
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه تهران

چکیده

اثرگذاری مادی یا معنوی در مسیر مجرمانه موجب مسیولیت است. قانونگذار در ماده ۵۲۶ ق.م.ا.۱۳۹۲ به عامل تاثیرگذار توجه نموده که شامل رفتار غیرمستقیم نیز می شود؛ به نحوی که در انتهای ماده، سبب اقوی را به عنوان یک نمونه از رفتارهای غیرمستقیم شناسایی نموده است و در صورت وجود مباشر ضعیف، جرم را مستند به سبب اقوی به عنوان عامل معنوی ارتکاب می داند؛ این استناد بیانگر عدم–کفایت رابطه علیت در صورت فقدان شرایط مسیولیت است و جرم در این حالت مستند به فردی می–شود که از عاملِ فاقد ادراک یا اختیار سوءاستفاده کرده است و این نشان دهنده اولویت رکن معنوی بر مادی جرم است. در حقوق کیفری، رفتار غیرمستقیم شامل انواع اسباب و شرایط اثرگذار در فرآیند ارتکاب جرم می باشد. عملکرد قانونگذار در زمینه مصادیق رفتار غیرمستقیم همراه با ابهام بوده و عدم روشنی معیارها و مصادیق شرعی در زمینه جرم انگاری رفتارهای غیرمستقیم و سختی استناد جرم به عامل غیرمستقیم بر قانونگذار و حتی رویه قضایی تاثیرگذار بوده و نمونه ها و نمودهای رفتار غیرمستقیم شناخته شده نیستند یا در بعضی موارد خلط مصداقی صورت گرفته، و در عمل موجب ابهام و انکار بعضی مصادیق رفتار غیرمستقیم گردیده است. به رغم اختلافات در منابع مختلف و همچنین در دکترین حقوقی به نظر عدالت خواهی قانونگذار، منجر به جرم انگاری رفتارهای غیرمستقیم گردیده و مصادیق مختلف آن به صورت صریح یا ضمنی مورد تایید قانونگذار قرارگرفته است؛ رفتارهایی که نه به صورت مستقیم بلکه غیرمستقیم عامل تحقق جرم محسوب می شوند. رفتار غیرمستقیم هم شامل اسباب مادی و معنوی ارتکاب جرم می شود، هم شامل تمام عواملی که به نحوی در ارتکاب جرم موثر بوده است. با این حساب رفتار غیرمستقیم دارای دو معنای عام و خاص می باشد. در معنای عام شامل هر نوع عامل اثرگذار غیرمستقیم در فرآیند مجرمانه و در معنای خاص شامل رفتاری است که منجر به استناد جرم به مرتکب می گردد. مصادیق این نوع رفتار متنوع می باشد از انواع رفتار در ماده ۲ ق.م.ا.۱۳۹۲ گرفته که در مقابل فعل، ترک فعل به عنوان جلوه رفتار غیرمستقیم در نظرگرفته شده است، تا سبب اقوی و فاعل معنوی و طرق تحقق معاونت و فعل معنوی و سردستگی و مسیولیت کیفری ناشی از فعل غیر، که همگی نشان از توجه به نقش عامل غیرمستقیم دارد. در این معنا رفتار غیرمستقیم دارای قلمرویی گسترده تر از تسبیب در حقوق کیفری است، و تمامی اسباب مادی و معنوی و عوامل تاثیرگذار بر ارتکاب جرم را دربرمی گیرد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب مقدمه

۱– بیان مساله

۲– پرسشهای تحقیق

۳– فرضیههای تحقیق

۴– پیشینه تحقیق

۵– اهداف تحقیق

۶– روش تحقیق

۷– ضرورت پژوهش

۸– محدودیت های تحقیق

فصل یک شناخت رفتار غیرمستقیم در حقوق کیفری

۱–۱– مفهوم رفتار

۲–۱– مفهوم رفتار غیرمستقیم

۱–۲–۱– تعریف رفتار غیرمستقیم

۲–۲–۱– بازشناسی رفتار غیرمستقیم از رفتار مستقیم

۳–۱– مبانی پیش بینی رفتار غیرمستقیم به عنوان رفتار جرم

۱–۳–۱– عدالت محوری

۲–۳–۱– الزامات اخلاقی

۳–۳–۱– کنترل امیال مجرمانه

۴–۳–۱– دفع مخاطرات احتمالی

۵–۳–۱– دفع مقاصد اقتصادی نامشروع

۶–۳–۱– مدیریت حالت خطرناک

۷–۳–۱– توجه به امنیت فردی و اجتماعی

۸–۳–۱– توجه به نقش برجسته رکن روانی

۹–۳–۱– توجه به نظام اجتماعی

۴–۱– معیارهای رفتار غیرمستقیم

۱–۴–۱– رابطه استناد

۲–۴–۱– اثرگذاری و کیفیت ارتکاب

۳–۴–۱– خواست و باور عرف (صدق عرفی و رواج نسبی)

۴–۴–۱– مشارکت جنایی مشترک

۵–۴–۱– ملاحظات شرعی

۱–۵–۴–۱– نظام مجازات ها در اسلام

۲–۵–۴–۱– عامل مسیول در زنجیره سبب و مباشر

۶–۴–۱– ذی نفع بودن

۷–۴–۱– اعتبارات و عملکرد قانونگذار

۸–۴–۱– سرزنش پذیری

فصل دو تبیین چالش ها و منابع حقوقی رفتار غیرمستقیم

۱–۲– چالش های رفتار غیرمستقیم

۱–۱–۲– صعوبت اثبات رکن روانی رفتار غیرمستقیم

۲–۱–۲– دشواری احراز رابطه استناد

۳–۱–۲– چالش های ناشی از عملکرد قانونگذار

۱–۳–۱–۲– عدم حکم به مجازات مباشر برای نمونه های مختلف رفتار غیرمستقیم

۲–۳–۱–۲– عدم شفافیت در معیارهای شرعی تشخیص سبب مسیول

۳–۳–۱–۲– محدودیتهای ناشی از حدود الهی

۲–۲– جایگاه رفتار غیرمستقیم در منابع حقوقی

۱–۲–۲– منابع قانونی

۱–۱–۲–۲– قانون مجازات اسلامی

۲–۱–۲–۲– قوانین خاص

۲–۲–۲– منابع فقهی

۳–۲–۲– منابع قضایی

فصل سه انواع رفتار غیرمستقیم در حقوق کیفری

۱–۳– نمونه های رفتار غیرمستقیم

۱–۱–۳– تسبیب

۱–۱–۱–۳– سبب، علت، شرط

۲–۱–۱–۳– رابطه سببیت

۳–۱–۱–۳– نقش آفرینی در قالب تسبیب

۴–۱–۱–۳– سبب اقوای از مباشر

۲–۱–۳– مسیولیت کیفری ناشی از رفتار دیگری

۱–۲–۱–۳– مسیولیت نیابتی

۲–۲–۱–۳– مسیولیت اعتباری

۳–۱–۳– فاعل معنوی

۴–۱–۳– سردستگی عمل مجرمانه

۵–۱–۳– رفتار غیرمستقیم در ترک فعل

۲–۳– نمودهای رفتار غیرمستقیم

۱–۲–۳– رفتار غیرمستقیم در شرکت در جرم

۲–۲–۳– رفتار غیرمستقیم در معاونت در جرم

۳–۳–۳– رفتار غیرمستقیم در فعل معنوی

۳–۳– تعیین جایگاه نمونه های مختلف رفتار غیرمستقیم

۱–۳–۳– رابطه سبب اقوی از مباشر و فاعل معنوی

۲–۳–۳– رابطه مسیولیت کیفری ناشی از رفتار دیگری و فاعل معنوی

۳–۳–۳– رابطه سردستگی و فاعل معنوی

نتیجه گیری و پیشنهادها

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• رفتار غیرمستقیم
• فاعل معنوی
• مسیولیت کیفری ناشی از فعل غیر
• سبب اقوی از مباشر
• سردستگی