ماده ۸۲۶ قانون مدنی
وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید. وصیت‌کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی‌له، مورد وصیت موصی‌به، کسی که به موجب وصیت عهدی، ولی بر مورد ثلث یا بر صغیر قرار داده می‌شود وصی نامیده می‌شود.
توضیح واژگان
وصی، شخصی است که در ولایت بر مورد وصیت، نایب موصی می گردد.(760959)
وصیت را، به معنای وصل و الحاق دانسته اند؛ به عبارتی موصی با وصیت، تصرفات زمان حیات خود در اموالش را، به تصرفات پس از وفات خویش، وصل می کند.(660872) و تملیک عین یا منفعت مال به دیگری، پس از مرگ مالک را، وصیت گویند.(1003247) و وصیت، عبارت است از ایقاعی قهری، که به موجب آن، وصی حق دارد تصرفاتی تحت عنوان موصی به ر،ا در مال موضوع وصیت انجام دهد.(361162)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
ذکر شرط عوض در وصیت تملیکی، بی معنا به نظر می رسد؛ چراکه در سایه اصل صحت، استناد به ماده 10 قانون مدنی، زمانی اعتبار دارد که موضوع مورد بحث، عقد معین نباشد؛ درغیراینصورت مقررات قانونی مربوط به شرایط عقود معین، به مخاطره خواهند افتاد(425401)
در وصیت تملیکی، مخارج مربوط به مورد وصیت، از زمان موت موصی، به موصی له تعلق می پذیرد؛ اما در وصیت عهدی به تملیک، این هزینه ها از زمان تملیک مال به موصی له، باید توسط وی پرداخت گردد و در وصیت بر منافع، موصی له مسئول تأمین مخارج نگهداری از موصی به است.(361142)
به عقیده برخی حقوقدانان، عرف، دلالت بر ایقاع بودن وصیت تملیکی دارد؛ چراکه تملیک با وصیت محقق می شود؛ و با قبول موصی له استقرار می یابد.(694755) همچنین برخی از موافقان، وصیت تملیکی را، تملیک احسان، و درنتیجه ایقاع محسوب می نمایند.(361010) و به عقیده برخی دیگر وصیت، عقدی ذاتاٌ معلق است.(169586)
وصیت عهدی، تعهد محسوب می گردد.(8817) و ارکان وصیت عهدی، عبارتند از موصی و موصی به. مگراینکه موصی، شخص دیگری را، برای تنفیذ وصیت معین کند؛ که به او موصی الیه یا وصی گویند.(169586)
مستندات فقهی
در آیه 180 سوره بقره، "کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ"، سفارش شده است که موصی مال خویش را، به نحوی شایسته و متعارف، به نفع پدر، مادر و نزدیکان خویش، وصیت کند.(529879)
سوابق فقهی
وصیت عهدی، (وصیت به ولایت) نیز، نامیده شده است؛ زیرا به موجب چنین وصیتی، وصی در امری معین، ولایت پیدا می کند.(73757)
انتقادات
قانونگذار، درمورد عقد یا ایقاع بودن وصیت تملیکی، ساکت است. درواقع چنین وصیتی، ایقاع محسوب می گردد؛ زیرا به دلالت عرف، موصی بنیانگذار وصیت است؛ و تملیک رایگان را، به وجود می آورد؛ درحالی که موصی له، بدون حق گفتگو درمورد مفاد وصیت، فقط اختیار قبول یا رد آن را دارد. در مقام قانونگذاری، منطقی تر است که به هنگام وضع مواد مربوط به وصیت تملیکی، از این حقایق عرفی پیروی کرده؛ و وصیت مزبور را، ایقاع تلقی نمود.(694755)
قانونگذار، درمورد معوض یا رایگان بودن وصیت عهدی، سکوت اختیار نموده است. منظور از رایگان بودن وصیت عهدی، این نیست که وصی، حق اخذ اجرت ندارد؛ بلکه در چنین وصیتی، موصی، نمی تواند بابت تسلیط دیگری بر مال خود، یا اعطای ولایت به وی، مالی دریافت نماید.(694732)
مصادیق و نمونه ها
- ازآنجایی که سرقفلی، حقی مالی محسوب می گردد؛ پس وصیت تملیک سرقفلی به دیگری، منع قانونی ندارد؛ مشروط براینکه در قرارداد سرقفلی، لزوم مباشرت مستأجر ذکر نشده باشد.(278488)
- ولی قهری، می تواند برای دوران پس از مرگ خویش، جهت اداره امور مولی علیه، وصی تعیین نماید.(75363)