ماده ۵۸ قانون مدنی
فقط وقف مالی جایز است که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد اعم از این که منقول باشد یا غیرمنقول، مشاع باشد یا مفروز.
توضیح واژگان
وقف در لغت، یعنی ایستادن، حبس کردن و منحصر نمودن چیزی به کسی. (۱۴۸۹۸۲) و وقف در لغت، یعنی ایستادن و نگاه داشتن. (۳۵۲۳۶۰)
پیشینه
در قرن چهاردهم، وقف پول در آلمان مجاز بود. داداگاه‌های امپراطوری عثمانی نیز، در اوایل قرن پانزدهم، وقف پول را، جایز می‌دانستند. وقف پول در اواخر قرن شانزدهم، در سراسر آناتولی و جزیره بالکان، به وقف غالب تبدیل گشت. در اواسط قرن بیستم نیز، قانون مصر، وقف پول را، به رسمیت شناخت. در کشورهای مالایی زبان و سنگاپور نیز، وقف پول پذیرفته شده‌است. در ترکیه، ایران، عراق، بنگلادش، بوسنی هرزگوین و فلسطین نیز، سوابقی از وقف پول، دیده می‌شود. (۱۲۷۷۲۶۳)
در دوازدهمین نشست مجمع فقه اسلامی، وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی، که در سال ۲۰۰۰ تشکیل گردید؛ پذیرش وقف پول، مورد بحث قرار گرفت. (۱۲۷۷۲۶۳)
کلیات توضیحی تفسیری دکترین
وقف منفعت، دین و حق صحیح نیست؛ زیرا مصرف اینگونه اموال، با بقای آنها، سازگاری ندارد. (۲۲۷۸۴)
مصرف مال موقوفه، نباید منجر به تلف آن گردد؛ و از طرفی مال مزبور، باید از قابلیت اجاره دادن برخوردار باشد. (۴۶۵۳۶)
منافع، علاوه بر اینکه قابل اقباض نیستند؛ قابلیت بقا نیز نداشته؛ و با مصرف، از بین می‌روند. (۱۳۱۲۸۵)
به جهت لزوم حبس عین موقوفه، وقف دین، حق، و منفعت منتفی است. (۲۷۱۲۳۸)
مستندات فقهی
بنابر اتفاق نظر فقها، وقف مال مشاع صحیح است؛ مگر در مورد مسجد و آرامگاه. (۲۹۴۵۲۸)
سوابق فقهی
وقف منفعت و دین صحیح نیست؛ زیرا مصرف منافع، با بقای آنها، سازگاری ندارد؛ و دین نیز، هنوز وجود خارجی نیافته؛ تا بتواند مورد حبس و انتفاع قرار گیرد. (۳۴۱۴۹۲) و با توجه به اینکه انتزاع از منافع، با بقای آنها در تعارض است؛ لذا وقف منفعت صحیح نیست. (۳۴۱۵۰۹)
رویه‌های قضایی
به موجب نظریه مشورتی شماره ۴۵۸۹/۷ مورخه ۱۴/۱۲/۱۳۷۶ اداره حقوقی قوه قضاییه، سهام شرکت‌ها، در حکم عین بوده؛ و وقف آنها صحیح است. (۶۶۱۹۵)
انتقادات
این ماده ناقص است؛ زیرا به لزوم قابلیت اجاره دادن اموال موقوفه، تصریح ننموده‌است. (۴۶۶۹۰)
مصادیق و نمونه‌ها
- وقف گوسفندانی که شخص، از دیگری طلب دارد؛ صحیح نیست. (۱۳۲۷۶۴۳)
- وقف پوشاک و نوشیدنی‌ها، که با مصرف، از بین می‌روند؛ صحیح نیست. (۷۱۸۱۴۴)
- گل‌ها و سبزیجات را، نمی‌تواند وقف نمود. (۸۹۳۴۲۳)
- وقف بادکنک صحیح نیست. (۴۶۵۳۶)