ماده ۷۲ قانون مدنی
وقف بر نفس، به این معنی که واقف خود را موقوف‌علیه یا جز موقوف‌علیهم نماید یا پرداخت دیون یا سایر مخارج خود را از منافع موقوفه قرار دهد، باطل است اعم از این که راجع به حال حیات باشد یا بعد از فوت.
توضیح واژگان
وقف در لغت، یعنی ایستادن، حبس کردن و منحصر نمودن چیزی به کسی. (۱۴۸۹۸۲) و وقف در لغت، یعنی ایستادن و نگاه داشتن. (۳۵۲۳۶۰)
کلیات توضیحی تفسیری دکترین
در وقف خاص، واقف نمی‌تواند موقوفٌ علیه، یا یکی از موقوفٌ علیهم باشد. (۳۲۶۳) (۴۶۵۷۱)
شرط به نفع واقف، و بر عهده موقوفٌ علیه، باطل بوده؛ اما مبطل وقف نیست. (۲۲۸۴۹)
اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، قسمتی از عایدات موقوفه را، جهت ادای دین یا تأمین معاش او، صرف نماید، وقف نسبت به این قسمت باطل است. (۲۲۸۵۰)
اگر واقف، مالی را به نفع خود و دیگری، به طوری که در عرض یکدیگر باشند؛ وقف نماید؛ عقد نسبت به نیمی از موقوفه، که مورد انتفاع دیگری است؛ صحیح بوده؛ ولی نسبت به واقف، باطل است. (۴۶۵۷۳) همچنین است حکم وقف بر خود واقف و مساکین. (۴۶۵۷۴)
به نظر برخی از حقوقدانان، در رابطه با وقف بر نامحصور، واقف نمی‌تواند یکی از مصادیق موقوفٌ علیهم باشد؛ و به نظر برخی دیگر، چنین امری اشکال ندارد. (۸۹۸۲۶)
سوابق فقهی
اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، دیون، واجبات مالی، یا هزینه‌های زندگی او را بپردازد؛ چنین وقفی باطل است. (۹۳۲۹)
اگر واقف، شرط نماید که موقوفٌ علیه، مخارج زندگی او را، از عایدات موقوفه تأمین نماید؛ چنین شرطی، خلاف مقتضای ذات عقد بوده؛ و باطل و مبطل وقف است. (۳۱۴۳۵)
اگر وقف نماید ملک را، در برابر اینکه عواید موقوفه، صرف هزینه‌های معیشتی و خاکسپاری او گردد؛ چنین وقفی باطل است. (۹۳۰۰۱۷)
اگر نیمی از منافع موقوفه را برای خود، و نیمی دیگر را، برای دیگری قرار دهد؛ وقف نسبت به خود او باطل بوده؛ و نسبت به دیگری صحیح است. (۹۳۰۰۱۷)
مصادیق و نمونه‌ها
- اگر زید، باغ خود را، وقف نموده؛ و مقرر نماید که خمس درآمد آن، صرف هزینه‌های زندگی او، و مابقی جهت تحصیل دانشجویان شهر صرف گردد؛ چنین وقفی صحیح است. (۶۶۹۵۳۱)
- اگر زید، حمام عمومی متعلق به خود را، برای عمرو وقف نموده؛ و مقداری از اجاره بهای ماهانه آن را، از وقف استثناء نماید؛ یعنی داخل موقوفه ننماید؛ چنین وقفی صحیح است. (۴۶۵۸۱)
- اگر زید، خانه خود را، برای خود، عمرو، بکر و علی وقف نماید؛ چنین وقفی باطل است. (۴۶۵۷۱)