ارتقاء و تضمین حمایت بین المللی از حقوق بشر در پرتو دکترین مسیولیت حمایت

ارتقاء و تضمین حمایت بین المللی از حقوق بشر در پرتو دکترین مسیولیت حمایت عنوان پایان نامه ای است که توسط خدیجه کیان پیشه، با راهنمایی حسین شریفی طرازکوهی و با مشاوره سیدقاسم زمانی در سال ۱۳۹۳ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع گردید.

عنوان	ارتقاء و تضمین حمایت بین المللی از حقوق بشر در پرتو دکترین مسیولیت حمایت
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	خدیجه کیان پیشه
استاد راهنما	حسین شریفی طرازکوهی
استاد مشاور	سیدقاسم زمانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

مسیولیت حمایت ("RtoP" و یا "R۲P") به عنوان یک مفهوم جدید امنیت بین المللی و حقوق بشری به عنوان پاسخی به شکست جامعه بین المللی در جلوگیری و متوقف کردن نسل کشی، جنایات جنگی، پاکسازی قومی و جنایت علیه بشریت ایجاد شده است. مسیولیت حمایت با سه رکن مسیولیت پیشگیری، مسیولیت واکنش و مسیولیت بازسازی از مفهوم مداخله بشردوستانه متمایز می شود. ایجاد این مفهوم حاصل جهانی شدن حقوق بشر و اقبال بین المللی به جلوگیری از نقض آن است که پیامد این امر تحول مفاهیمی چون امنیت و حاکمیت می باشد. از زمان ظهور مفهوم مسیولیت حمایت تاکنون بارها به این مفهوم در موقعیتهای مختلف جهت توجیه مداخله توسط کشورهای قدرتمند و یا گروهی از کشورها استناد شده است، هرچند استناد به آن در برخی موارد همچون گرجستان و اوکراین محل تردید است و نیز در بسیاری از موارد نقض فاحش حقوق بشر مانند آنچه در غزه رخ میدهد از کاربرد آن چشم پوشی شده است. به اعتقاد مخالفان این دکترین، مسیولیت حمایت راهی برای نقض حاکمیت کشورهای ضعیف و تامین و حفظ منافع قدرتهای بزرگ میباشد. با وجود انتقاداتی که به این مفهوم وارد می شود از جمله محدود کردن حاکمیت دولتها، خطر سوء استفاده از این مفهوم به منظور دستیابی قدرتهای بزرگ به منافع سیاسی و اقتصادی شان در کشورهای تحت بحران، شباهت آن به مداخله بشردوستانه و فقدان سیستم تشخیص و اجرای مسیولیت حمایت، وجود بار اخلاقی این مفهوم سبب شده است تا در مدت زمان کوتاهی جایگاه ویژه ای را در روابط و حقوق بین الملل بیابد. با درنظر گرفتن برخوردهای گزینشی اعضای دایمی شورای امنیت و ساختار دولت – محور نظام بین الملل پژوهش حاضر با بررسی علل و زمینه های پیدایش این مفهوم، بیان نظرات موافق و مخالف، چالشها و موارد استفاده از این مفهوم در کشورهای درگیر در بحران در پی پاسخ به این پرسش است که آیا مسیولیت حمایت می تواند حمایت بین المللی از حقوق بشر را ارتقا دهد و آن را تضمین نماید. به نظر می رسد با توجه به وجود سه رکن مسیولیت حمایت یعنی پیشگیری، واکنش و بازسازی در صورت رفع چالشها و بویژه برخورد گزینشی اعضای شورای امنیت در راستای حفظ منافعشان این مفهوم بتواند گامی موثر در پیشگیری از نقض حقوق بشر و واکنش به آن بردارد.

ساختار و فهرست پایان نامه

فصل اول:کلیات پژوهش

۱–۱ بیان مساله ۲

۱–۲– مرور ادبیات یا پیشینه پژوهش ۷

۱–۳– نوآوری پژوهش ۱۱

۱–۴– هدف از نگارش پژوهش ۱۲

۱–۵– اهمیت و ضرورت موضوع ۱۲

۱–۶– سوال اصلی ۱۳

۱–۷– فرضیه اصلی ۱۳

۱–۸– فرضیه رقیب ۱۳

۱–۹– تعریف مفاهیم ۱۴

۱–۱۰– قلمرو و نقطه تمرکز پژوهش ۱۵

۱–۱۱– روش پژوهش ۱۵

۱–۱۲– سازماندهی پژوهش ۱۶

پویش تاریخی تکوین دکترین مسیولیت حمایت فصل دوم:

مقدمه ۱۹

۲–۱گفتار اول: توسعه حقوق بشر و جهانی شدن آن ۲۲

۲–۱–۱بند اول: مبنای نظام بین المللی حقوق بشر ۲۲

۲–۱–۲بند دوم: مفهوم حقوق بشر ۲۳

۲–۱–۳بند سوم: توسعه قواعد بین المللی حقوق بشر ۲۴

۲–۱–۳–۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر ۲۴

۲–۱–۳–۲ میثاق بین المللی حقوق مدنی – سیاسی و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۲۵

۲–۱–۴بند چهارم: جهانی شدن حقوق بشر ۲۶

۲–۱–۵ بند پنجم: حقوق بشر به عنوان قاعده آمره در حقوق بین الملل عرفی ۲۸

۲–۱–۶ بند ششم: نسل های حقوق بشر ۲۹

۲–۱–۷ بند هفتم: جرایم حوزه حقوق بشر و بشردوستانه بین المللی مشمول صلاحیت جهانی ۳۰

۲–۱–۷–۱ نسل کشی (ژنوسید) ۳۱

۲–۱–۷–۲ جنایت علیه بشریت ۳۲

۲–۱–۷–۳ جنایات جنگی ۳۳

۲–۱–۷–۴ شکنجه ۳۴

۲–۲گفتار دوم: تحول مفهوم حاکمیت در پرتو جهانی شدن حقوق بشر ۳۵

۲–۲–۱بند اول: سیر تحول حاکمیت ۳۵

۲–۲–۲بند دوم: تاثیر حادثه

سپتامبر بر مفهوم حاکمیت ۳۸

۲–۲–۳بند سوم:حاکمیت به مثابه مسیولیت ۴۰

۲–۳گفتار سوم: ابعاد امنیت و تحول آن در جهت حمایت از حقوق بشر ۴۲

۲–۳–۱بند اول: تحول مفهوم امنیت و ابعاد آن ۴۲

۲–۳–۲بند دوم: امنیت انسانی ۴۴

۲–۴گفتار چهارم: اصول عدم مداخله و منع توسل به زور و رعایت حقوق بشر ۴۷

۲–۴–۱بند اول: اصل عدم مداخله و رعایت حقوق بشر ۴۷

۲–۴–۲بند دوم: اصل منع توسل به زور و استثناء های وارد بر آن ۴۹

۲–۵گفتار پنجم: مداخله بشردوستانه ۵۰

۲–۵–۱بند اول: مداخله بشردوستانه برای حمایت از حقوق بشر ۵۰

۲–۵–۲بند دوم: مفهوم مداخله بشردوستانه ۵۳

۲–۵–۳بند سوم: مشروعیت مداخله بشردوستانه ۵۵

۲–۵–۳–۱ مشروعیت مداخله بشردوستانه در دوره قبل از منشور ملل متحد ۵۶

۲–۵–۳–۲ مشروعیت مداخله بشردوستانه در دوره بعد از منشور ملل متحد ۵۶

۲–۵–۴بند چهارم: رعایت حقوق بین الملل بشردوستانه ۵۷

۲–۵–۴–۱ اصل ضرورت و فوریت ۵۸

۲–۵–۴–۲ اصل تناسب ۶۰

۲–۵–۵ بند پنجم: شاخصه های مداخله بشردوستانه ۶۰

۲–۵–۵–۱ فقدان رضایت دولت هدف مداخله ۶۰

۲–۵–۵–۲ کاربرد نیروی نظامی ۶۱

۲–۵–۵–۳ حمایت از اتباع دول دیگر ۶۲

۲–۵–۵–۴ نقض شدید و فاحش حقوق بشر ۶۳

۲–۵–۵–۵ ملاحظات و اهدف بشردوستانه ۶۴

۲–۵–۵–۶ رفع تهدید علیه صلح بین المللی ۶۵

۲–۵–۵–۷ قصور دولت خارجی در دفع یا جلوگیری از خطر ۶۵

۲–۵–۶بند ششم: عملیات حفظ صلح در مداخلات بشردوستانه ۶۵

۲–۶گفتار ششم: مداخلات بشردوستانه از پیش از منشور ملل متحد تا پایان جنگ سرد و عملکرد شورای امنیت ۶۸

۲–۶–۱بند اول: مداخله بشردوستانه پیش از تدوین منشور ملل متحد ۶۹

۲–۶–۲بند دوم: مداخله بشردوستانه پس از تدوین منشور ملل متحد ۷۰

۲–۶–۳بند سوم: مداخله بشردوستانه پس از پایان جنگ سرد ۷۲

۲–۶–۴بند چهارم: ارزیابی عملکرد شورای امنیت در مداخلات بشردوستانه ۷۵

۲–۶–۵بند پنجم: کاستی ها و چالشهای مداخله بشردوستانه ۷۷

جمع بندی فصل دوم ۸۰

فصل سوم: ظهور، تکامل و ابعاد دکترین مسیولیت حمایت

مقدمه ۸۳

۳–۱گفتار اول: شکل گیری و مفهوم دکترین مسیولیت حمایت ۸۵

۳–۱–۱بند اول: شکل گیری دکترین مسیولیت حمایت ۸۵

۳–۱–۲بند دوم: مفهوم مسیولیت حمایت ۸۷

۳–۱–۳بند سوم: تعریف مجدد حاکمیت در پرتو دکترین مسیولیت حمایت ۸۸

۳–۲گفتار دوم: سیر تکامل دکترین مسیولیت حمایت ۹۰

۳–۲–۱بند اول: نقش بنیادی کوفی عنان در زمینه شکل گیری دکترین مسیولیت حمایت ۹۰

۳–۲–۲بند دوم: کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشورها ۹۱

۳–۲–۳بند سوم: گزارش هیات عالی رتبه دبیرکل سازمان ملل متحد ۹۳

۳–۲–۴بند چهارم: گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد به مجمع عمومی در سال ۲۰۰۵ ۹۴

۳–۲–۵بند پنجم: تصویب مسیولیت حمایت درنشست سران ۲۰۰۵ ۹۵

۳–۲–۶بند ششم: اقدامات شورای امنیت در نهادینه سازی مسیولیت حمایت ۹۷

۳–۲–۷بند هفتم: گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در خصوص اجرای مسیولیت حمایت به مجمع عمومی در سال ۲۰۰۹ ۹۸

۳–۲–۸بند هشتم: نقش مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۹ ۹۹

۳–۲–۹بند نهم: گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۱ ۱۰۰

۳–۲–۱۰بند دهم: مسیولیت حمایت در گزارش مجمع عمومی در سال ۲۰۱۳ ۱۰۰

۳–۳گفتار سوم: استدلالات توجیه کننده دکترین مسیولیت حمایت ۱۰۱

۳–۳–۱بند اول: استدلالات اخلاقی برای مسیولیت حمایت ۱۰۱

۳–۳–۲بند دوم: استدلالات قانونی برای مسیولیت حمایت ۱۰۳

۳–۳–۳بند سوم: استدلالات پیامدگرا برای مسیولیت حمایت ۱۰۶

۳–۴گفتار چهارم: چارچوب های حقوقی و سیاسی برای مسیولیت حمایت ۱۰۷

۳–۴–۱بند اول: منشور سازمان ملل متحد ۱۰۸

۳–۴–۲بند دوم: سند نشست سران ۲۰۰۵، پاراگراف های

و ۱۳۹ ۱۰۹

۳–۴–۳بند سوم: قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل ۱۱۱

۳–۴–۴بند چهارم: کنوانسیون ۱۹۴۸ کشتار جمعی؛ کنوانسیون های ۱۹۴۹ ژنو و سایر پروتکل ها؛ اساسنامه ۱۹۹۸ رم در مورد دادگاه کیفری بین المللی ۱۱۲

۳–۵گفتار پنجم: ابعاد دکترین مسیولیت حمایت ۱۱۵

۳–۵–۱بند اول: مسیولیت پیشگیری ۱۱۵

۳–۵–۱–۱ماهیت تعهدات پیشگیرانه قبل از وقوع بحران ۱۱۶

۳–۵–۱–۲شروط لازم جهت پیشگیری موثر ۱۱۷

۳–۵–۱–۳مسیولیت پیشگیری در گزارش مجمع عمومی سال ۲۰۱۳: ۱۲۱

۳–۵–۲بند دوم: مسیولیت واکنش ۱۲۴

۳–۵–۲–۱اقدامات فاقد وصف نظامی ۱۲۵

۳–۵–۲–۲مداخله نظامی ۱۲۶

۳–۵–۲–۲–۱اصول و قوانین مداخله ی نظامی ۱۲۶

۳–۵–۲–۲–۲–مرجع صلاحیتدار جهت صدور مجوز مداخله ۱۲۹

۳–۵–۲–۲–۳ اصول عملیاتی ۱۳۰

۳–۵–۳بند سوم: مسیولیت بازسازی ۱۳۱

۳–۵–۳–۱کمیسیون صلح سازی ۱۳۲

۳–۵–۳–۲تعهدات کمیسیون در بازسازی ۱۳۳

جمع بندی فصل سوم ۱۳۶

فصل چهارم:چالشها و کاربست مسیولیت حمایت

مقدمه ۱۳۹

۴–۱گفتار اول: چالش ها و انتقادات وارد بر مسیولیت حمایت ۱۴۰

۴–۱–۱بند اول: چالش های نظری ۱۴۰

۴–۱–۱–۱مسیولیت حمایت تهدیدی برای حاکمیت ۱۴۰

۴–۱–۱–۲مسیولیت حمایت یا مداخله بشردوستانه ۱۴۲

۴–۱–۱–۳عدم قابلیت اجرای مسیولیت حمایت در مورد کشورهای قدرتمند ۱۴۴

۴–۱–۱–۴محدود بودن جرایم بین المللی تحت پوشش مسیولیت حمایت ۱۴۵

۴–۱–۲بند دوم: چالشهای اجرایی ۱۴۷

۴–۱–۲–۱ چالش های عملی در بعد پیشگیری ۱۴۷

۴–۱–۲–۱–۱ اعلام وضعیت های مربوط به مسیولیت حمایت ۱۴۷

۴–۱–۲–۱–۲ مشکلات و معضلات ناشی از اعمال استراتژی پیشگیری از وقوع مناقشات ۱۴۸

۴–۱–۲–۲ فقدان سیستم تشخیص و اجرا ۱۵۱

۴–۱–۲–۳ مشکلات عملیاتی ۱۵۲

۴–۱–۳بند سوم: ایجاد مشارکت عمیق بین کشورهای عضو و تنظیمات منطقه ای و ناحیه ای ۱۵۲

۴–۲گفتار دوم: کاربست مسیولیت حمایت ۱۶۰

۴–۲–۱بند اول: مسیولیت حمایت در دارفور ۱۶۳

۴–۲–۲بند دوم: مسیولیت حمایت در کنیا ۱۶۸

۴–۲–۳بند سوم: مسیولیت حمایت در برمه (قضیه طوفان نرگس) ۱۶۹

۴–۲–۴بند چهارم: مسیولیت حمایت در گرجستان ۱۷۳

۴–۲–۵بند پنجم: مسیولیت حمایت در غزه ۱۷۶

۴–۲–۶بند ششم: مسیولیت حمایت در سریلانکا ۱۷۹

۴–۲–۷بند هفتم: مسیولیت حمایت در لیبی ۱۸۰

۴–۲–۸بند هشتم: مسیولیت حمایت در برمه/میانمار (نسل کشی و خشونت بر ضد مسلمانان) ۱۸۴

۴–۲–۹بند نهم: مسیولیت حمایت در سوریه ۱۹۵

۴–۲–۱۰بند دهم: مسیولیت حمایت در اوکراین ۲۰۱

۴–۳گفتار سوم: مسیولیت حین حمایت ۲۰۵

۴–۳–۱بند اول: مسیولیت حمایت و مسیولیت حین حمایت و استفاده از زور برای حمایت از افراد غیرنظامی ۲۰۵

۴–۳–۲بند دوم: اجرای مسیولیت حین حمایت بعد از گزارش مجمع عمومی ۲۰۸

۴–۳–۳بند سوم: برزیل پیش قدم در تاسیس ۲۱۰

جمع بندی فصل چهارم ۲۱۲

فصل پنجم:نتیجه گیری

فهرست منابع ۲۲۱

۱ منابع فارسی ۲۲۲

۲ منابع انگلیسی ۲۲۹

کلیدواژه ها

• مسیولیت حمایت
• مسیولیت حمایت
• دکترین
• حقوق بشر
• حاکمیت
• امنیت بین المللی