امکان سنجی جایگزینی مجازات عرفی بجای مجازات اسلامی از منظر فقه اسلامی

امکان سنجی جایگزینی مجازات عرفی بجای مجازات اسلامی از منظر فقه اسلامی عنوان رساله ای است که توسط سید محمد حسینی، با راهنمایی محمد باقر گرایلی و با مشاوره عباس شیخ الاسلامی و مرتضی نوروزی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.

عنوان	امکان سنجی جایگزینی مجازات عرفی بجای مجازات اسلامی از منظر فقه اسلامی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	سید محمد حسینی
استاد راهنما	محمد باقر گرایلی
استاد مشاور	عباس شیخ الاسلامی، مرتضی نوروزی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

مساله تغییر پذیری مجازات های اسلامی یکی از مسایلی است که در دهه های اخیر میان فقها و حقوق دانان مورد بحث جدی قرارگرفته است. بسیاری از فقهای اسلامی تغییر مجازات های اسلامی به خصوص مجازات های منصوص شرعی را جایز نمی دانند. از سوی دیگر برخی حقوق دانان و نویسندگان بر این عقیده اند که مجازات های اسلامی قابل تغییر است. به همین دلیل لازم است در مورد امکان یا عدم امکان تغییر مجازات های اسلامی تحقیق صورت بگیرد. در این تحقیق در پی پاسخ به این سوال هستیم که جایگزینی مجازات عرفی بجای مجازات اسلامی تا چه حد امکان دارد؟ حاصل این تحقیق که به روش تحلیلی– توصیفی انجام شده، این است که مجازات های تعزیری قابل تغییر است. هرچند به عقیده فقهای امامیه بعضی از تعزیرات منصوص بوده و در حکم مجازات های حدی است. همچنین بعضی از فقها تعزیرات را منحصر در تازیانه می دانند. اما تتبع در متون فقهی نشان می دهد ماهیت تعزیرات قابل تغییر و در اختیار حاکم اسلامی است. همچنین قصاص و دیات در صورت رضایت مجنی علیه یا ولی دم و موافقت بزه کار قابل تغییر است. اما مجازات های حدی قابل تغییر ماهوی نیست. با این وجود به دلیل موضوعیت نداشتن اجرای این مجازات ها، تزاحم اجرای بعضی از این مجازات ها با قوعد مهم فقهی، لزوم احتیاط در دماء، محقق نبودن شرایط اجرای این مجازات ها و دشواری اثبات این مجازات ها حاکم اسلامی می–تواند اجرای مجازات های حدی را متوقف و مجازات های دیگری جایگزین آن نماید.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

۱ بیان مسیله

۲ ضرورت تحقیق

۳ پیشینه تحقیق

۴ نوآوری تحقیق

۵ سوال های اصلی و فرعی تحقیق

۶ فرضیه تحقیق

۷ روش تحقیق

۸ ساختار کلی تحقیق

بخش اول: مبانی نظری

۱–۱– ماهیت مجازات در نظام کیفری اسلام و حقوق جزای عرفی

۱–۱–۱– ماهیت مجازات در نظام کیفری اسلام

۱–۱–۱–۱– مفهوم مجازات در لغت و اصطلاح فقها

۱–۱–۱–۲– اقسام مجازات در نظام کیفری اسلام

۱–۱–۲– ماهیت مجازات در حقوق جزای عرفی

۱–۱–۲–۱– مفهوم مجازات در حقوق جزای عرفی

۱–۱–۲–۲– اقسام مجازات در حقوق جزای عرفی

۱–۲– ضرورت شناخت احکام ثابت و متغیر و عوامل تغییر حکم

۱–۲–۱– احکام ثابت و متغیر

۱–۲–۱–۱– ثابت بودن احکام اولی و متغیر بودن احکام ثانوی

۱–۲–۱–۲– ثابت بودن احکام تبلیغی و متغیر بودن احکام حکومتی و قضایی

۱–۲–۱–۳– ثابت بودن عبادات و متغیر بودن معاملات

۱–۲–۱–۴– ثابت بودن احکام منصوص و متغیر بودن احکام غیر منصوص

۱–۲–۲– عوامل تغییر حکم

۱–۲–۲–۱– نسخ

۱–۲–۲–۲– از بین رفتن موضوعِ حکم

۱–۲–۲–۳– تغییر ملاکِ حکم

۱–۲–۲–۴– تغییر عرف

بخش دوم: بررسی دلایل عدم امکان تغییر مجازاتهای اسلامی

فصل اول: دلایل نقلی

فصل دوم: دلایل غیر نقلی

۲–۱– دلایل نقلی ۵۰ ۲–۱–۱– خاتمیت و اختصاص تشریع به خداوند ۵۰ ۲–۱–۱–۱– خاتمیت شریعت اسلام

۲–۱–۱–۲– اختصاص تشریع به خداوند

۲–۱–۲– دایمی بودن حلال و حرام الهی و فطری بودن دین

۲–۱–۲–۱– دایمی بودن حلال و حرام الهی

۲–۱–۲–۲– تناسب احکام با فطرت بشر

۲–۲– دلایل غیر نقلی

۲–۲–۱– حقیقیه بودن قضایای شرعی

۲–۲–۱–۱– اقسام قضایا

۲–۲–۱–۲– کیفیت جعل احکام شرعی

۲–۲–۲– استصحاب بقای حکم شرعی و اطلاق مقامی

۲–۲–۲–۱– اصل استصحاب بقای حکم شرعی

۲–۲–۲–۲– اطلاق مقامی

۲–۲–۳– ارتکاز مسلمانان و عدم اختصاص تکلیف به مخاطبان نزول وحی

۲–۲–۳–۱– ارتکاز مسلمانان

۲–۲–۳–۲– عدم اختصاص تکلیف به مخاطبان نزول وحی

بخش سوم: بررسی دلایل موافقان امکان تغییر مجازاتهای اسلامی

۳–۱– امضایی بودن مجازتهای اسلامی

۳–۱–۱– ماهیت موضوعات عرفی و احکام امضایی

۳–۱–۱–۱– ماهیت موضوعات عرفی

۳–۱–۱–۲– ماهیت احکام امضایی

۳–۱–۲– بررسی دلایل زمانمند بودن احکام امضایی

۳–۱–۲–۱– قوام بخشی موضوع توسط عرف دوران تشریع

۳–۱–۲–۲– اعتبار احکام امضایی مشروط به تایید سیره عقلای عصر حاضر

۳–۱–۲–۳– دیدگاه برگزیده

۳–۲– طریقیت داشتن مجازاتهای اسلامی

۳–۲–۱– تبعیت احکام از مصالح و مفاسد

۳–۲–۱–۱– مفهوم مصلحت

۳–۲–۱–۲– متغیر بودن مصالح و مفاسد

۳–۲–۲– اهداف کیفر در حقوق جزای عرفی

۳–۲–۲–۱– بررسی نظریه سزادهی

۳–۲–۲–۲– دیدگاه اصالت سود

۳–۲–۲–۳– دیدگاه های تلفیقی

۳–۲–۳– اهداف مجازات در نظام کیفری اسلام

۳–۲–۳–۱– سزادهی و اجرای عدالت

۳–۲– ۳–۲– اصلاح و تربیت بزه کار

۳–۲–۳–۳– بازدارندگی

۳–۲–۳–۴– حمایت از ارزش های جامعه

۳–۲–۳–۵– دیدگاه برگزیده

۳–۲–۴– طریقیت داشتن اجرای مجازاتهای اسلامی

۳–۲–۴–۱– دلایل موضوعیت نداشتن اجرای مجازاتهای اسلامی

۳–۲–۴–۲– بررسی و نقد دلایل موضوعیت داشتن اجرای مجازاتهای حدی

۱ عدم جواز تعطیلی حدود

۲ عدم جواز تاخیر در اجرای حدود

۳ عدم جواز شفاعت در حدود

۴ عدم جواز کفالت در حدود

۳–۳– موانع اجرای حدود در زمان غیبت

۳–۳–۱– بررسی دیدگاه فقهای امامیه

۳–۳–۱–۱– دیدگاه جواز اقامه حدود

۳–۳–۱–۲– دیدگاه عدم جواز اجرای حدود

۳–۳–۱–۳– عدم جواز اجرای حدودی که منجر به قتل یا جراحت می گردد

۳–۳–۱–۴– دیدگاه برگزیده

۳–۳–۲– شرایط اجرای حدود در زمان غیبت

۳–۳–۲–۱– لزوم اقامه حدود توسط فقیه جامع شرایط

۳–۳–۲–۲– داشتن شان حاکمیت

۳–۳–۲–۳– ایمن بودن از ضرر

۳–۴– گستره اختیارات حاکم اسلامی در عدم اجرای مجازاتهای اسلامی

۳–۴–۱– اختیارات حاکم اسلامی در تغییر مجازاتهای تعزیری

۳–۴–۱–۱– اختیار حاکم در تعزیرات غیر منصوص

۳–۴–۱–۲– اختیار حاکم در تعزیرات منصوص

۳–۴–۲– مبانی اختیارات حاکم اسلامی در عدم اجرای برخی از مجازات های منصوص شرعی

۳–۴–۲–۱– حفظ نظام اسلامی

۳–۴–۲–۲– تاثیر مصلحت در امکان توقف اجرای حدود

۳–۴–۲–۲– قاعده درء

۳–۴–۲–۳– تزاحم اجرای حدود

الف) تزاحم اجرای حدود با حرمت وهن دین

ب) تزاحم اجرای حدود با قاعده لاضرر

ج) تزاحم اجرای حدود با قاعده لاحرج

۳–۳–۲–۴– دیدگاه برگزیده

نتیجه

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• مجازات اسلامی
• مجازات عرفی
• ثابت
• متغیر
• جایگزینی
• حرمت وهن دین