بانک مرکزی
یکی از نقش‌های اصلی بانک مرکزی در بازار پول نظارت بر این بازار است. بازیگران اصلی بازار پول، بانک های عامل هستند. برای اجرای نقش نظارتی خود بانک مرکزی باید بر عملکرد بانک های عامل، نظارت کند. نقش بانک مرکزی در بازار پول شبیه به نقش قلب، و مغز در بدن انسان است. نظارت بانک مرکزی بر بان کهای عامل در قانون پولی و بانکی کشور مورد حکم قرار گرفته است. [۱]
ارکان بانک مرکزی
ارکان بانک مرکزی عبارت است از:
۱– مجمع عمومی
۲– هیأت عالی
۳– هیأت عامل
۴– هیأت نظارت
۵– شورای فقهی[۲]
وظایف
بانک مرکزی ایران به عنوان تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور موظف به انجام وظایف زیر می باشد:
- الف - انتشار اسکناس و سکه های فلزی رایج کشور طبق مقررات این قانون.
- ب - نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری طبق مقررات این قانون.
- ج - تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و تعهد یا تضمین پرداختهای ارزی با تصویب شورای پول و اعتبار و همچنین نظارت بر معاملات ارزی.
- د - نظارت بر معاملات طلا و تنظیم مقررات مربوط به این معاملات با تصویب هیأت وزیران.
- ه (اصلاحی ۱۳۵۸/۱۲/۱۸)- نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج ایران و تنظیم مقررات مربوط به آن با تصویب شورای پول و اعتبار[۳]
نظارت بر بانک ها و موسسات اعتباری
نظارت بانک مرکزی بر بانکها و مؤسسات اعتباری را در سه مرحله می‌توان مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ نظارت بر تشکیل بانکها و مؤسسات اعتباری، نظارت بر فعالیت بانکها و مؤسسات اعتباری، و نظارت بر عملیات تصفیه بانکها و مؤسسات اعتباری بعد از انحلال آنها.[۱]
وظایف و اختیارات خاصه بانک مرکزی
الف – وظایف:
۱– جلوگیری از بروز تخلف توسط اشخاص تحت نظارت و تنبیه اشخاص تحت نظارت متخلف
۲– تنظیم گری نظام پرداخت کشور
۳– ایجاد زیرساخت های فنی لازم برای تحقق اهداف بانک مرکزی از جمله تشکیل پایگاه(های) جامع جمع آوری و تحلیل داده
۴– توسعه نهادهای تضمین و توثیقِ موردنیاز در عملیات و خدمات بانکی
۵– ایجاد زیرساختهای بانکی لازم برای تسهیل مبادلات خارجی کشور
۶– ایجاد زیرساخت های موردنیاز و انجام پیگیری های لازم برای انعقاد پیمانهای پولی دو یا چندجانبه با سایر کشورها
۷– ایجاد و تقویت زمینه ها، ابزارها و نهادهای لازم برای تأمین مالی بانکی خرد فراگیر
۸– ایجاد زمینه لازم برای گسترش تعاون عمومی و سنت قرض الحسنه از طریق توسعه مؤسسات قرض الحسنه و ترویج وقف و حبس پول
۹– جلوگیری از صوری سازی عقود اسلامی و رفع موانع موجود در اجرای آن عقود
۱۰– تکمیل و به روزرسانی الگوی عملیاتی بانکداری اسلامی با استفاده از مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی و تهیه پیش نویس لوایح لازم در این زمینه
۱۱– برنامه ریزی و تمهید مقدمات موردنیاز برای دسترسی عادلانه عموم خانوارها و بنگاهها و مناطق مختلف کشور به تسهیلات و خدمات بانکی
۱۲ – توسعه روشهای تأمین مالی بانکی زنجیره تولید
۱۳– تنظیم گری در حوزه رمزپول ها و نظارت بر مبادله آنها در چهارچوب قوانین مربوط
۱۴– گسترش و تنظیم گری فناوری نوین مالی (فین تک ) فعال در حوزه نقل و انتقال پول و ابزارهای پرداخت
۱۵– پایش مستمر وضعیت اقتصاد کشور و انتشار گزارشهای فصلی در خصوص میزان تحقق اهداف بانک مرکزی
۱۶– پایش مستمر عملکرد اشخاص تحت نظارت و تهیه گزارش های فصلی در زمینه میزان همسویی آنها با اهداف بانک مرکزی
۱۷– ارائه مشاوره به دولت و مجلس شورای اسلامی در خصوص طرحها و لوایح مرتبط با اهداف، وظایف و اختیارات بانک مرکزی
۱۸– ایفای نقش به عنوان بانکدار انحصاری دولت و مؤسسات اعتباری
۱۹– ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مربوط به صادرات و واردات طلا و معاملات طلای شمش و مسکوک
۲۰– نگهداری و مدیریت ذخایر بین المللی کشور نظیر ارز و طلا
۲۱– تحکیم حکمرانی پول ملی از طریق نظارت مؤثر بر آن
۲۲– ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مرتبط با ورود و خروج ارز و پول رایج کشور
۲۳– نگهداری جواهرات ملی
ب – اختیارات:
۱– بکارگیری ابزارهای سیاست های ارزی و پولی
۲– خرید و فروش طلا و ارز با هدف مدیریت بازار و حفظ ارزش ذخایر بین المللی کشور
۳– طراحی و انتشار انواع اوراق مالی و خرید و فروش آنها و سایر اوراق بهادار به منظور مدیریت (کنترل) حجم نقدینگی و اعتبارات
۴ – انتشار انواع اسکناس، مسکوک و پول رقومی (دیجیتال) بانک مرکزی (سی.بی.دی.سی)
۵– دریافت کارمزد در برابر ارائه خدمات در چهارچوب دستورالعملهای مصوب هیأت عالی
۶– مشارکت و عضویت در نهادهای پولی و سازمانهای بین المللی با رعایت اصول هفتاد و هفتم (۷۷)، یکصد و بیست و پنجم (۱۲۵) و یکصد و سی و نهم (۱۳۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
۷– انجام عملیات بانکی و تبادل خدمات بانکی با مؤسسات اعتباری خارجی و نهادهای پولی بین المللی
۸– همکاری با بانک مرکزی سایر کشورها
۹– ایجاد شعبه یا نمایندگی در داخل یا خارج از کشور
۱۰– ایجاد و توسعه بازارهای متشکل ارز و رمز پول های مجاز
۱۱– ایجاد و اداره مؤسسات آموزشی و پژوهشی مرتبط با وظایف بانک مرکزی در چهارچوب قوانین و ضوابط مربوط[۴]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ قربانی لاچوانی, مجید; قربانی لاچوان, زهرا; قربانی لاچوان, جمشید (۱۳۹۹). "نظارت فراگیر بر بازار پول با خرق حجاب شخصیت حقوقی: محدود یا سلب کردن حقوق سهامدار مؤثر". فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی. 3 (8): 145–174. doi:10.22034/law.2021.525245.1051. ISSN 2981-1805.
- ↑ ماده 5 قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ ماده ۱۱ قانون پولی و بانکی کشور
- ↑ ماده 4 قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران