بررسی تطبیقی نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده امریکا

بررسی تطبیقی نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده امریکا عنوان پایان نامه ای است که توسط زینب فرازمند، با راهنمایی حمیدرضا علومی یزدی و با مشاوره کوروش کاویانی در سال ۱۳۹۰ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

عنوان	بررسی تطبیقی نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده امریکا
رشته	حقوق اقتصادی
دانشجو	زینب فرازمند
استاد راهنما	حمیدرضا علومی یزدی
استاد مشاور	کوروش کاویانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۰
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با توجه به اخیرالتصویب بودن قانون اصلاح برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، نوپا بودن نهادهای مدون قانون و نقش و اهمیت این قانون و نهادها در ایجاد رقابت سالم، گسترش کارایی و افزایش رفاه در عرصه فعالیت های اقتصادی، این پژوهش نهادهای تخصصی ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده را به روشی تطبیقی مورد بررسی قرار می دهد. بدین منظور پس از بررسی مفاهیم کلی مرتبط، ساختار، وظایف و اختیارات و نحوه رسیدگی و تصمیم گیری این نهادها با تمرکز بر قانون اصلاح برنامه چهارم در ایران و قوانین شرمن، کلیتون و کمیسیون تجارت فدرال در ایالات متحده امریکا به عنوان مبنا و دستورالعمل نهادهای مزبور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از این بررسی تطبیقی با استفاده از روشی توصیفی– تحلیلی نشان می دهد که: الف) نهادهای ایالات متحده برخلاف ایران، قوانین مستقل دارند.ب) ترکیب اقتصاددانان و حقوقدانان در نهادهای ایران و ایالات متحده به طور مشابهی پیش–بینی شده است. ولی این ترکیب تخصصی در امریکا، در بدنه سازمانی و در بخش کارشناسی این نهادها قرار می گیرد حال آن که در ایران چنین ترکیبی در شورای رقابت نیز پیش بینی شده است.ج) برخلاف شورای رقابت در ایران، منتخبان بخش خصوصی، قوه مقننه و قوه قضاییه در نهادهای مشابه ایالات متحده در ترکیب اعضا حضور ندارند.د) در کمیسیون تجارت فدرال، سالیانه دوره عضویت یکی از اعضا به پایان می رسد حال آن که دوره تصدی در شورای رقابت به نحوی است که هر شش سال، دوره عضویت همه اعضا به پایان می رسد.ه) تمام اعضای کمیسیون تجارت فدرال از اشتغال همزمان منع شده اند اما در شورای رقابت اعضا برخی از اعضا استثنا شده اند.و) موارد عزل اعضای شورای رقابت در مقایسه با نهاد مشابه در ایالات متحده، صریح تر است و زمینه استقلال بیشتر این شورا را فراهم می آورد.د) شورای رقابت مرجعی شبه قضایی است در حالی که کمیسیون تجارت فدرال ماهیتی دارای اداری است و تنها در امور مدنی، صلاحیت اجرایی دارد. ه) وظایف و اختیارات نهادهای اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده مشابه است.و) وجود دو نهاد متصدی اجرای مقررات رقابت در ایالات متحده موجب می شود، در صورت کوتاهی و تسامح هر یک در پیگیری اجرای قانون، نهاد دیگر اقدام به اجرا نماید. در حالی که در ایران برای رسیدگی به رویه های ضدرقابتی تنها یک مرجع تعریف شده است.ز) در ایالات متحده آرا کمیسیون تجارت فدرال قابل تجدیدنظر و فرجام خواهی در مراجع دادگستری است اما در ایران تجدیدنظر از آرا شورای رقابت از طریق هییت تجدیدنظر پیش بینی شده در قانون اصلاح انجام می شود و برای دادگاه های دادگستری صلاحیتی در نظر گرفته نشده است.ح) در ایالات متحده برخی موارد از شمول مقررات رقابت استثنا شده است. اما در ایران بدون تعیین موارد معافیت در قانون، تشخیص آن به عهده شورای رقابت گذاشته شده است. ط) دستورات کمیسیون تجارت فدرال شصت روز پس از ابلاغ به اجرا گذاشته می شود. اما در شورای رقابت، حکم پس از ابلاغ و بدون در نظرگرفتن قطعیت آن، قابل اجرا است. اجرای سریع حکم بدون در نظر گرفتن قطعیت می تواند در جهت عکس اهداف بازار و تعادل اقتصادی عمل کند.ی) گرچه در نهادهای اجرای مقررات رقابت هر دو کشور امکان جبران خسارت از طریق طرح دعوا در مراجع دادگستری فراهم شده است ولی در ایالات متحده، جبران خسارت علاوه بر هدف جبران خسارات زیان دیده، جنبه تنبیهی نیز دارد.به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد به علت وجود دو نهاد اجرایی، پیش بینی واحدهایی برای تحلیل اقتصادی و هزینه–فایده اقدامات غیر رقابتی و امکان تجدیدنظر و فرجام خواهی در مراجع دادگستری ایالات متحده، نهادهای این کشور در مقایسه با ایران کارآمدتر هستند.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱

فصل اول– کلیات ۷

مبحث اول– مفهوم نظری رقابت و شرایط تحقق آن ۸

گفتار اول–مفهوم رقابت ۸

گفتار دوم– معنای رقابت در قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست های کلی اصل

قانون اساسی ۱۰

گفتار سوم–شرایط تحقق رقابت ۱۰

مبحث دوم– بازار و شکست بازار ۱۲

گفتار اول– تعریف بازار ۱۲

گفتار دوم–انواع بازار ۱۴

۲–۱ بازار رقابت کامل ۱۴

۲–۲ بازار انحصار کامل ۱۶

۲–۳ بازار رقابت انحصاری ۱۷

۲–۴ بازار انحصار چندجانبه ۱۸

گفتار سوم– شکست بازار ۱۹

مبحث سوم–مفهوم و جایگاه حقوق رقابت ۱۹

گفتار اول–مفهوم سیاست رقابتی ۲۰

گفتار دوم– مفهوم حقوق رقابت ۲۱

گفتار سوم– تیوری های حقوق رقابت ۲۳

۳–۱ دیدگاه کلاسیک ۲۳

۳–۲ دیدگاه نیوکلاسیک ۲۳

۳–۳ دیدگاه مکتب شیکاگو ۲۴

گفتار چهارم– اهداف حقوق رقابت ۲۴

۴–۱ اهداف اجتماعی–سیاسی ۲۵

۴–۲ اهداف اقتصادی ۲۶

۴–۲–۱ تعریف کارایی ۲۸

۴–۲–۲ انواع کارایی ۲۹

۴–۲–۲–۱ کارایی تخصیصی ۲۹

۴–۲–۲–۲ کارایی تولیدی ۳۰

۴–۲–۲–۳ کارایی پویا ۳۰

۴–۲–۳ عوامل موثر بر کارایی ۳۱

۴–۲–۳–۱ عوامل اقتصادی ۳۲

الف)عناصر فنی– ساختاری ۳۲

ب)عناصر نظارتی– مدیریتی ۳۲

۴–۲–۳–۲ عوامل فرااقتصادی ۳۲

مبحث چهارم– مقررات رقابت در نظام حقوقی ایران و ایالات متحده ۳۳

گفتار اول– قواعد و مقررات رقابت در نظام حقوقی ایران ۳۳

۱–۱ قواعد و مقررات رقابت پیش از انقلاب ۳۳

۱–۲ قواعد و مقررات رقابت پس از انقلاب اسلامی ۳۵

۱–۲–۱ اصول قانون اساسی مرتبط با رقابت ۳۵

۱–۲–۲ سایر مقررات مرتبط با رقابت پیش از قانون اصلاح ۳۵

۱–۲–۳ قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست های کلی اصل

قانون اساسی ۳۸

۱–۲–۳–۱ فرایند تدوین قانون رقابت ۳۸

۱–۲–۳–۲ دلایل و اهداف وضع قانون اصلاح ۳۹

گفتار دوم– قواعد و مقررات رقابت در نظام حقوقی ایالات متحده امریکا ۴۱

۲–۱ زمینه تاریخی ۴۱

۲–۲ نقش نظام حقوق عرفی در شکل گیری قانون ضدانحصارات ۴۳

۲–۳ قانون شرمن ۴۶

۲–۴ قانون کلیتون ۴۸

۲–۵ قانون کمیسیون تجارت فدرال ۴۹

۲–۶ سایر مقررات ۴۹

۲–۷ اسلوب اتخاذی در خصوص اعمال و رویه های ضدرقابتی ۵۰

فصل دوم– ساختار، وظایف و حدود اختیارات نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده ۵۲

پیش درآمد ۵۳

مبحث اول– ساختار، وظایف و حدود اختیارات نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران ۵۵

گفتار اول– ساختار ۵۶

۱–۱ ساختار شورای رقابت ۵۶

۱–۱–۱ بستر قانونی شورا ۵۶

۱–۱–۲ ترکیب و تشکیلات ۵۷

۱–۱–۳ ریاست شورا ۶۱

۱–۱–۴ شرایط انتخاب اعضا ۶۲

۱–۱–۵ دوره تصدی اعضای شورای رقابت ۶۳

۱–۱–۵–۱ عضو قاضی ۶۴

۱–۱–۵–۲ سایر اعضا ۶۴

۱–۱–۶ منع اشتغال همزمان ۶۵

۱–۱–۷ تضمین موقعیت شغلی اعضا ۶۶

۱–۱–۸ موارد برکناری اعضا ۶۷

۱–۱–۹ استقلال شورا ۷۰

۱–۱–۱۰ ماهیت حقوقی شورا رقابت ۷۲

۱ –۲ ساختار مرکز ملی رقابت ۷۳

۱–۲–۱ بستر قانونی ۷۳

۱–۲–۲ استقلال مرکز ۷۴

۱–۲–۳ ترکیب و تشکیلات مرکز ملی رقابت ۷۵

۱–۳ ساختار هییت تجدیدنظر ۷۸

۱–۳–۱ ترکیب اعضا ۷۸

۱–۳–۲ شرایط انتخاب اعضا ۷۹

گفتار دوم– وظایف و حدود اختیارات ۸۰

۲–۱ وظایف و حدود اختیارات شورای رقابت ۸۰

۲–۲ وظایف و حدود اختیارات مرکزملیرقابت ۸۴

۲–۲–۱ وظایف مرکز ملی رقابت به عنوان بازوی دبیرخانه ای شورا ۸۴

۲–۲–۲ وظایف مرکز ملی رقابت به عنوان بازوی اجرایی شورا ۸۵

۲–۲–۳ وظایف مرکز ملی رقابت به عنوان بازوی کارشناسی شورا ۸۵

۲–۳ تکالیف و محدودیت ها ۸۸

مبحث دوم– ساختار، وظایف و حدود اختیارات نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایالات متحده ۸۹

گفتار اول– ساختار ۹۱

۱–۱ ساختار بخش ضدانحصار وزارت دادگستری ۹۱

۱–۲ ساختار کمیسیون تجارت فدرال ۹۵

۱–۲–۱ ترکیب و تشکیلات ۹۵

۱–۲–۲ ریاست کمیسیون ۹۹

۱–۲–۳ شرایط انتخاب ۹۹

۱–۱–۴ دوره تصدی ۹۹

۱–۱–۵ منع اشتغال همزمان ۱۰۰

۱–۱–۶ موارد برکناری اعضا ۱۰۰

۱–۱–۷ استقلال ۱۰۰

۱–۱–۸ ماهیت حقوقی ۱۰۱

گفتار دوم–وظایف و اختیارات ۱۰۱

۲–۱ وظایف و اختیارات بخش ضدانحصار وزارت دادگستری ۱۰۲

۲–۱–۱ قانون شرمن ۱۰۳

۲–۲–۲ سایر قوانین ۱۰۵

۲–۲ وظایف و حدود اختیارات کمیسیون تجارت فدرال ۱۰۵

۲–۱–۲ قانون کمیسیون تجارت فدرال ۱۰۷

۲–۱–۲ سایر قوانین ۱۰۸

مقایسه و نتیجه گیری ۱۱۲

فصل سوم–نحوه رسیدگی و تصمیم گیری نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران و ایالات متحده ۱۱۶

مبحث اول– نحوه رسیدگی و تصمیمگیری نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایران ۱۱۷

گفتار اول– نحوه رسیدگی ۱۱۷

۱–۱ دامنه صلاحیت ۱۱۸

۱–۲ شروع به رسیدگی ۱۲۰

۱–۳ بازرسی و تحقیق ۱۲۴

۱–۳–۱ بازرسی ۱۲۵

۱–۳–۲ تحقیق ۱۲۶

گفتار دوم– نحوه تصمیم گیری ۱۲۷

۲–۱ تصمیمات شورای رقابت ۱۲۷

۲–۱–۱ تصمیمات شورا بر اساس ماده (۶۱) ۱۲۸

۲–۱–۲ تصمیمات شورا بر اساس ماده (۵۱) ۱۳۱

۲–۲ صدور رای شورای رقابت ۱۳۲

گفتار سوم– تجدیدنظرخواهی ۱۳۲

۳–۱ قابلیت تجدیدنظرخواهی ۱۳۳

۳–۱–۱ تصمیمات شورا بر اساس ماده (۶۱) قانون ۱۳۳

۳–۱–۲ سایر تصمیمات ۱۳۳

۳–۲ مهلت تجدیدنظرخواهی ۱۳۴

۳–۳ اختیار بازرسی و تحقیق هییت تجدیدنظر ۱۳۵

۳–۴ نحوه تصمیم گیری و صدور رای هییت تجدیدنظر ۱۳۵

۳–۵ قطعیت آرا ۱۳۶

گفتار چهارم– اجرای رای ۱۳۷

گفتار پنجم– جبران خسارت زیان دیدگان ۱۳۸

مبحث دوم– نحوه رسیدگی و تصمیم گیری نهادهای ناظر بر اجرای مقررات رقابت در ایالات متحده ۱۴۰

گفتار اول– نحوه رسیدگی ۱۴۱

۱–۱ دامنه صلاحیت ۱۴۲

۱–۲ شروع به رسیدگی ۱۴۳

۱–۲–۱ بخش ضدانحصار وزارت دادگستری ۱۴۳

۱–۲–۲ کمیسیون تجارت فدرال ۱۴۵

۱–۳ بازرسی و تحقیق ۱۴۶

۱–۳–۱ بخش ضدانحصار وزارت دادگستری ۱۴۶

۱–۳–۲ کمیسیون تجارت فدرال ۱۴۷

گفتار دوم– نحوه تصمیم گیری ۱۴۸

۲–۱ انواع تصمیمات اتخاذی در خصوص رویه های ضدرقابتی ۱۴۸

۲–۲ تصمیم گیری و صدور رای ۱۵۰

گفتار سوم– تجدیدنظرخواهی ۱۵۱

۳–۱ قابلیت تجدیدنظرخواهی ۱۵۱

۳–۲ مهلت تجدیدنظرخواهی ۱۵۲

۳–۳ نحوه تصمیم گیری و صدور رای ۱۵۲

۳–۴ قطعیت آرا ۱۵۳

گفتار چهارم– اجرای رای ۱۵۴

گفتار پنجم– جبران خسارات وارده ۱۵۵

مقایسه و نتیجه گیری ۱۵۶

جمع بندی و پیشنهادات ۱۶۰

فهرست منابع ۱۶۲

پیوست ها ۱۶۷

پیوست ۱– قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجراء سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی ۱۶۸

پیوست ۲– لایحه مقررات تسهیل کننده رقابت و ضوابط مربوط به کنترل و جلوگیری از شکلگیری انحصارات مصوب ۲۶/۴/۱۳۸۴ هییت وزیران ۱۸۶

کلیدواژه ها

• ایالات متحده آمریکا (یو.اس.آ)
• ایران
• نظام حقوقی
• مطالعه تطبیقی
• نظارت دولتی
• رقابت اقتصادی
• سازمان نظارت
• شورای رقابت
• حقوق اجتماعی و اقتصادی
• نهاد اقتصادی
• اجرای مقررات رقابت
• شورای رقابت
• کمیسیون تجارت فدرال
• بخش ضدانحصار وزارت دادگستری