بررسی فقهی جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی
بررسی فقهی _جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی عنوان رساله ای است که توسط شاه ولی اصغری، با راهنمایی شهرداد دارابی و با مشاوره محمد علی حاجی ده آبادی و داود صفا در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
عنوان | بررسی فقهی _جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی |
---|---|
رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
دانشجو | شاه ولی اصغری |
استاد راهنما | شهرداد دارابی |
استاد مشاور | محمد علی حاجی ده آبادی، داود صفا |
مقطع | دکتری |
سال دفاع | ۱۴۰۲ |
دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
چکیده
موضوع این رساله بررسی فقهی جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی است. منظور از اطاله دادرسی طولانی شدن فرایند دادرسی در مراجع عدلی و قضایی به دلایل گوناگون و در مراحل مختلف رسیدگی اعم از کشف، تحقیقات، تعقیب، محاکمه و اجرا، برخلاف مهلت قانونی است. اطاله دادرسی در امور کیفری، یکی از ابر چالش هایی است که در فرایند دادرسی کیفری به ویژه در استان غزنی، فراروی نهادهای عدلی و قضایی قرار دارد. این پدیده، به طور مستقیم با جان، حیثیت و مال متهم از یک سو؛ نظم و امنیت جامعه از سوی دیگر ارتباط پیدا می کند. بدین جهت، اطاله دادرسی تمام اصول بنیادین دادرسی عادلانه ازجمله اصل تسریع در رسیدگی را به چالش کشیده و از نهادهای عدلی و قضایی سلب اعتماد نموده؛ موجب تضییع حقوق متهم، افزایش جمعیت کیفری، افزایش هزینه های دادرسی، ناامیدی فردی و اجتماعی را در پی داشته و درنتیجه زمینه حس انتقام شخصی و دادگستری خصوصی را فراهم می سازد. لذا، این پژوهش باهدف بررسی مبانی فقهی، حقوقی و جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی و تبیین شرایط علی (ساختاری و انسانی)، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای آن، با رویکرد جرم شناختی تدوین یافته است. این پژوهش با روش ترکیبی (توصیفی تحلیلی و داده بنیاد) و با استفاده از ابزار کتابخانه ای و مصاحبه، داده های موردنظر را جمع آوری، حسب مورد کدگذاری (کدگذاری باز)، مقوله بندی و تحلیل نموده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که اطاله دادرسی در امور کیفری ، به عنوان پدیده اجتماعی ریشه در شرایط علی (ساختاری و انسانی)؛ شرایط زمینه ای (مانند بحران امنیتی و نابهنجاری اجتماعی)؛ شرایط مداخله گر (استقلال قضایی و چالش های فرارو)؛ راهبردهای خاص (مانند بی اعتنایی به وظایف قانونی، خسته کردن اصحاب دعوا و سوءاستفاده از صلاحیت های قانونی)؛ داشته و دارای پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی نیز می باشد. لذا، از منظر پیشگیری اجتماعی از اطاله دادرسی در امور کیفری، مهم ترین راهکارها عبارت اند از: اصلاح ساختارهای اجتماعی، اصلاح قوانین و اصلاح نهادهای عدلی و قضایی در قالب استخدام نیروهای متعهد و متخصص. از منظر پیشگیری وضعی، مهم ترین راهکارها عبارت اند از: الزام به استفاده اصحاب دعوا از وکیل مدافع، تقویت و حمایت از نظارت قضایی، دانش افزایی و آشناسازی نیروهای عدلی و قضایی به قانون و وظایف قانونی در قالب سمینارهای آموزش ضمن خدمت، تجهیز نهادهای عدلی و قضایی به امکانات مدرن و موردنیاز و آشناسازی مردم نسبت به حقوق اولیه و قوانین اجتماعی.
ساختار و فهرست رساله
چکیده ا فهرست مطالب: ا طرح تحقیق
۱ تبیین مسیله
۲ سوال اصلی
۳ سوال های فرعی تحقیق
۴ فرضیه های تحقیق
۵ پیشینه تحقیق
۶ اهمیت و ضرورت تحقیق
۷ اهداف تحقیق
۸ نظریه پردازی یا نوآوری
۹ روش تحقیق و روش گردآوری
۱۰ قلمرو تحقیق (زمانی، مکانی و موضوعی)
۱۱ ساختار تحقیق
فصل اول: مفاهیم و کلیات
مبحث اول: مفهوم شناسی مفاهیم اصلی، گونه شناسی و پیشینه اطاله دادرسی
گفتار اول: مفهوم شناسی مفاهیم اصلی
۱ مفهوم اطاله دادرسی
۱ ۱ اطاله در لغت
۱ ۲ مفهوم دادرسی
۱ ۱ ۱ دادرسی در لغت
۱ ۱ ۲ دادرسی در اصطلاح
۱ ۱ ۳ مفهوم اطاله دادرسی
گفتار دوم: گونه شناسی اطاله دادرسی و تاریخچه آن
۱ گونه شناسی اطاله دادرسی
۱ ۱ انواع اطاله دادرسی برحسب مراحل دادرسی
۱ ۲ انواع اطاله دادرسی برحسب ماهیت دعوا
۱ ۲ ۱ اطاله دادرسی منفی (غیرموجه)
۱ ۲ ۲ اطاله دادرسی مثبت (موجه)
۱ ۲ ۳ اطاله دادرسی ضروری
گفتار سوم: پیشینه اطاله دادرسی
مبحث دوم: جایگاه اصل تسریع یا معقول بودن مهلت دادرسی در اسناد بین المللی حقوق بشر و نظام عدالت کیفری افغانستان
گفتار اول: جایگاه اصل تسریع یا رسیدگی در مهلت معقول در اسناد بین المللی حقوق بشر
گفتار دوم: جایگاه اصل تسریع در نظام عدالت کیفری افغانستان
۱ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات ابتدایی نزد پلیس
۲ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات مقدماتی
۳ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات قضایی
مبحث سوم: عوامل تاثیرگذار، معیارهای سنجش مهلت معقول در دادرسی کیفری و ضمانت اجراهای نقض اصل
گفتار اول: عوامل تاثیرگذار در معقول بودن مهلت رسیدگی
۱ پیچیدگی پرونده
۲ رفتار متهم
۳ رفتار مقامات و مراجع دارای صلاحیت
گفتار دوم: معیارهای ارزیابی و سنجش مهلت معقول در دادرسی کیفری
۱ معیار شخصی یا موردی
۲ معیار عینی
۳ معیار مختلط
گفتار سوم: ضمانت اجرای نقض اصل تسریع
۱ در مرحله تحقیقات نزد پلیس
۲ در مرحله تحقیقات مقدماتی
۳ در مرحله تحقیقات قضایی
مبحث چهارم: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه جزایی اسلام
گفتار اول: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه جعفری
۱ دیدگاه قایلین به عدم تسریع در رسیدگی
۲ دیدگاه قایلین به اصل تسریع در رسیدگی
گفتار دوم: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه حنفی
مبحث پنجم: روش شناسی پژوهش، جامعه آماری، حجم و روش نمونه گیری ۵۰ گفتار اول: روش شناسی پژوهش ۵۰ ۱ مرحله کدگذاری باز (اولیه)
۲ مرحله کدگذاری محوری (ثانویه)
۳ مرحله کدگذاری انتخابی (گزینشی)
گفتار دوم: جامعه آماری
گفتار سوم: حجم نمونه گیری (اشباع نظری)
گفتار چهارم: روش نمونه گیری
جمع بندی
فصل دوم: مبانی فقهی، حقوقی و جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی
مبحث اول: مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت اطاله دادرسی
گفتار اول: عدالت (نفی ظلم)
۱ گونه شناسی عدالت
۲ ۱ عدالت حقوقی
۲ ۲ عدالت کیفری
۲ ۳ عدالت قضایی
۲ عدالت در نگرش پیامبر گرامی اسلام و سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ بی عدالتی؛ به مثابه بزرگ ترین گناه و از مصادیق ظلم
۲ ۲ در نظر داشت عدالت؛ حتی در نحوه نگاه کردن، سخن گفتن و نشستن
۲ ۳ اجرای عدالت قضایی؛ یعنی اجرای حکم به موقع
گفتار دوم: نفی ضرر
الف) گونه شناسی ضرر
ب) ضرر مبنای ممنوعیت اطاله دادرسی
۱ آیات
۲ روایات
گفتار سوم: کرامت انسانی
۱ جایگاه کرامت انسانی در آموزه های قرآنی
۲ جایگاه کرامت انسانی در سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ عفو مجرم در برابر قرایت قرآن
۲ ۲ رهایی قاتل در برابر نجات متهم
۲ ۳ تاخیر در اجرای حد به سبب رعایت کرامت انسانی
۲ ۴ محکومیت، اجرای احکام و رهایی محکومین همراه با رفتار کریمانه
۳ جایگاه کرامت انسانی در نظام حقوقی افغانستان
گفتار چهارم: اصل برایت یا فرض بی گناهی
۱ اصل برایت، قدیمی ترین اصل در آموزه های حقوقی اسلام
۲ اصل برایت در سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ برایت متهم در حد قذف
۲ ۲ برایت متهم در حد زنا
۲ ۳ برایت متهم در حد شرب شراب
۳ اصل برایت، اصل توازن قوا و رعایت حرمت فردی و اجتماعی
۴ اصل برایت، اصل قاعده ساز
۵ اصل برایت؛ معیار سنجش دست یابی به اهداف قانون
۵ ۱ رعایت حقوق متهم در تحقیقات ابتدایی (نزد پلیس)
۵ ۲ رعایت حقوق متهم در فرایند دادرسی در تحقیقات مقدماتی (نزد دادستانی)
۵ ۳ رعایت حقوق متهم در تحقیقات قضایی (نزد دادگاه)
مبحث دوم: مبانی جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی
گفتار اول: اطاله دادرسی؛ تجری هنجارشکنان
گفتار دوم: اطاله دادرسی؛ مغایر باهدف بازدارندگی
گفتار سوم: اطاله دادرسی؛ افزایش بزهکاری
گفتار چهارم: اطاله دادرسی؛ انتقام شخصی (دادگستری خصوصی)
جمع بندی
فصل سوم: اطاله دادرسی؛ از علت شناسی تا پیشگیری
مبحث اول: علت شناسی
گفتار اول: دیدگاه کارشناسان در خصوص چرایی اطاله دادرسی (علل و عوامل)، زمینه ها، راهبردها، پیامدها و راهکارها
الف) دیدگاه کارشناسان در خصوص مفهوم اطاله دادرسی در امور کیفری
ب) دیدگاه کارشناسان درباره چرایی اطاله دادرسی در نهادهای عدلی و قضایی
ج) مهم ترین عوامل تاثیرگذار در اطاله دادرسی در استان غزنی
د) بررسی زمینه های اطاله دادرسی با رویکرد جرم شناختی
ه) بررسی نقش قضات، دادستان ها و وکلای مدافع در شکل گیری اطاله دادرسی
و) تحلیل پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی اطاله دادرسی با رویکرد جرم شناختی
ز) بررسی راهکارهای علمی و عملی جهت اصلاح یا کاهش اطاله دادرسی
گفتار دوم: کدگذاری محوری (مقوله بندی) و تجزیه وتحلیل آن ها
الف) توضیح و تبیین مقوله محوری؛ عدم رسیدگی به قضایای جرمی در میعاد قانونی
ب) توضیح و تبیین مقوله های محوری شرایط علی
۱ عوامل ساختاری
۲ عوامل انسانی
ج) توضیح و تبیین مقوله های شرایط زمینه ای
الف) بحران امنیتی
ب) نابهنجاری اجتماعی
د) توضیح و تبیین مقوله ی محوری شرایط مداخله گر
۱ استقلال قضایی و چالش های فرارو
۲ تمایزهای مفهوم استقلال و بی طرفی
ه) توضیح و تبیین مقوله های راهبردی
الف) بی اعتنایی به وظایف قانونی
ب) خسته کردن اصحاب دعوا
ج) سوءاستفاده از صلاحیت یا اختیارات قانونی
و) تشریح و تبیین مقوله های محوری پیامدها
۱ پیامدهای فردی
۲ پیامدهای اجتماعی _فرهنگی
۳ پیامدهای اقتصادی
مبحث دوم: پیشگیری (راهکارها)
گفتار اول: پیشگیری اجتماعی
الف) اصلاح ساختارهای اجتماعی و پیشگیری اجتماعی
۱ تدابیر فرهنگی و پیشگیری اجتماعی
۲ تدابیر اقتصادی و پیشگیری اجتماعی
۳ تدابیر عدالت اجتماعی و پیشگیری اجتماعی
ب) اصلاح قوانین (بازنگری قوانین ماهوی و شکلی) و پیشگیری اجتماعی
ج) فساد اداری و ایجاد اصلاحات در نهادهای عدلی و قضایی و پیشگیری اجتماعی
گفتار دوم: پیشگیری وضعی
الف) الزام به استفاده اصحاب دعوا از وکلای مدافع دارای دانش و تجربه و پیشگیری وضعی
ب) نظارت قضایی و پیشگیری وضعی
ج) دانش افزایی و آشناسازی نیروهای عدلی و قضایی به وظایف شان در ضمن خدمت و پیشگیری وضعی
د) تجهیز نهادهای عدلی و قضایی به امکانات موردنیاز لازم و پیشگیری وضعی
ه) آشناسازی مردم با حقوق اولیه شان، قوانین و مقررات و پیشگیری وضعی
جمع بندی
نتیجه گیری و پیشنهادها
ضمایبم
فهرست منابع
کلیدواژه ها
- اطاله دادرسی
- مهلت معقول
- اصل تسریع
- عدالت قضایی
- استان غزنی