بررسی نظام مالی حاکم بر خانواده در حقوق اسلام ایران با تاکید بر رویه قضایی

بررسی نظام مالی حاکم بر خانواده در حقوق اسلام ایران با تاکید بر رویه قضایی عنوان رساله ای است که توسط مسعود کریمی اره کمری، با راهنمایی حسین شفیعی فینی 1 در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.

عنوان	بررسی نظام مالی حاکم بر خانواده در حقوق اسلام ایران با تاکید بر رویه قضایی
رشته	فقه و حقوق خصوصی
دانشجو	مسعود کریمی اره کمری
استاد راهنما	حسین شفیعی فینی1
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه خوارزمی

چکیده

خانواده شاکله حیات اجتماعی است و وظایف متعددی بر عهده این نهاد محول شده است. حقوق و تکالیفی را شرع و قانون بر عهده زوج و زوجه نهاده است. نظام مالی خانواده مجموعه ای از قواعدی است که روابط مالی بین زوج و زوجه در محیط خانواده و هم چنین با فرزندان در حوزه خانواده را تعیین می کند. اصولا علی رغم تعریفی که خانواده در گذشته داشت، در حال حاضر هسته خانواده متشکل از زوجین و فرزندان ایشان می شود.اگرچه در مواردی در صورت نبود پدر و مادر وظایف ایشان به عهده پدر و مادر زوجین یا وصی محول میشود. در نظام حقوقی ایران به پیروی از فقه امامیه اصل استقلال زوجین در امور مالی را به رسمیت پذیرفته است. اگرچه در این حوزه رژیم های حقوقی گوناگونی مطرح است مانند اشتراک اموال، افتراق اموال. پس ازانعقاد عقد نکاح زن و شوهر بر اساس قانون تکالیفی نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. همچنین در صورت وجود فرزندانی برای زوجین از این جهت نیز حقوق و تکالیفی بر عهده زوجین ایجاد می گردد. در این رساله ابتدا به بیان کلیات و مفاهیم حقوق مالی خانواده در حقوق اسلام و ایران می پردازیم، سپس به بررسی حقوق و تکالیف مالی زوجین نسبت به یکدیگر از قبیل نامزدی،،جهیزیه، نفقه، مهریه، ارثیه، اجرت المثل و نحله خواهیم پرداخت و در فصل آخر به مساله حقوق و تکالیف زوجین نسبت به فرزندان پرداخته خواهد شد؛ هر یک از موارد یادشده جایگاه فقهی و حقوقی آن مورد تحلیل قرار خواهد گرفت و در پایان رویه قضایی حاکم بر هر یک از آن ها بررسی خواهد شد.

ساختار فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه ..........................................................................................................................................................................................................................۱ ۱–بیان مسیله..................................................................................................................................................۵ ۲–اهداف پژوهش .........................................................................................................................................۸ ۳– پرسش های پژوهش ................................................................................................................................۸ ۴–فرضیه های پژوهش ..................................................................................................................................۸ ۵–ضرورت انجام پژوهش ...........................................................................................................................۱۱ ۶–روش انجام تحقیق ..................................................................................................................................۱۱ ۷–پیشینه پژوهش در ایران و خارج ..............................................................................................................۱۲ فصل اول: کلیات ...................................................................................................................................۱۵ گفتار اول: ماهیت نظام مالی حاکم بر خانواده ...........................................................................................۱۷ بند اول: نظام مالی مبتنی بر قرارداد و اراده طرفین .....................................................................................۱۸ بند دوم: نظام مالی مبتنی بر قوانین و مقررات ............................................................................................۲۰ گفتار دوم: انواع نظام های مالی حاکم بر روابط زوجین ............................................................................۲۱ بند اول: ولایت مرد بر دارایی زن و محجوریت زن ...................................................................................۲۲ بند دوم: سیستم اشتراک اموال و دارایی ها ...............................................................................................۲۲ بند سوم: سیستم افتراق کامل اموال و دارایی ها ..........................................................................................۲۳ بند چهارم: سیستم اشتراک نسبی اموال و دارایی ها ....................................................................................۲۳ گفتار سوم: نظام مالی زوجین در حقوق اسلام ...........................................................................................۲۴ گفتار چهارم: نظام مالی زوجین در حقوق ایران ........................................................................................۲۸ فصل دوم: حقوق و تکالیف مالی زوجین نسبت به یکدیگر .......................................................................۳۱ گفتار اول: نامزدی ...................................................................................................................................۳۳ بند اول: مفهوم نامزدی .............................................................................................................................۳۴ بند دوم: نامزدی در حقوق ایران ...............................................................................................................۳۵ بند سوم: ماهیت حقوقی نامزدی ...............................................................................................................۴۳ الف: نظریه تعهد اخلاقی ............................................................................................................................۴۳ ب: نظریه تعهد حقوقی ...............................................................................................................................۴۴ بند چهارم: شرایط نامزدی. .......................................................................................................................۴۵ گفتار دوم: جهیزیه ...................................................................................................................................۴۶ بند اول: مفهوم جهیزیه .............................................................................................................................۴۶ بند دوم: جهیزیه در فقه ............................................................................................................................۴۷ بند سوم: جهیزیه در حقوق ایران ...............................................................................................................۵۰ بند چهارم: تکلیف مالکیت اثاثیه (جهیزیه) منزل در صورت بروز اختلاف میان زوجین ..............................۵۳ گفتار سوم: نفقه .......................................................................................................................................۶۲ بند اول: مفهوم نفقه ..................................................................................................................................۶۲ بند دوم: اقسام نفقه ...................................................................................................................................۶۵ بند سوم: مبانی وجوب نفقه بر مرد ............................................................................................................۶۶ بند چهارم: شروط وجوب نفقه بر مرد .......................................................................................................۶۷ بند پنجم: نفقه درآیات و روایات .............................................................................................................۶۹ بند ششم: چگونگی حصول یا عدم حصول تمکین زوجه به مجرد عقد نکاح جهت تحقق ابتدایی وجوب نفقه ...................................................................................................................................................................۷۰ بند هفتم: ضابطه تعیین نفقه زوجه .............................................................................................................۷۴ بند هشتم: اقسام نفقه و حدود اختیار زن در تصرف آن ..............................................................................۷۶ بند نهم: تاثیر نشوز در پرداخت یا عدم پرداخت نفقه ..................................................................................۷۷ گفتار چهارم: مهریه .................................................................................................................................۸۲ بند اول: مفهوم مهریه ...............................................................................................................................۸۲ الف: مفهوم لغوی مهریه .............................................................................................................................۸۲ ب: مفهوم اصطلاحی مهریه ........................................................................................................................۸۴ بند دوم: اقسام مهریه ................................................................................................................................۸۵ الف: مهرالمسمی .......................................................................................................................................۸۵ ب: مهرالمثل ..............................................................................................................................................۸۶ ج: مهرالمتعه ..............................................................................................................................................۸۷ د: مهر السنه ................................................................................................................................................۸۸ ر: مهرالمفوضه ...........................................................................................................................................۸۸ بند سوم: مهریه درآیات ............................................................................................................................۸۸ بند چهارم: مهریه در اخبار روایات ..........................................................................................................۹۰ الف: آزادی طرفین در توافق بر مهریه .........................................................................................................۹۰ ب: استحباب توافق بر مهریه همانند مهر السنه ..............................................................................................۹۱ ج: استحباب مهر کم و کراهت مهر زیاد .....................................................................................................۹۱ بند پنجم: فلسفه ایجاد مهریه .....................................................................................................................۹۲ بند ششم: مهریه در قوانین ..........................................................................................................................۹۶ بند هفتم: اوصاف مهریه در فقه و قوانین موضوعه ...................................................................................۱۰۱ الف: مالیت داشتن ...................................................................................................................................۱۰۱ ب: معلوم بودن ........................................................................................................................................۱۰۳ ج: مقدورالتسلیم بودن ..............................................................................................................................۱۰۴ بند هشتم: میزان مهریه ............................................................................................................................۱۰۵ گفتار پنجم: ارثیه ...................................................................................................................................۱۰۷ بند اول: شرایط ارث زوجین ..................................................................................................................۱۰۷ بند دوم: ممنوع نبودن از ارث زوجین .....................................................................................................۱۱۰ بند سوم: میزان سهم الارث زوجین ..........................................................................................................۱۱۲ بند چهارم: اموال موضوع ارث زوجین ...................................................................................................۱۱۵ گفتار ششم: اجرت المثل .........................................................................................................................۱۲۲ بند اول: مفهوم اجرت المثل ....................................................................................................................۱۲۲ بند دوم: جایگاه فقهی اجرت المثل .........................................................................................................۱۲۴ بند سوم: جایگاه حقوقی اجرت المثل .....................................................................................................۱۲۷ بند چهارم: شرایط استحقاق اجرت المثل .................................................................................................۱۳۱ الف: وظایف غیر الزامی زوجه ................................................................................................................۱۳۱ ب: دستور زوج ........................................................................................................................................۱۳۲ ج: عدم قصد تبرع از سوی زوجه ...........................................................................................................۱۳۳ د: عرفا برای آن عمل اجرت وجود داشته باشد ......................................................................................۱۳۴ بند پنجم: تعیین اجرت المثل ...................................................................................................................۱۳۴ گفتار هفتم: نحله ...................................................................................................................................۱۳۶ بند اول: تعریف نحله .............................................................................................................................۱۳۷ بند دوم: جایگاه فقهی نحله ....................................................................................................................۱۳۷ بند سوم: شرایط تعلق نحله .....................................................................................................................۱۳۸ بند چهارم: ملاک تعیین نحله .................................................................................................................۱۴۱ فصل سوم: حقوق و تکالیف مالی زوجین نسبت به فرزندان .......................................................۱۴۴ گفتار اول: نفقه فرزندان .........................................................................................................................۱۴۶ بند اول: مسیولین پرداخت نفقه ...............................................................................................................۱۴۶ بند دوم: شرایط استحقاق و الزام به انفاق .................................................................................................۱۵۱ گفتار دوم: حضانت و آثار مالی آن ........................................................................................................۱۵۶ بند اول: مفهوم حضانت .........................................................................................................................۱۵۶ الف: مفهوم لغوی حضانت .......................................................................................................................۱۵۶ ب: مفهوم اصطلاحی حضانت ..................................................................................................................۱۵۷ بند دوم: ماهیت حضانت ........................................................................................................................۱۵۸ بند سوم: حضانت در حقوق ایران ...........................................................................................................۱۶۳ بند چهارم: آثار و تبعات حضانت در مسیولیت ابوین ..............................................................................۱۷۷ گفتار سوم: ولایت قهری و آثار مالی آن ................................................................................................۱۸۳ بند اول: مفهوم ولایت ...........................................................................................................................۱۸۳ الف: مفهوم لغوی ولایت .........................................................................................................................۱۸۳ ب: مفهوم اصطلاحی ولایت ....................................................................................................................۱۸۴ بند دوم: ادله ولایت قهری پدر ...............................................................................................................۱۸۵ بند سوم: تفاوت ولایت و حضانت ..........................................................................................................۱۸۷ بند چهارم: تعارض در ولایت ................................................................................................................۱۸۸ بند پنجم: عدم ولایت مادر بر طفل .........................................................................................................۱۸۹ بند ششم: حدود اختیارات و تکالیف ولی ................................................................................................۱۹۰ بند هفتم: موارد ایجاد مانع در ولایت ......................................................................................................۱۹۴ نتیجه گیری ............................................................................................................................................۱۹۷ منابع .......................................................................................................................................................۲۰۲

کلیدواژه ها

• نظام مالی
• خانواده
• حقوق اسلام
• حقوق ایران
• رویه قضایی