بررسی نظریه ابزارگرایی در حقوق کیفری ایران

بررسی نظریه ابزارگرایی در حقوق کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط فهیم مصطفی زاده، با راهنمایی محمداسماعیل افراسیابی و با مشاوره علی نجفی توانا و محمدعلی مهدوی ثابت در سال ۱۳۹۴ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع گردید.

عنوان	بررسی نظریه ابزارگرایی در حقوق کیفری ایران
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	فهیم مصطفی زاده
استاد راهنما	محمداسماعیل افراسیابی
استاد مشاور	علی نجفی توانا، محمدعلی مهدوی ثابت
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۴
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

دیدگاه ابزارگرایی نسبت به حقوق کیفری این است که حقوق کیفری برای دستیابی به نتیجه یا هدفی خاص به وجود آمده، و لذا در صورتی که آن نتیجه یا هدف مورد نظر به دست نیاید، اصول و نهادهای حقوق کیفری که برای آن طرح ریزی شده اند، قابل توجیه نبوده و لذا باید سازوکارهای دیگری جایگزین گردد. نخستین گام در بررسی ابزارگرایانه ی حقوق کیفری ایران این است که مشخص نماییم در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، حقوق کیفری باید در خدمت چه اهدافی باشد؟ دومین گام این است که مشخص نماییم آیا در نظام کیفری ج.ا.ا. استفاده از حقوق کیفری تابع محدودیت هایی است یا اینکه هیچ گونه محدودیتی در استفاده از حقوق کیفری در نظام عدالت کیفری ایران متصور نیست؟ اهدف و ارزش هایی که در نظام جمهوری اسلامی ایران برای نیل به آنها می توان از حقوق کیفری استفاده کرد، را باید با توجه به قانون اساسی و نیز موازین اسلامی که بر اساس اصل چهارم قانون اساسی بر همه قوانین و مقررات حاکم است، ترسیم کرد؛ همچنین استفاده از حقوق کیفری در نظام جمهوری اسلامی ایران با توجه به اصول ۷۱ و ۷۲ قانون اساسی بی حد و حصر نبوده بلکه این استفاده تابع اصول و محدودیت هایی است که در شرع و قانون اساسی مقرر شده است. و نیز با توجه به اصل ضرورت، استفاده از حقوق کیفری همواره باید به عنوان آخرین راه حل باشد. شورای نگهبان در بررسی قوانین و مقرات کیفری باید این مهم را مورد توجه قرار دهد که استفاده از حقوق کیفری در حدود اصول مقرر در قانون اساسی و شرع بوده و در صورتی که تشخیص دهد این استفاده در حدود مقرر در قانون اساسی و شرع نیست، باید از تایید آن با استناد به اصول در پیش گفته خودداری نماید. چنین امری این اطمینان را به شهروندان می دهد که آزادی، جان، مال، حیثیت و امنیت آنان مورد تعرض قانونی نخواهد گرفت مگر اینکه طبق قانون اساسی و شرع استحقاق آن را داشته باشند. همچنین بسیاری از جرم انگاری ها در نظام کیفری ایران با توجه به اینکه براساس اصول و ضوابط منطقی و مبتنی بر قانون اساسی وضع نشده اند، ناموفق بوده و بایستی جرم زدایی گردند. و نیز از آنجا که بسیاری از مجازات های تعیین شده برای جرایم، اهداف مورد نظر قانونگذار را محقق ننموده، لذا باید نسبت به تغییر و تبدیل آنها اقدام کرد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ۱

۱) بیان مسیله تحقیق ۱

۲) بیان اهداف و ضرورت های تحقیق ۷

۳) سوالات تحقیق ۷

۴) پیش فرضهای تحقیق ۸

۵) پیشینه تحقیق (سوابق مطالعاتی) ۹

۶) روش تحقیق ۱۰

۷) ساماندهی تحقیق ۱۰

بخش اول– بررسی نظریه ی ابزارگرایی در فلسفه و حقوق کیفری ۱۲

فصل اول) مفهوم، شکل گیری و فلسفه ۱۳

مبحث اول– شناخت نظریه ابزارگرایی ۱۳

گفتار اول– مفهوم ۱۳

گفتار دوم– انواع ابزارگرایی ۱۶

مبحث دوم– شکل گیری ابزارگرایی ۱۹

گفتار اول– زمینه ها ۲۰

گفتار دوم– پیشگامان ۲۶

مبحث سوم– فلسفه و شاخصه های ابزارگرایی ۴۲

گفتار اول– پراگماتیسم ۴۲

گفتار دوم– ویژگی های ابزارگرایی ۴۶

مبحث چهارم– ماهیت و منابع حقوق کیفری ۵۰

گفتار اول– مفهوم حقوق کیفری ۵۰

گفتار دوم– منابع زیربنایی حقوق کیفری ۵۳

گفتار سوم– انواع نظام های کیفری ۵۵

مبحث پنجم– ضرورت و وظیفه ی حقوق کیفری ۶۴

گفتار اول– ضرورت وجود حقوق کیفری ۶۴

گفتار دوم– وظیفه ی حقوق کیفری ۶۸

فصل دوم) بررسی حقوق کیفری و بنیادهای آن در پرتو نظریه ی ابزارگرایی ۷۳

مبحث اول– ابزارگرایی حقوق کیفری ۷۳

گفتار اول– ابزارگرایی حقوقی و گونه های آن ۷۴

گفتار دوم– تاثیر ابزارگرایی بر تحلیل حقوق کیفری ۷۶

مبحث دوم– انواع ابزارگرایی حقوق کیفری ۸۷

گفتار اول– ابزارگرایی اقتصادی حقوق کیفری ۸۷

گفتار دوم– ابزارگرایی اخلاقی حقوق کیفری ۹۶

مبحث سوم– بررسی نظریه های جرم انگاری در پرتو ابزارگرایی ۱۰۵

گفتار اول– بررسی اصل صدمه در پرتو ابزارگرایی ۱۰۷

گفتار دوم– بررسی جرم انگاری مبتنی بر اصل رفاه و پدرسالاری حقوقی در پرتو ابزارگرایی ۱۱۵

مبحث چهارم– نظریه های حقوق کیفری و ابزارگرایی ۱۲۱

گفتار اول– نظریه های تحلیلی و هنجاری درباره حقوق کیفری ۱۲۱

گفتار دوم– لیبرالیسم و ابزارگرایی حقوق کیفری ۱۲۴

گفتار سوم– نظریه های جمهوری خواه و ابزارگرایی حقوق کیفری ۱۳۱

مبحث پنجم– بررسی کارکردهای مجازات در پرتو ابزارگرایی ۱۳۵

گفتار اول– نظریه های مجازات در نظام کیفری عرفی ۱۳۷

گفتار دوم– نظرات ابزارگرایان درباره ی مجازات ۱۴۴

بخش دوم – ابزارگرایی در نظام عدالت کیفری ایران ۱۴۸

فصل اول– اهداف نظام عدالت کیفری ایران در پرتو نظریه ی ابزارگرایی ۱۴۹

مبحث اول– اهداف مقرر در قانون اساسی ۱۵۰

گفتار اول– اهداف کلی و آرمانی ۱۵۱

گفتار دوم– اهداف تفصیلی ۱۶۱

گفتار سوم– حفظ مصونیت اشخاص از تعرض ۱۸۱

گفتار چهارم– جلوگیری از اضرار به دیگران و منافع عمومی ۱۹۱

مبحث دوم– اهداف مقتضی شرعی ۲۰۵

گفتار اول– اهداف کلی شرع از جعل جرایم (حرام انگاری) ۲۰۹

گفتار دوم: اهداف شرع در جعل جرایم جنسی و عفافی ۲۱۷

گفتار سوم: اهداف شرع در جعل جرایم با صبغه مالی و اقتصادی ۲۲۵

گفتار چهارم – اهداف شرع در جعل جرایم اعتقادی و جرایم ضد عقل وهوشیاری ۲۳۲

فصل دوم– محدودیت های استفاده از حقوق کیفری در نظام عدالت کیفری ایران در پرتو نظریه ی ابزارگرایی ۲۴۱

مبحث اول– محدودیت های قانون اساسی ۲۴۲

گفتار اول– محدودیت های تضمین کننده ی امنیت قضایی ۲۴۳

گفتار دوم– محدودیت های تضمین کننده ی حقوق اجتماعی – فرهنگی ۲۴۹

گفتار سوم– محدودیت های قانون اساسی بر حقوق کیفری شکلی ۲۵۷

مبحث دوم– محدودیتهای شرعی استفاده از حقوق کیفری ۲۶۸

گفتار اول– اصل اباحه (اصاله الحلیه) ۲۶۸

گفتار دوم– اصل عدم ولایت ۲۷۵

نتیجه گیری و پیشنهادات: ۲۸۲

الف– نتیجه گیری: ۲۸۲

ب– پیشنهادات ۲۸۸

منابع: ۲۹۲

الف– منابع فارسی و عربی ۲۹۲

ب– منابع انگلیسی ۳۰۳

ج– منابع مطبوعاتی و اینترنتی ۳۰۷

کلیدواژه ها

• ابزارگرایی
• پیامدگرایی
• حقوق کیفری
• قانون اساسی
• ابرازگرایی
• نتیجه گرایی (اخلاق)
• حقوق جزا
• قانون اساسی
• احکام شرعی
• نظام حقوقی
• ایران