تحول اخلاق عمومی در نظام حقوق بین الملل بشر مفهوم مبانی رویه ها

تحول اخلاق عمومی در نظام حقوق بین الملل بشر مفهوم مبانی رویه ها عنوان رساله ای است که توسط فاطمه محسنی جیهانی، با راهنمایی روح الله رهامی و با مشاوره علیرضا ابراهیم گل در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

عنوان	تحول اخلاق عمومی در نظام حقوق بین الملل بشر مفهوم مبانی رویه ها
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	فاطمه محسنی جیهانی
استاد راهنما	روح الله رهامی
استاد مشاور	علیرضا ابراهیم گل
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه تهران

چکیده

طی نیم قرن اخیر، بسیاری از قوانین جزایی که با نام اخلاق عمومی از استانداردهای سنتی جامعه حمایت می کرده اند با چالش مواجه شده است. این تحولاتِ مربوط به عملکرد دولت ها، ریشه در دعوایِ متفکرانی چون جان استوارت میل و جویل فاینبرگ بر سرِحدودِ مداخله دولت ها درآزادی های افراد داشته است. فمینیست ها نیز با داعیه دفاع از حقوق زنان، پس از انتقاد از کارکردهای سنتی خانواده، مفهومی جدید و چندبعدی از این نهاد ارایه داده و مبنای سنتی بسیاری از قوانین اخلاقی را به چالش کشیده اند. نظام حقوق بین الملل بشر در تلاش برای ایجاد تعادل میان احترام به تنوع فرهنگی دولت ها از یک سو و ارزش های جهان شمول حقوق بشری از سوی دیگر، از ابتدای تصویب اسناد، اخلاق عمومی را به عنوان یکی از محدودیت های مجاز بر آزادی های غیرمطلق مدنی–سیاسی مورد تایید قرار داده است. در مواجهه با تحولات عملکرد دولت ها در زمینه اخلاق عمومی، محاکم قضایی و شبه قضاییِ این نظام با تفسیر به روز از اسناد به تحولات عملکرد دولت ها پاسخ گفته اند. دیوان اروپایی حقوق بشر به عنوان نهادی پیش رو و متکامل در زمینه حقوق بشر، دو حوزه سنتیِ چالش میان آزادی بیان و اخلاق عمومی؛ یعنی توهین به مقدسات و مستهجنات را تضییق کرده است. در مقوله توهین به مقدسات، بحث آزار به دین مدارن در نتیجهِ توهین های مذهبی جای منع توهین به مباحث انتزاعی دینی را گرفته است. رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر همچنین ماهیت سیاسی، علمی و هنری آثار را به عنوان دفاعی در منع مداخله در ابراز مستهجنات مورد پذیرش قرار داده است. بعلاوه دیوان اروپایی حقوق بشر با توسیع قلمرو حق بر احترام به حریم خصوصی و زندگی خانوادگی، حوزه قوانین اخلاق عمومی را تقلیل داده است. دیوان روابط کودکان نامشروع، کودکان حاصلِ رحم اجاره ای، کودکان حاصل فناوری–های لقاح مصنوعی با والدین این کودکان را مصادیق زندگی خانوادگی دانسته و از آن حمایت کرده است. بعلاوه روابط میان زوجین همجنس از یک سو و رابطه کودکان آنان و پارتنرهایشان نیز تحت عنوان زندگی خانوادگی مورد حمایت دیوان قرار گرفته است. دیوان بعلاوه با شناسایی هویت وگرایش جنسی متمایز به عنوان یکی از مبانی منع تبعیض، زمینه تمتع ترنس ها و افراد دارای گرایش جنسی متمایز از بسیاری از حقوق اقتصادی–اجتماعی و فرهنگی را فراهم کرده است. به خصوص در مورد ترنس ها، دیوان با استناد به وضعیت آنان به عنوان اختلال ژنتیکی در سطح بین الملل، معیار بیولوژیکی برای تعیین جنسیت رازیر سوال برده و برای ترنس ها بعد از عمل تغییر جنسیت، حقِ ازدواج قایل شده است. بعلاوه در حوزه چالش های اخلاق زیستی، دیوان استفاده از فناوری تلقیح مصنوعی برای فرزندآوری، حق بر داشتن فرزند سالم، تعیین تکلیف در مورد رویان پس از تلقیح مصنوعی، سقط جنین، اهدای گامت، فرزندآوری از طریق رحم اجاره ای، مرگ باعزت را از وجوه حق بر احترام به حریم خصوصی افراد دانسته و مداخلات دولت ها در این حوزه ها را تابع محدودیت های حاکم بر آزادی ها دانسته است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست تفصیلی مطالب عنوان صفحه مقدمه

(۱)طرح مساله

(۲) ضرورت و اهمیت تحقیق

(۳) پرسش های تحقیق

۱–۳– سوالات اصلی

۱–۱–۳– اخلاق عمومی در نظام حقوق بین الملل بشر چگونه متحول گردیده است؟

۲–۳–سوالات فرعی

۱–۲–۳– چه خوانشی از اخلاق عمومی در رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر پذیرفته شده است؟

۲–۲–۳– نظام حقوق بین الملل بشر چگونه به مصادیق چالش های میان آزادی بیان و اخلاق عمومی پاسخ داده است؟

۳–۲–۳– نظام حقوق بین الملل بشر چگونه به مصادیق چالش های حق بر احترام به حریم خصوصی و زندگی خانوادگی و اخلاق عمومی پاسخ داده است؟

(۴) پیش فرضهای تحقیق

۱–۴– پیش فرضهای اصلی

۲–۴– پیش فرضهای فرعی

۱–۲–۴– نظام حقوق بین الملل بشر در مواجهه با تحولات مبنایی اخلاق عمومی، در تلاش بوده است تا از اخلاق عمومی تعریفی کرامت مدار که حافظ حقوق و آزادی های اقشار آسیب پذیر است، ارایه نماید

۲–۲–۴– نظام حقوق بین الملل بشر در پاسخ به تقابل آزادی بیان و اخلاق عمومی، حوزه شمولِ توهین به مقدسات و مستهجنات را به نفع آزادی بیان محدود نموده است

۳–۲–۴– نظام حقوق بین الملل بشر با شناسایی حقوق برابر برای افراد با گرایش و هویت جنسی متمایز قلمرو اخلاق عمومی را محدود نموده است

۴–۲–۴– نظام حقوق بین الملل بشر با توسیع قلمرو حق بر احترام به حریم خصوصی و زندگی خانوادگی قلمرو اخلاق عمومی را محدود نموده است

(۵) سابقه تحقیق

(۶) روش تحقیق

(۷) سازماندهی تحقیق

فصل اول: تحولات مبنایی و مفهومی اخلاق عمومی

گفتار اول–تحولات مبنایی اخلاق عمومی

مبحث اول–الزام قانونی اخلاق

بند اول–مخالفان الزام قانونی اخلاق

بند دوم–مدافعان الزام قانونی اخلاق

مبحث دوم–تحولات نهاد خانواده

بند اول–انتقادات فمینیست ها به مدل سنتی خانواده

بند دوم–ظهور مفهوم کثرت گرایانه از خانواده

گفتار دوم–تحولات مفهومی اخلاق عمومی

مبحث اول–پیچیدگی مفهومی اخلاق عمومی

بند اول–فقدان تعریف واحد از اخلاق عمومی

بند دوم–تلاش اندیشمندان معاصر در ارایه تعریف اخلاق عمومی

مبحث دوم–تحول مفهومی اخلاق عمومی در نظام حقوق بینالملل بشر

بند اول–محدویت های حاکم بر اعمالِ اخلاق عمومی در نظام حقوق بین الملل بشر

بند دوم–ارانه خوانش کرامت مدار از اخلاق عمومی در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

فصل دوم: تقابل آزادی بیان و اخلاق عمومی

گفتار اول–توهین به مقدسات

مبحث اول–اسناد بینالمللی

بند اول–ابتکار عمل سازمان کنفرانس اسلامی در محکومیت افترا به ادیان

بند دوم–روند مثبت(روبه رشد) جرمزدایی از قوانین مربوط به توهین به مقدسات در اروپا

بند سوم–اجماع در مجازاتِ تحریک به تنفر، تبعیض، دشمنی یا خشونت قریب الوقوع (سخنرانی تنفرآمیز)

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–ناسازگاری آراء تا قبل از سالهای ۱۹۹۰

بند دوم–حمایت از احساسات مذهبی دین مدارن به جای حمایت از مقدسات مذهبی

بند سوم–رویکرد جدید دیوان؛ لزوم احراز در خطر افتادن نظم عمومی با توهین های مذهبی

گفتار دوم–مستهجنات

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–تفوق هنر بر ملاحظات اخلاقی در تعریف بیانات مستهجن (تشخیص بیانات مستهجن از غیرمستهجن)

بند دوم–آیا پورنوگرافی هنر تلقی میشود؟

بند سوم–ممنوعیت پورنوگرافی خشن/افراطی؛ نقض کرامت انسانی زنان

بند چهارم–ممنوعیت پورنوگرافی کودکان؛ قاعده عرفی بین المللی

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–عدم احراز قابلیت استماع پروندههای مرتبط با انتشار، توزیع و فروش پورنوگرافیِ بالغان

بند دوم–حمایت از کودکان (کودکان و نوجوانان زیر

سال) در مقابل مطالب مستهجن

بند سوم–حمایت از آزادی انتخاب افراد بالغ برای عدم دریافت مطالب مستهجن

بند چهارم–رویکرد جدید دیوان؛ تحول رویکرد دیوان؛ ماهیت هنری آثار به عنوان یکی از دفاعیات عدم مشروعیت مداخلات دولت در آزادی بیانات مستهجن

فصل سوم: تقابل حق بر هویت و گرایش جنسی متمایز و ملاحظات اخلاقی

گفتار اول–حق بر هویت جنسی متمایز و اخلاق عمومی

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–منع تبعیض و هویت جنسی

بند دوم–اصلاح اسناد ثبت احوال افرادی که عمل تغییر جنسیت انجام دادهاند (شناسایی جنسیت جدید)

بند سوم–ممنوعیت عقیم سازی به عنوان پیش–شرط عمل تغییر جنسیت

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول– تحولات اصلاح اسناد ثبت احوال ترنسها بعد از عمل تغییر جنسیت در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

بند دوم– تحولات حق بر ازدواج ترنسها بعد از عمل تغییر جنسیت

بند سوم– تحولات مربوط به عقیم سازی به عنوان پیششرط شناسایی حقوقی و جراحی تغییر جنسیت

بند چهارم– تحولات مربوط به وضعیت کودکان در روابط ترنسها

بند پنجم–شناسایی هویت جنسی ترنسهای م–تاهل

گفتار دوم–چالشهای حق بر گرایش جنسی متمایز و ملاحظات اخلاقی

مبحث اول–اسناد بینالمللی

بند اول–حق بر گرایش جنسی متمایز و اصل منع تبعیض

بند دوم–حق بر گرایش جنسی متمایز و فرزندپذیری

بند سوم–حق بر گرایش جنسی متمایز و ازدواج

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–جرمزدایی از جرایمِ حاکم بر روابط افراد دارای گرایش جنسی متمایز

بند دوم–برابری سن رضایت قانونی به روابط جنسی افراد دارای گرایش جنسی متمایز

بند سوم–منع تبعیض در استخدام بر اساس گرایش جنسی متمایز

بند چهارم–منع تبعیض در ابقای قرارداد اجاره برای زوجین همجنس بعد از فوت همسر/پارتنر

بند ششم– تحولات مربوط به حق بر ازدواج افراد دارای گرایش جنسی متمایز

بند هفتم–شناسایی روابط افراد دارای گرایش جنسی متمایز تحت عنوان زندگی خانوادگی

فصل چهارم: تقابل حق حیات و مرگ و اخلاق عمومی

گفتار اول–تحولات مربوط به سقط جنین در حقوق بین الملل

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–وضعیت حقوقی جنین در حقوق بین الملل

بند دوم–استانداردهای بین المللی تهسیل کننده قواعد سقط جنین

بند سوم–تحولات مربوط به خطای تشخیص قبل از تولد در حقوق بین الملل

بند دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–وضعیت جنین

بند دوم–حق بر سقط جنین

بند سوم–دعاوی مربوط به خطای تشخیص قبل از تولد

گفتار دوم–تحولات مربوط به اتانازی و معاونت در خودکشی در حقوق بین الملل

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–تحولات مربوط به اتانازی و معاونت در خودکشی در حقوق بین الملل

بند دوم– تحولات مربوط به فرایند تصمیم گیری کادر پزشکی نسبت به توقف درمان در بیماران لاعلاج و در حال مرگ

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–معاونت در خودکشی/اتانازی فعال

بند دوم– تحولات مربوط به فرایند تصمیم گیری کادر درمان نسبت به توقف درمان در بیماران لاعلاج و در حال مرگ

فصل پنجم: تقابل فناوری کمک زادآوری و اخلاق عمومی

گفتار اول–فناوری کمک زادآوری و چالشهای مربوط به رویان

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی

بند دوم– اهدای رویان به مراکز تحقیقات علمی

بند سوم–عدول رضایت یکی از طرفین از ادامه فرایند لقاح مصنوعی

مبحث دوم–تحلیل آراء دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول–تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی

۱–پرونده کاستا و پاون علیه ایتالیا؛ منع استفاده از تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی با هدف داشتن کودک غیرمعلول؛ نقض حقوق روی های دیوان

بند دوم–تحولات مربوط به اهدای رویان به مراکز تحقیقات علمی در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

بند سوم–تحولات مربوط به عدول رضایت یکی از طرفین از ادامه فرایند لقاح مصنوعی در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

گفتار دوم–فناوری کمک زادآوری و چالشهای رابطه والدین و کودک

مبحث اول–اسناد بین المللی

بند اول–چالش های اهدای گامت/تخمک

بند دوم–تحولات مربوط به شناسایی روابط کودکان حاصل از رحم اجارهای و والدین حقوقی آنان در حقوق بین الملل

مبحث دوم– تحلیل پرونده های دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول– تحولات مربوط به اهدای گامت در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

بند دوم– تحولات مربوط به شناسایی رابطه حقوقی والدین بیولوژیکی و کودک حاصل از رحم جانشین آنها

نتیجه

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی

منابع انگلیسی

کلیدواژه ها

• آزادی های عمومی
• اخلاق عمومی
• الزام قانونی اخلاق
• حقوق بشر