جایگاه و تبیین مسیولیت عاقله و نقش آن از جهت اجرای حکم در نظام کیفری و فقه اسلامی
جایگاه و تبیین مسیولیت عاقله و نقش آن از جهت اجرای حکم در نظام کیفری و فقه اسلامی عنوان پایان نامه ای است که توسط کوروش امامی راد، با راهنمایی ابوالفضل دنکوب در سال ۱۳۹۳ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود دفاع گردید.
 | |
| عنوان | جایگاه و تبیین مسیولیت عاقله و نقش آن از جهت اجرای حکم در نظام کیفری و فقه اسلامی |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | کوروش امامی راد |
| استاد راهنما | ابوالفضل دنکوب |
| استاد مشاور | [[]] |
| مقطع | کارشناسی ارشد |
| سال دفاع | ۱۳۹۳ |
| دانشگاه | دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود |
چکیده
کی از قواعد مهم و اساسی در فقه وحقوق اسلامی، قاعده ضمان عاقله است که بر اساس آن مسیولیت پرداخت دیه قتل و جرح خطایی و آن چه به منزله خطاء دانسته شده مثل جنایات کودکان و دیوانه به عهده عاقله جانی است نه خود جانی، در مقابل آن اصل حقوقی شخصی بودن مجازات ها است که مستند به ادله عقلی ونقلی می باشد ومعادل آن قاعده وزر در فقه است که مطابق آن هر انسانی شخصا مسیول فعل و رفتار حقوقی خوداست و هیچ کس مسیول تحمل کیفرمترتب بر آن نیست؛چون ضمان عاقله با این اصل مستند در تعارض می باشد.لذا؛ همواره مورد بحث و توجه فقهاء و حقوقدانان بوده است. در این نوشتار کوشیده ایم ضمان عاقله را از منظر فقهی و حقوقی بررسی نماییم و اجرای آن را در نظام حقوق امروزی در جامعه تبیین نماییم. ضمان عاقله در بین فقهاء از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در قانون مجازات اسلامی ایران که طبق قواعد فقهی تدوین یافته و پس از انقلاب شکوهمند ایران به طور گسترده بر مقررات جزایی ایران تسلط یافته اند، به رسمیت شناخته شده و مبانی آن در بین اندیشمندان حقوقی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. آنچه مورد نظر است، این می باشدکه عاقله فقط در جنایات خطایی قابل اجراست و شامل بستگان ذکور نسبی و کسانی است که حین الفوت جانی، از وی ارث می برند . ضمان عاقله حکم تکلیفی است و براین اساس، دو قول برای تقسیم خون بها بین عاقله بیان شده است؛ عده ای می گویند به طور مساوی و عده ای براساس توارث عاقله را مسیول پرداخت دیه می دانند. کلید واژگان: عاقله، ضمان، دیه، خطاءمحض و اعسارعاقله
ساختار و فهرست پایان نامه
مقدمه ۱
الف) بیان مساله ۲
ب) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۴
ج) مرور ادبیات و سوابق مربوطه ۵
د) جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق ۶
ه) اهداف مشخص تحقیق ۷
و) سوالات و فرضیههای تحقیق ۷
ز) روش شناسی تحقیق ۹
ح) ساختار پژوهش ۹
فصل اول: مفاهیم، پیشینه و مبانی ۱۰
مبحث اول: تعریف مفاهیم ۱۱
گفتار اول: تعریف لغوی عاقله ۱۱
گفتار دوم: تعریف اصطلاحی عاقله ۱۲
بند اول: تعریف عاقله در اصطلاح فقهی ۱۲
بند دوم: تعریف عاقله در اصطلاح حقوقی ۱۳
مبحث دوم: پیشینه تاریخی ۱۵
بند اول: قبل از اسلام ۱۶
بند دوم: بعد از اسلام ۱۹
گفتار دوم: پیشینه حقوقی دیه عاقله ۲۳
گفتار سوم: رابطه عاقله و ساختار قبیلگی ۲۴
بند اول: عاقله و عرف زمان ۲۸
الف) مفهوم عرف ۲۹
ب) کابرد عرف ۳۰
ج) میزان تاثیرپذیری ضمان عاقله از عرف ۳۱
بند دوم: عاقله و خویشاوندی در نظام حقوقی جدید ۳۳
مبحث سوم: مبانی ضمان عاقله ۳۵
گفتار اول: مبانی فقهی ۳۶
بند اول: فقه شیعه ۳۶
الف) مسیول پرداخت دیه در قتل خطاء محض ۳۶
ب) افراد عاقله ۳۷
ج) مسیولیت پرداخت دیه با فرض عدم وجود عاقله ۳۹
بند دوم: فقه اهل سنت ۴۰
الف) مسیول پرداخت دیه در قتل خطاء محض ۴۰
ب) افراد عاقله ۴۰
ج) اهل دیوان چه کسانی هستند؟ ۴۱
د) مسیولیت پرداخت دیه با فرض عدم وجود عاقله ۴۱
گفتار دوم: عاقله در حقوق ۴۲
بند اول: ماهیت حقوقی عاقله و مسیولیت پرداخت دیه ۴۲
الف) مسیولیت عاقله و اقسام آن ۴۳
۱– مفهوم مسیولیت ۴۳
۲– اقسام مسیولیت ۴۴
۲– ۱– مسیولیت مدنی و کیفری ۴۴
۲– ۲– مسیولیت قراردادی و قهری ۴۶
۳– نظریه های مسیولیت ۴۷
۳– ۱– نظریه تقصیر یا خطاء ۴۷
۳– ۲– نظریه خطر ( مسیولیت بدون تقصیر ) ۴۸
۴– اماره رد و غیر قابل رد ۴۹
ب) اصل شخصی بودن مسیولیت و استثنای آن ۵۰
ج) ماهیت دیه ۵۳
بند دوم) ضمان تکلیفی یا وضعی عاقله ۶۳
الف) مفهوم تکلیفی و وضعی در فقه و حقوق کیفری ۶۳
ب) میزان تاثیرگذاری ضمان تکلیفی و وضعی بر ضمان عاقله ۶۴
فصل دوم: عاقله و اقسام آن ۶۷
مبحث اول: حدود مسیولیت عاقله ۶۸
گفتار اول: مواردیکه عاقله مسیول پرداخت دیه است ۶۸
بند اول) جنایت توسط صغیر یا مجنون انجام شده باشد ۶۸
بند دوم) مسیولیت عاقله در قسامه و علم قاضی ۶۸
بند سوم: سقط جنین توسط مادر ۶۹
گفتار دوم: موارد عدم مسیولیت عاقله در پرداخت دیه ۶۹
الف) جنایت خطایی بر نفس خویش ۷۰
ب) دیه جرم خطایی که با اقرار جانی ثابت شود ۷۰
ج) در قتل عمد و شبه عمد ۷۱
د) دیه به طریق مصالحه ۷۱
ه) خسارت عبد و حیوان ۷۱
و) جراحت کمتر از موضحه ۷۲
ز) در اسباب ۷۳
ی) جنایت بر میت ۷۳
ح) عاقله ذمی ۷۳
ط) عجز عاقله از پرداخت دیه ۷۴
مبحث دوم: افراد مشمول نهاد عاقله ۷۵
گفتار اول: عصبه ۷۶
گفتار دوم: ولاء امام ۷۹
گفتار سوم: ولاء عتق (ضمان معتق ) ۷۹
گفتار چهارم: ولاء ضمان جریره ۸۰
مبحث سوم: بیت المال و نقش آن در نهاد عاقله ۸۱
گفتار اول: موارد پرداخت دیه از بیت المال ۸۳
گفتار دوم: نحوه اجرای دیه از بیت المال ۸۸
فصل سوم: نحوه دادرسی و اجرای حکم ضمان عاقله در نظام کیفری ۹۰
مبحث اول: نحوه دادرسی ضمان عاقله در نظام کیفری ۹۱
گفتار اول: حکم قانون در دادرسی ۹۱
بند اول: مرجع صالح ۹۲
بند دوم: نوع دادرسی ۹۴
بند سوم: زمان احضار عاقله ونتیجه عدم حضور ۹۵
بندچهارم: دلایل و دفاع ۹۵
بند پنجم: چگونگی تفهیم موضوع بر عاقله ۹۶
بند ششم: اخذ تامین از عاقله ۹۷
بندهفتم: صدور کیفر خواست علیه عاقله ۹۸
گفتاردوم: اجرای حکم ضمان عاقله ۹۸
بند اول: ترتیب و تقسیم دیه بین عاقله ۱۰۲
۱– نظر اول: بر اساس طبقات ارث ۱۰۳
۲– نظر دوم: بطور مساوی ۱۰۵
بند دوم: مهلت پرداخت دیه ۱۰۵
بند سوم: آغاز مهلت پرداخت دیه توسط عاقله ۱۰۶
بند چهارم: غیبت عاقله ۱۰۷
بند پنجم : مسیولیت عاقله در پرداخت ارش ۱۰۸
مبحث دوم: ضمانت اجرای عدم پرداخت دیه از طرف عاقله ۱۰۹
گفتار اول: اعسار عاقله و تقدیم دادخواست اعسار ۱۰۹
گفتار دوم:اجرای ماده
قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی در خصوص عاقله ۱۱۰
گفتارسوم: اثر فوت عاقله ۱۱۵
گفتار چهارم : فوت مرتکب یا جانی ۱۱۹
مبحث سوم: نگاهی به برخی احکام صادره از سوی دادگاه های کیفری در خصوص مسیولیت عاقله ۱۲۰
نتیجه گیری ۱۲۹
پیشنهادات ۱۳۴
منابع: ۱۳۶
Abstract ۱۴۳
کلیدواژه ها
- حقوق جزا
- دیه
- عاقله
- فقه
- قانون مجازات اسلامی
- عاقله
- ضمان
- دیه
- خطاءمحض و اعسارعاقله
- مسیولیت(حقوقی)