جرم انگاری در حوزه ی حقوق شهروندی مبانی –جلوه ها–چالش ها
جرم انگاری در حوزه ی حقوق شهروندی مبانی –جلوه ها–چالش ها عنوان رساله ای است که توسط محمود باقری، با راهنمایی سعید قماشی و با مشاوره حسن پوربافرانی و فیروز محمودی جانکی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه کاشان دفاع گردید.
 | |
| عنوان | جرم انگاری در حوزه ی حقوق شهروندی مبانی –جلوه ها–چالش ها |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | محمود باقری |
| استاد راهنما | سعید قماشی |
| استاد مشاور | حسن پوربافرانی، فیروز محمودی جانکی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۸ |
| دانشگاه | دانشگاه کاشان |
چکیده
جرم انگاری در حوزه ی حقوق شهروندی از سلسله مسایل چالش برانگیز است که اگر به درستی انجام نشود آثار مخرب و ناخواسته ای را به دنبال دارد؛ از جمله این آثار می توان به تخدیش حریم خصوصی ، محدود شدن یا نادیده انگاشتن بخشهایی از حقوق شهروندی ، افزایش تشنج و نا آرامی و فاصله بین شهروندان و حاکمیت و سست شدن نظام حکومت در نظر افکار عمومی اشاره کرد؛آرامش و وابستگی و تعامل بین حاکمیت و شهروندان از شاخصه های مهم مشروعیت و اقتدار هر نظامی است و تحقق کامل حقوق شهروندی یکی از مولفه های حیاتی این آرامش و تعامل است ؛ مفهوم شهروندی که جزء ادبیات سیاسی معاصر است با قرایت سنتی از حاکمیت ناسازگار است. قرایت سنتی متضمن ارتباط یکسویه و تکلیفی از سوی دولت به مفهوم عام کلمه از راس هرم اجتماع به طرف قاعده آن است . در این نگرش دولت مطالبه گر و تمامیت خواه است و به دلیل حس قیمومیت بر مردم حس تکلیف خواهی و پاداش طلبی دارد؛در مفهوم شهروندی رابطه دو سویه است ، مشروعیت حاکمیت ناشی از اعمال نظر شهروندان بوده و تکلیف دولت پاس داشت حقوق شهروندان است ؛ تکلیف شهروندان در جهت تثبیت نظم اجتماعی برای تحقق نیل همه ی شهروندان به حقوق خویش، به وسیله ی دولت یا حاکمیت تعیین و مدیریت می شود؛ اما دولت حق اعمال قدرت با ملاکهای سیاسی نادرست و خارج از چهارچوب حقوق شهروندی را ندارد؛ یکی از ابزارهای مهم اعمال نظم اجتماعی در جهت حراست از حقوق شهروندی جرم انگاری در حوزه ی حقوق کیفری است ؛ اما این ابزار در برخی از موارد به دلایل گوناگون تبدیل به وسیله ای برای تحدید و انکار حقوق شهروندی می شود؛ به عنوان نمونه ، ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی می تواند به عنوان الگوی جرم انگاری های بدون حدود و ثغور ، جهت تخدیش حق آزادی بیان ، مورد توجه قرار گیرد ؛ الگویی که می تواند در جرم انگاری در تمامی حوزه ها وارد شده و اسباب و ابزار و باب تفسیر براساس سلیقه های شخصی را به طور موسع بگشاید و تقریبا هیچ معیار و حد و مرزی برای تخدیش حقوق شهروندان باقی نگذارد؛ مبحث مذکور تحت همین عنوان درگفتاری مستقل در فصل شهروندی بررسی شده است. مصادیق تخدیش یا تضییع حقوق شهروندی در حوزه های فردی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی فراوان بوده و بیان همه آنها بیرون از اهداف تحقیق است .یکی از اهداف مهم تحقیق محدود سازی حوزه ی پژوهش و مصداقی یا عینی کردن آن است؛ تا بدین ترتیب ضریب بهره برداری از نتایج تحقیق بالاتر رفته و از بیان کلیات بدون نمونه اجتناب شود .بیان کلیات معمولا جنبه ای ایده آلیستی و غیر پراگماتیسم (غیر عمل گرایانه )دارد به همین دلیل در هر بخش از حوزه ی حقوق شهروندی یکی از مصادیق مهم جرم انگاری ها که تنه به حقوق شهروندی می زند و در عین حال به عنوان چالش در افکار عمومی مطرح است مورد بررسی قرارگرفته است . در حوزه ی حقوق فردی موضوع پوشش یا حجاب زنان ، در حوزه ی حقوق اجتماعی و رسانه ای ممنوعیت دریافت از ماهواره ، در حوزه ی حقوق اعتقادی فرهنگی مبحث ارتداد و در جرگه ی مسایل رفتاری سیاسی موضوع سب النبی و مسایل پیرامون آن مورد پژوهش واقع شده است . انتخاب نمونه های مذکور در حوزه های مورد اشاره گزینشی و بر اساس سلیقه نبوده، بلکه به اقتضای مقررات مرتبط و چالش های آن و در چارچوب موضوع تحقیق بوده است .
ساختار و فهرست رساله
کلیات
۱–چکیده
۲–مقدمه
۳–طرح و بیان مسیله
۴–پرسشها
۵–انگیزه و اهداف تحقیق
۶–روش تحقیق
۷–قلمرو تحقیق
۸–مفاهیم تحقیق
بخش اول:مبانی و اصول جرم انگاری و شهروندی
فصل اول:جرم انگاری
مبحث اول:مفهوم اصطلاحی جرم انگاری و واژگان مرتبط
گفتار اول: تعریف جرم
گفتار دوم: نظریه جرم شناسی بستر جرم انگاری
گفتار سوم: وجه اشتراک مکاتب جرم شناسی از نقطه نظر نوع جرایم
مبحث دوم:مبانی جرم انگاری در حقوق عرفی
گفتار اول : مبنای زیان
گفتار دوم:مبنای پدرسالاری
گفتار سوم: مبنای اخلاق گرایی
مبحث سوم:مهمترین اصول جرم انگاری ۵۰ گفتار اول: اصل فایده گرایی ۵۰ گفتار دوم: اصل ضرورت در جرم انگاری
گفتار سوم: مبنای لزوم رعایت ضرورت در جرم انگاری
مبحث چهارم:زمینه های جرم انگاری
گفتار اول: جرم انگاری سیاسی یا عمومی
گفتار دوم:جرم سیاسی
گفتار سوم: جرم انگاری و نهادهای مدنی
فصل دوم:شهروندی
گفتار اول: مفهوم شهروند
گفتار دوم: وجوه اختلاف و اشتراک حقوق شهروندی و حقوق بشر
گفتار سوم: مرزهای حقوق شهروندی
گفتار چهارم : جرم انگاری بدون حدود و ثغور(موضوع ماده
قانون مجازات اسلامی)
فصل سوم:مبانی شرعی جرم انگاری
مبحث اول :مبنای حرمت
گفتار اول:مفهوم حرمت
گفتار دوم: نسبی یا مطلق بودن ارزشها
گفتار سوم:شوون پیامبر(ص)
گفتار چهارم:جرم انگاری و حدود در زمان غیبت امام عصر(عج)
مبحث دوم:مبنای مصلحت
گفتار اول :گستره اختیارات ولی فقیه در قانون اساسی و حکم حکومتی
گفتار دوم:کیفیت اعمال ولایت مطلقه فقیه
گفتار سوم:اقدام مستقیم ولی امر برای حل معضلات نظام
گفتار چهارم :عناوین اولیه و ثانویه و حکم حکومتی
۱– قاعده نفی ضرر
۲– اصل اکراه
۳– اضطرار
۴–تقیه
گفتار پنجم: مصلحت نظام اسلامی و حکم حکومتی
بخش دوم: جلوه ها و چالش های جرم انگاری
فصل اول:حجاب اجباری
مبحث اول :مبانی عدم مشروعیت الزام به حجاب اجباری
گفتار اول: پیشینه موضوع
گفتار دوم:بررسی مبانی الزام بر حجاب در جمهوری اسلامی ایران
الف:آیات مربوط به حجاب در قرآن کریم
یکم:وجوب پوشش زینت های زنانه
دوم:فلسفه ی حجاب در قرآن کریم
ب: سنت یا عرف زمان پیامبر(ص)
ج:دیدگاه فقها در مورد پوشش زنان
گفتار سوم:فریضه امر به معروف و نهی از منکر و شروط آن
الف:کفایی بودن
ب:شرط تاثیر
ج:شرط علم
گفتار چهارم : جرم انگاری در خصوص بی حجابی
مبحث دوم :چالش های حجاب اجباری در جمهوری اسلامی ایران
گفتار اول : قرآن کریم و چالشهای حجاب
الف:امتنانی بودن حکم حجاب
ب:فردی بودن حکم حجاب
گفتار دوم: سنت وعرف حجاب در عصر معصومین(ع)
گفتار سوم:بررسی چالش های حجاب از منظر فقه
الف: عنوان ثانوی در عدم الزام به حجاب
ب : قاعده حرمت تنفیر از دین
ج: مصلحت اندیشیهای ناروا در بیان حقایق وجوب حجاب
گفتار چهارم:تجارب اجتماعی
فصل دوم: جرم انگاری در موضوع تغلیظ دیه
فصل سوم: جرایم ارتداد و ساب النبی
گفتار اول:تعریف ارتداد
الف: مرتد فطری
ب: مرتد ملی
ج:آیات مربوط به ارتداد در قرآن کریم
یکم–آیاتی که کلمه ارتداد در آنها ذکر شده است .
دوم– آیات متضمن مفهوم ارتداد
د: نظر فقها در باب ارتداد
گفتار دوم: شرط حجیت روایات
گفتار سوم: ناسازگاری روایات و آیات در باب قتل مرتد و ساب
الف: ناسازگاری روایات قتل با رحمت پیامبر
۱–آیات ایذاء پیامبر(ص)
۲–آیات خلق عظیم پیامبر(ص)
ب: امام علی(ع) و عفو ساب الولی
ج: قرآن و آزادی دین و ارتداد
۱–نفی اکراه و اجبار در دین و ایمان
۲–آزادی در اختیار هدایت و ضلالت در دنیا
۳–وظیفه پیامبر، ابلاغ حق، نه اجبار بر حق
۴– عدم مجازات دنیوی مرتد
د: جمع بندی آیات ارتداد
گفتار چهارم:بررسی تغییر حکم قتل مرتد و ساب
الف: راههای احراز دایمی بودن حکم
ب: مقایسه استمرار حکم قتل مرتد، با استمرار حکم استرقاق و برخی احکام جهاد
ج: تغییر موضوع مرتد از زمان اولیاء دین تا کنون
د: ارتداد و آزادی اندیشه
فصل چهارم:ممنوعیت دریافت از تجهیزات ماهواراه
گفتار اول : قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات ماهواره
گفتار دوم: مبنای تصویب قانون ممنوعیت دریافت از تجهیزات ماهواره
گفتار سوم : مرز نظارت بر شبکه های ماهواره ای
گفتار چهارم:فیلترینگ
گفتار پنجم :تضاد و تنافی ممنوعیت دریافت از ماهواره با حقوق شهروندی
گفتار ششم: ممنوعیت تاسیس شبکه های رادیو تلوزیون خصوصی
نتیجه گیری
منابع و مآخذ
کلیدواژه ها
- حقوق شهروندی
- افکار عمومی