جهات توجیهی تحولات عدول از کیفر حبس در قوانین یک سده اخیر از قانون 1304 تا 1392

جهات توجیهی تحولات عدول از کیفر حبس در قوانین یک سده اخیر از قانون ۱۳۰۴ تا ۱۳۹۲ عنوان رساله ای است که توسط مجید شوهانی، با راهنمایی عباس حق پناهیان و با مشاوره فهیم مصطفی زاده در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه عدالت دفاع گردید.

عنوان	جهات توجیهی تحولات عدول از کیفر حبس در قوانین یک سده اخیر از قانون ۱۳۰۴ تا ۱۳۹۲
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	مجید شوهانی
استاد راهنما	عباس حق پناهیان
استاد مشاور	فهیم مصطفی زاده
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه عدالت

چکیده

به صورت کلی مطابق مطالعات وتحقیقات انجام شده در اکثر کشورها و حتی در ایران مجازات زندان در برآورده کردن رسالتها و اهدافش که همانا اصلاح مجرمین و پیشگیری اولیه و ثانویه در تکرار جرم بوده– موفق نبوده است و به سمت حبس زدایی گام برداشته است لذا با مطالعاتی که صورت پذیرفت چنانچه بصورت کلی دلایل توجیهی حبس زدایی را نام ببریم از یک بعد نظری می توانیم بیان نماییم که نظریات ارزشمند علمای حقوق کیفری را شامل می شد و همچنین مکاتب فکری و فلسفی که که مجازات زندان را برای اصلاح سودمند نمی دانستند و از بعد دیگر بعد عملی است که توسط مقنن و دستگاه قضا با تصویب بخش نامه های حبس زدا عملی می شود بنابراین در هر دوره علل خاصی داشته است لیکن شکست سیاست اصلاح زندان مهم ترین دلیل در هر دوره بوده و همچنین عللی همچون عوامل اقتصادی(هزینه های نگهداری شخص زندانی نیروی انسانی در اداره زندانها و.....)، تورم جمعیت کیفری بخصوص در جرایم مربوط به مواد مخدر ،عدم موفقیت در سیاست بازسازی و اصلاح نمودن محکومین در زندان و پیشگیری از تکرار جرم در اشخاصی که در زندان اصلاح شده اند، نظریات دکترین حقوقی که با مطالعه قوانین کشورهای دیگر سیستم حبس گرایی را مورد نقد علمی قرار دادند، قانونگذاری و آیین نامه های دستگاه قضا نیز از جمله علل توجیهی تحولات به سمت حبس زدایی می باشند.در نتیجه در هر دوره از قانون گذاری مقنن سیاست خاصی را در قبال مجرمین اتخاذ نموده است در دوره قبل از انقلاب و در دوره پهلوی سیاست رضا خان بر تبعید بود و همچنین در دوره محمدر رضا شاه این روند ادامه یافت و در پایان دوره به حبس گرایی روی آورد از جمله علل توجیهی تحولات به سمت حبس زدایی در این دوره را می توان به تاسی از کشورهای غربی بود که قانون ما از آنها اتخاذ شده بود در قانون ۱۳۶۱ نیر که بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی صورت پذیرفت نقش مذهب و هزینه های اقتصادی که مجرمین بر دوش نظام می گذاشتند زمینه را برای حبس زدایی درقانون مصوب ۱۳۹۲ فراهم نمودند که طی این دوره ها مجازات به سمت عدول از کیفر حبس پیش رفت که در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ به اوج خود رسید و اسباب مجازات جایگزین حبس را در قوانین فراهم نمود.

ساختار و فهرست رساله

چکیده ح ۱–۱ بیان مساله

۱–۲اهمیت و ضرورت تحقیق

۱–۳ پیشینه مطالعاتی

۱–۴ سوالات

۱–۴–۱سوال اصلی

۱–۴–۲ سوالات فرعی

۱–۵: فرضیات تحقیق

۱–۵–۱فرضیه اصلی

۱–۵–۲فرضیات فرعی

۱–۶ اهداف

۱–۷ روش تحقیق

۱–۸– سازماندهی پژوهش

بخش اول: مفاهیم و مبانی نظری حبس زدایی فصل اول مفاهیم و پیشینه ۱–۱مفهوم یابی

۱–۱–۱کیفر درلغت و اصطلاح

۱–۱–۱–۱مفهوم کیفر در لغت

۱–۱–۱–۲مفهوم کیفر در اصطلاح

۱–۱–۱–۳ مقصود از مبنای حق کیفر

۱–۱–۲ تعریف حبس در لغت و اصطلاح

۱–۱–۲–۱حبس در لغت

۱–۱–۲–۲حبس در اصطلاح

۱–۱–۲–۳ تعریف زندان در آیین نامه سازمان زندان ها

۱–۱–۳ تعریف حبس زدایی

۱–۱–۴ تعریف زندان

۱–۱–۴–۱تعریف لغوی زندان

۱–۱–۴–۲زندان در اصطلاح

۱–۱–۴–۳ تعریف زندان از منظر شرع

۱–۱–۵ زندان در حقوق اسلامی

۱–۱–۵–۱ مشروعیت زندان ازنظر اسلام

۱–۱–۵–۲ مشروعیت زندان در قرآن کریم

۱–۱–۵–۳ مشروعیت زندان از نظر سنت

۱–۱–۶ تعریف کیفرهای جایگزین حبس

۱–۱–۷ ماهیت کیفر حبس

۱–۱–۸ تعریف و مفهوم بزه زدایی

۱–۱–۹ تعریف جرم انگاری

۱–۱–۱۰ تعریف کیفرزدایی

۱–۲جایگزین های کیفر حبس

۱–۲–۱جایگزین های سنتی کیفر حبس

۱–۲–۱–۱آزادی مشروط بعنوان کیفر سنتی جانشین حبس

۱–۲–۱–۲تعلیق اجرای کیفر بعنوان یکی از جایگزین های سنتی حبس

۱–۲–۱–۳ جزای نقدی بعنوان مجازات سنتی جایگزین حبس

۱–۲–۱–۴محرومیت از حقوق اجتماعی بعنوان مجازات سنتی جایگزین حبس

۱–۲–۲جایگزین های نوین کیفر حبس

۱–۲–۲–۱جایگاه دوره مراقبتی بعنوان مجازات جایگزین نوین در کیفر حبس

۱–۲–۲–۲خدمات عمومی بعنوان مجازات جایگزین نوین در کیفر حبس

۱–۳ پیشینه ی تحولات پیدایش زندان

۱–۳–۱بررسی تحولات حبس قبل از اسلام

۱–۳–۲بررسی تحولات ندامتگاه در ایران باستان

۱–۳–۳تحولات حبس پس از شروع حکومت اسلامی

۱–۳–۴ مطالعه ی تحولات حبس در قانون مجازات عمومی

۱–۳–۵ بررسی تحولات مربوط به سیستم های متداول اجرای کیفر حبس

۱–۳–۵–۱تحول سیستم های خارجی اجرای کیفر حبس

۱–۳–۵–۲ بررسی تحولات سیستم های داخلی اجرای کیفر حبس

۱–۴ فلسفه کیفر در حقوق اسلام و غرب

۱–۴–۱– نظریه مکافات (سزادهی)

۱–۴–۲ فلسفه ی الزام اخلاقی کیفر (عدالت مطلق)

۱–۴–۳ فلسفه ی الغاء یا محو جرم از مجازات

۱–۴–۴ نقدهای وارده برسیستم سزا دهی (و تاکید بر حبس زدایی با مجازات جایگزین حبس)

۱–۴–۴–۱دیدگاه اجرا نمودن عدالت از طریق کیفر

۱–۴–۴–۲ توجیه کیفر با توجه به بزهکاران بالفعل یا بالقوه – نظرات منطبق با دیدگاه آینده نگر

۱–۴–۴–۳ نظرات کاهش جرم

۱–۴–۴–۳–۱ نظریه ارعاب و تهدید

۱–۴–۴–۳–۲ نظریه باز پروری و اصلاح

۱–۴–۴–۳–۳ نظریه تربیت

۱–۴–۴–۴ توجیه کیفر با توجه به بزه دیدگان (مجنی علیه)

۱–۴–۴–۴–۱ نظریه تشفی خاطر

۱–۴–۴–۴–۲ نظریه جبران خسارت

۱–۴–۵ فلسفه و کارکرد کیفر در نگاه دین اسلام

۱–۴–۵–۱ نگرش اسلام به مقوله کیفر حبس (حبس گرایی یا عدول از کیفر حبس)

۱–۴–۵–۲ اصل کیفر تعزیری در اسلام و تاثیر بر قوانین کیفری ایران

۱–۴–۵–۳ اجرای مطلق کیفر و اهمیت به ظاهر نصوص

۱–۴–۵–۳–۱ اجرای کیفر در پرتو دیدگاه تحقق مقاصد

فصل دوم: مبانی و عوامل عملی حبس زدایی ۲–۱ مبانی نظری حبس زدایی

۲–۱–۱مبنای اقتصادی حبس زدایی

۲–۱–۲مبنای فقهی حبس زدایی

۲–۱–۳ مبنای جامعه شناسی حبس زدایی

۲–۱–۴ مبنای جرم شناسی حبس زدایی

۲–۱–۴–۱ نظریات جرم شناختی ناکار آمدی کیفر حبس و لزوم عدول از آن

۲–۱–۴–۲ اشاعه افکار مکاتب کیفری بر سیاست های حبس زدا:

۲–۱–۴–۲–۱ مکتب کلاسیک

۲–۱–۴–۲–۱ مکتب تحققی

۲–۱–۴–۲–۳ مکتب دفاع اجتماعی

۲–۱–۴–۲–۴ مکتب نیوکلاسیک (معاصر)

۲–۱–۵ ایجاد زمینه های فرهنگی لازم برای پذیرش سیاستهای حبس زدایی

۲–۲ دلایل عملی حبس زدایی

۲–۲–۱ هزینه های مالی

۲–۲–۲ فضای ناکافی زندان

۲–۲–۳ دلایل پزشکی

۲–۲–۴ علل روانی حبس زدایی

۲–۲–۵ علل خانوادگی

۲–۲–۶ علل آموزشی

۲–۲–۷ علل اجتماعی

۲–۲–۸ از بین رفتن حس مسوولیت زندانی

۲–۲–۹ ناتوانی در پیشگیری از جرم

۲–۲–۱۰ شکست برنامه های اصلاح و درمان

۲–۲–۱۱ جرم زا بودن محیط زندان

۲–۲–۱۲ چالش در ارزش های فرهنگی در زندان

بخش دوم: جلوه های تقنینی حبس زدایی در قوانین موضوعه فصل اول سابقه تقنینی حبس زدایی در قوانین قبل و بعد از انقلاب (۱۳۰۴تا ۱۳۷۵) ۱–۱ نگرش کیفر زدایی و حبس زدایی قبل از انقلاب (دوره آغازین)

۱–۱–۱ حبس زدایی و تقابل آن با کیفر تبعید قبل از انقلاب

۱–۱–۲ حبس با بکار بستن اعمال شاقه در قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴

۱–۱–۳ حبس مجرد در قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴

۱–۱–۴ حبس تادیبی و تکدیری در قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴

۱–۱–۵ فضای حاکم در قبل از انقلاب

۱–۱–۶ علت تبعید در دوره پهلوی (حبس زدایی سیاسی)

۱–۱–۷ قانون مجازات مصوب ۱۳۵۲ و نگرش حبس زدایی

۱–۲ کیفر زدایی و حبس زدایی بعد از انقلاب

۱–۲–۱ اندیشه های حبس زدا در قانون راجع به مجازات اسلامی سال ۱۳۶۲

۱–۲–۱–۱ حبس زدایی از دیدگاه علمای تشیع و دلایل عدول ازآن با تاکید بر قانون مجازات سال ۱۳۶۱

۱–۲–۱–۲ تاکید بر شلاق مقدمه حبس زدایی در قانون سال ۱۳۶۲

۱–۲–۱–۳ نقش انقلاب ۱۳۵۷ در علل توجیهی حبس زدایی در قانون مصوب ۱۳۶۲(حبس زدایی انقلابی و تاکید بر رفعت اسلامی در مجازاتها)

۱–۲–۱–۴ حبس تعزیری و آزادی مشروط در ماده

قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب

۱۷۰ ۱–۲–۲ تحولات مربوط به حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و اصلاحات پس از آن (سیاست دوگانه حبس گرایی یا حبس زدایی)

۱–۲–۳ تورم کیفری با تاکید بر مجازات حبس در قانون تعزیرات سال ۱۳۷۵ (تغییر رویکرد از شلاق گرایی به حبس محوری)

۱–۲–۴ نقش آزادی مشروط در قانون حبس تعزیری و بازدارنده در قانون مجازات ۱۳۷۷(جلوگیری همزیستی اجباری در زندان)

۱–۲–۴–۱ عفو در قانون مجازات اسلامی و نقش آن در حبس زدایی

۱–۲–۴–۲ تبدیل حبس در قانون جرایم نیروهای مسلح سال ۱۳۸۲

۱–۲–۴–۳ عدول از کیفر حبس با بهره گیری از نهاد تبدیل در قانون جرایم نیروهای مسلح مصوب

۱۸۲ ۱–۲–۴–۴ ارزیابی حبس زدایی از حبس های کوتاه مدت در سیاست تقنینی ایران تا قانون مجازات ۱۳۷۵

۱–۳ مروری کلی بر مواد و قوانین حبس زدا از سال ۱۳۰۴ تا قانون ۱۳۷۵

۱–۳–۱ رهایی از زیست کیفری اجباری با استفاده از آزادی مشروط در قوانین کیفری تا ۱۳۷۷

۱–۴– بخشنامه رییس دستگاه قضا درباره زندانیان معسر در سال ۱۳۹۱

۱–۵– نقش آیین نامه اجرایی سازان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۲۰/۹/۱۳۸۴ و اصلاحات بعد از آن در کاهش جمعیت کیفری زندان

فصل دوم حبس زدایی و سیاستهای مربوط به آن بعد از تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ۲–۱ سیاست تورم زدایی از زندان با تاکید بر دستورالعمل های حبس زدا (حبس زدایی دستورالعمل مدار)

۲–۱–۱ دستورالعمل ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان ها مصوب ۱۳۹۲

۲–۱–۲ دستورالعمل ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان ها مصوب ۱۳۹۵

۲–۱–۳ دستورالعمل ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان ها مصوب ۱۳۹۸

۲–۱–۴ سخنرانی رییس قوه قضاییه فعلی در خصوص حبس زدایی در زندانها

۲–۲ حبس زدایی در اسناد بالادستی

۲–۲–۱حبس زدایی در سیاست های کلی نظام

۲–۲–۲حبس زدایی در قوانین برنامه توسعه

۲–۳ نظرات دکترین حقوقی در قبال عدم بهره گیری از کیفر حبس

۲–۴ نقش ماده

قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در قبال حبس زدایی (تخفیف کیفر با نگرش حبس زدایی)

۲–۵ رشد دلایل کاهش کیفر به مرحله بعد از محکومیت

۲–۶ فضای حاکم بر جامعه بعد انقلاب اسلامی

۲–۷ نگرش مقنن درخصوص عدول از کیفر حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ (همسو نبودن قانون با دستورالعمل های بعد از آن)

۲–۷–۱ ارزیابی مقررات حبس زدا در قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۹۲

۲–۷–۲ جانشین های سنتی حبس در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲

۲–۷–۳ ارزیابی تعویق صدور حکم در عدول از کیفر حبس

۲–۷–۴ نظام نیمه آزادی و عدول از کیفر حبس

۲–۷–۵ نظارت و کنترل به صورت الکترونیک

۲–۷–۶ سیاست حبس زدایی با استفاده از کیفرهای جایگزین در قانون سال ۱۳۹۲

۲–۷–۷ نقش دادگاه های کیفری در حبس زدایی (اختیارات قانونی پس از قوانین کیفری سال ۱۳۹۲)

۲–۸ فضای حاکم بر جامعه بعد از انقلاب و بعد از تصویب قانون مصوب ۱۳۹۲

۲–۹ نظرات و دستورالعمل های روسای سابق و فعلی قوه قضاییه (نقش کنشگران اصلی نظام عدالت کیفری در حبس زدایی)

۲–۹–۱ نظرآیت الله شاهرودی در خصوص حبس زدایی

۲–۹–۲ نظرآیت الله لاریجانی در خصوص حبس زدایی

۲–۹–۳ دیدگاه آیت الله رییسی در خصوص حبس زدایی

۲–۱۰ بررسی تحلیلی قانون کاهش حبس تعزیری در صحن مجلس

۲–۱۰–۱ بررسی قانون کاهش حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ در قبال حبس زدایی

نتیجه گیری

پیشنهادات

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• حبس
• حبس زدایی
• علل توجیهی
• تحولات حبس زدایی