حقوق کیفری مهندسی ژنتیک انسانی

حقوق کیفری مهندسی ژنتیک انسانی عنوان رساله ای است که توسط نعمت الله نبوی، با راهنمایی عادل ساریخانی و با مشاوره محمود تولایی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.

عنوان	حقوق کیفری مهندسی ژنتیک انسانی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	نعمت الله نبوی
استاد راهنما	عادل ساریخانی
استاد مشاور	محمود تولایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

مهندسی ژنتیک، به عنوان فناوری زیستی، هر روز بیشتر از گذشته زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این فناوری هم از طریق تحت تاثیر قرار دادن مواد خوراکی و مهندسی گیاهان و حیوانات خوراکی و هم به گونه ای مستقیم وارد زندگی ما انسان ها شده است. دو قلمرو مهم آن ژن درمانی و بهبود ژنی است. این فناوری در حوزه درمان، قادر است با دستکاری روی ژنوم انسان به ریشه کنی و پیشگیری برخی امراض بی انجامد و در حوزه بهبود ژنی، از طریق ایجاد تغییرات در مجموعه ژنوم، صفات ظاهری و باطنی انسان را به دلخواه مدیریت کرده و به پرورش ابر انسان دست یابد؛ اندیشه ای که از دوران باستان تا کنون، در بین جوامع مختلف به گونه هایی متفاوت وجود داشته است. این فناوری، پرسش ها و نگرانی های کلامی، اخلاقی و حقوقی را دامن زده و مخالفت هایی را نیز برانگیخته است. مهندسی ژنتیک از یک سو فرصت هایی بی مانندی را برای زندگی بهتر انسان ها فراهم آورده است، از سوی دیگر، ضررهای ناشناخته این فناوری برای جامعه انسانی و پیامد هایی مانند اصلاح نژاد، از بین رفتن برابری اجتماعی از چالش های احتمالی این فناوری به حساب می آید. لذا، یکی از مسایل قابل بحث پیرامون این فناوری امکان سنجی جرم انگاری آن است. در تحقیق حاضر، امکان سنجی جرم انگاری مهندسی ژنتیک انسانی براساس اصل هایی سه گانه ضرر، حمایت گرایی حقوقی و اخلاق گرایی حقوقی، به شیوه توصیفی تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفته است. اصل ضرر، قلمرو دخالت کیفری حکومت را تنها نسبت به رفتارهایی مشروعیت می بخشد که سبب ضرر به دیگران شود. براساس اصل حمایت گرایی یا پدرسالاری حقوقی، حکومت برای مقابله و پیشگیری از رفتارهایی مضر افراد به خودشان، می تواند از کیفر بهره گیرد. اصل اخلاق گرایی حقوقی، به حکومت این فرصت را می دهد که در حمایت از ارزش هایی اخلاقی جامعه از ابزاری کیفر استفاده کند. منشا ارزش هایی اخلاقی ممکن است سنت های اجتماعی باشد یا مذهب و یا هردو. ژن درمانی، روی سلول های بدنی با هیچ یک از اصول سه گانه ای ضرر، پدرسالاری و اخلاق گرایی حقوقی، امکان جرم انگاری ندارد. ژن درمانی روی سلول های زایشی اگر با هدف بهبود انجام گیرد تنها اخلاق گرایی حقوقی جرم انگاری آن را توجیه پذیر می سازد؛ هم چنین مهندسی ژنتیک انسانی بهبود، تنها براساس اخلاق گرایی حقوقی قابلیت جرم انگاری را دارد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

۱ تبیین مساله

۲ سوالهای تحقیق

۳ فرضیه های تحقیق

۴ پیشینه ی تحقیق

۵ ضرورت انجام تحقیق

۶ هدف تحقیق

۷ نظریه پردازی و نوآوری تحقیق

۸ روش تحقیق

۹ روش گردآوری

۱۰ قلمرو تحقیق (زمانی، مکانی و موضوعی)

۱۱ ساختار تحقیق

بخش نخست: مفاهیم پایه ای و پیشینه تحقیق

فصل نخست: مفاهیم پایه ای

گفتار نخست: جرم انگاری

گفتار دوم: ژن

۱ تعریف ژن

۲ اهمیت ژن

گفتار سوم: دی ان ای

گفتار چهارم: اخلاق زیستی

۱ اخلاق زیستی و اخلاق فضیلت

گفتار پنجم: تراریخته

گفتار ششم: مهندسی ژنتیک

فصل دوم: پیشینه ای تحقیق

گفتار نخست: پیشینه اسطوره ای و فلسفی

۱ گیلگمش و فرار از مرگ

۲ اسطوره رویینتنی

۲–۱– آشیل روینتن

۲–۲– اسفندیار روینتن

۳ افلاطون و اصلاح نژاد

گفتار دوم: مبانی علمی و اقدامات عملی به نژادی در قرن بیستم

۱ مبانی علمی به نژادی

۱–۱– انتخاب طبیعی داروین

۲–۱– انتخاب مصنوعی گالتون

۲ اقدامات عملی به نژادی قرن بیستم

۲–۱– اقدامات به نژادی در آلمان نازی

۲–۲– به نژادی در ایالات متحده آمریکا

۳ اشکالات اصلاح نژادی قرن بیستم

گفتار سوم: مهندسی ژنتیک در قرن بیست و یکم

۱ مهندسی ژنتیک گیاهی

۲ مهندسی ژنتیک جانداران

۳ تربیت ابرانسان با اصلاح ژن

بخش دوم: مبانی جرم انگاری

مقدمه

فصل نخست: اصل ضرر

گفتار نخست: مفهوم ضرر

۱ ضرر در اخلاق زیستی

۲ اصل ضرر در فقه اسلامی

گفتار دوم: مبانی اصل ضرر

۱ اصل فردگرایی

۲ آزادی

۲_۱ _ آزادی منفی

۲_۲_ آزادی مثبت

گفتار سوم: اصل مزاحمت، مکمل اصل ضرر

گفتار چهارم: اصل ضرر در تقابل با اخلاق گرایی قانونی

گفتار پنجم: اصول اخلاق زیستی

۱ اصل عدالت

۲ اصل خود مختاری

۳ اصل زیان نرساندن

۴ اصل غایت بودن انسان

فصل دوم: اصل حمایت گرایی قانونی

گفتار نخست: گونه شناسی حمایت گرایی قانونی

۱ حمایت گرایی پیشگیرنده از ضرر و حمایت گرایی منفعت گستر

۲ حمایت گرایی مضیق و حمایت گرایی موسع

۳ حمایت گرایی ضعیف و قوی

۴ حمایت گرایی سزاوار سرزنش و غیرسزاوار سرزنش

۵ حمایت گرایی یکطرفی و دوطرفی

گفتار دوم: لیبرالیسم و حمایت گرایی قانونی

گفتار سوم: لیبرالیسم و حمایت گرایی حداقلی

گفتار چهارم: اسلام و حمایت گرایی قانونی

۱ حمایت از امور معنوی و اخلاقی افراد

۲ امر به معروف و نهی از منکر، به مثابه حمایت گرایی قانونی

فصل سوم: اخلاق گرایی قانونی

گفتار نخست: خوانش های اخلاق گرایی قانونی

۱ اخلاق گرایی قانونی افراطی

۲ اخلاق گرایی قانونی معتدل

گفتار دوم: اخلاق عرفی و اخلاق مذهبی

۱ اخلاق عرفی

۲ اخلاق مذهبی

گفتار سوم: تفاوت رابطه اخلاق و حقوق کیفری با اخلاق گرایی قانونی

گفتار چهارم: اخلاق گرایی حقوقی، پدرسالاری و کمال گرایی اخلاقی

۱ اخلاق گرایی قانونی و حمایت گرایی قانونی

۲ اخلاق گرایی قانونی و کمال گرایی اخلاقی

گفتار پنجم: جایگاه اخلاق گرایی در حقوق اسلام

بخش سوم: امکان سنجی جرم انگاری مهندسی ژنتیک درمانی

فصل نخست: مفهوم، انواع و شیوه های مهندسی ژنتیک درمانی

گفتار نخست: ژن درمانی

گفتار دوم: انواع مهندسی ژنتیک درمانی

۱ ژن درمانی سلول های بدنی یا سوماتیک

۲ ژن درمانی سلول های زایشی

گفتار سوم: شیوه های ژن درمانی

۱ جایگزینی ژن

۲ اصلاح ژن

۳ فعال یا غیرفعال سازی ژن

گفتار چهارم: مزایا و خطرهای ناشی از ژن درمانی

۱ مزایای ژن درمانی

۲ خطرهای ژن درمانی

فصل دوم: مهندسی ژنتیک درمانی و اصول سه –گانه ای جرم انگاری

گفتار نخست: مهندسی ژنتیک درمانی و اصل ضرر

۱ نگرانی های برخاسته از مهندسی ژنتیک درمانی

۲ مهندسی ژنتیک درمانی و سود اکثری

گفتار دوم: مهندسی ژنتیک درمانی و حمایت گرایی قانونی

گفتار سوم: مهندسی ژنتیک درمانی و اخلاق گرایی قانونی

۱ اخلاق گرایی قانونی و ژن درمانی سلول های بدنی

۲ اخلاق گرایی قانونی و ژن درمانی سلول های زایشی

۲–۱– تسلحیات ژنتیکی

بررسی و تقد دلیل تسلیحات ژنتیکی

۲–۲– عدم امکان اخذ رضایت آگاهانه

بررسی و نقد دلیل عدم امکان اخذ رضایت آگانه

۲–۳– خطرهای احتمالی ژن درمانی

بررسی و نقد دلیل خطرهایی احتمالی

۲–۴– به سازی نژادی

بررسی و نقد دلیل به سازی نژادی

بخش چهارم: امکان سنجی جرم انگاری مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

فصل نخست: مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

گفتار نخست: استدلال موافقان و مخالفان مهندسی ژنتیک بهبود

۱ استدلال حامیان مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

۲ استدلال مخالفان به کارگیری مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

گفتاردوم: مهندسی ژنتیک انسانی بهبود و اصل ضرر

۱ سودمندی مهندسی ژنتیک انسانی بهبود برا ی بشر

۲ خطرمهندسی ژنتیک انسانی بهبود از نظر برخی متخصصان

۳ نمونه هایی عینی زیان بار بودن مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

۴ اصل ضرر و ممنوعیت کیفری مهندسی ژنتیک بهبود

۵ ضرر محتمل و تلبس ذات به مشتق

گفتار سوم: اصل اخلاق گرایی قانونی و مهندسی ژنتیک انسانی بهبود

۱ سنجش جرم انگاری مهندسی ژنتیک انسانی در مقیاس خودمختار

۱–۱– جایگاه اخلاقی خود مختاری انسان

۱–۲– نسبت مهندسی ژنتیک بهبود با خودمختاری انسان

۱–۳– بررسی و نقد مهندسی ژنتیک با اصل خودمختاری انسان

۲ سنجش جرم انگاری مهندسی ژنتیک انسانی در مقیاس برابری اجتماعی

۲–۱– جایگاه قانونی برابری اجتماعی

۲–۲– چالش های مهندسی ژنتیک بهبود برای برابری اجتماعی

۳ فاعلیت اخلاقی انسان و مهندسی ژنتیک بهبود

۴ حذف ژن تبه کاری، خودمختاری و فاعلیت اخلاقی انسان

گفتارچهارم: اصل حمایت گرایی قانونی و مهندسی ژنتیک انسانی با هدف بهبود

فصل دوم: مهندسی ژنتیک بهبود انسانی و اخلاق گرایی مذهبی

گفتار نخست: مهندسی ژنتیک و توحید در خالقیت

۱ رویا رویی مهندسی ژنتیک در تقابل با توحید در خالقیت

۲ ارزیابی دلیل رویارویی مهندسی ژنتیک با توحید در خالقیت

گفتار دوم: مهندسی ژنتیک و کمال خلقت

۱ رویارویی مهندسی ژنتیک با کمال خلقت

۲ نقد و بررسی استدلال نقص در خلقت

گفتار سوم: مهندسی ژنتیک و تغییر در خلقت الهی

۱ رویارویی مهندسی ژنتیک با عدم تغییر در خلقت

۲ ارزیابی دلیل مهندسی ژنتیک و تغییر در خلقت

نتایج و پیشنهادات

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• مهندسی ژنتیک
• اخلاق زیستی
• اخلاق گرایی حقوقی
• پدرسالاری حقوقی
• اصل ضرر