دکترین اقدامات مجرمانه مشترک در حقوق کیفری بین الملل و حقوق کیفری ایران

دکترین اقدامات مجرمانه مشترک در حقوق کیفری بین الملل و حقوق کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط علی ایزدیار، با راهنمایی حسین میرمحمدصادقی و با مشاوره سید مصطفی محقق داماد و محمدعلی اردبیلی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

عنوان	دکترین اقدامات مجرمانه مشترک در حقوق کیفری بین الملل و حقوق کیفری ایران
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	علی ایزدیار
استاد راهنما	حسین میرمحمدصادقی
استاد مشاور	سید مصطفی محقق داماد، محمدعلی اردبیلی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از چالش های مهم و اساسی، در حقوق کیفری بین المللی، احراز مسوولیت کیفریِ مرتکبان جرایم بین المللی است؛ زیرا ماهیت جرایم بین المللی به نحوی است که عموما گروهی از اشخاص، مستقیم یا غیرمستقیم، در ارتکاب آنها مداخله دارند و متعاقب یک برنامه مجرمانه مشترک نقش های گوناگونی را ایفا می کنند. دکترین "اقدامات مجرمانه مشترک" به منظور رفع این چالش و حل مساله پراهمیت اِسنادپذیری ظهور و بروز یافته است. این دکترین، که یکی از مهمترین و بحث برانگیزترین اشکال مسوولیت کیفری در حقوق کیفری بین المللی به شمار می رود، در پرتو آرای دیوان های اختصاصی (به ویژه دیوان یوگسلاوی سابق) شکل گرفته و قوام یافته و متعاقب آن، از سوی دیوان های مزبور و ایضا دیوان های مختلط (نظیر سیرالیون و کامبوج) مکررا مورد استناد قرار گرفته است. به موجب این دکترین، کلیه شرکت کنندگان در یک طرح مجرمانه مشترک، بدون توجه به نقش خاصی که هریک برعهده داشته اند، به عنوان مجرم اصلی – و نه معاون – قابل تعقیب می باشند؛ هرچند میزان نقش داشتن هریک از آنان در طرح مشترک می تواند بعدا در مرحله تعیین مجازات مدنظر دادگاه قرار بگیرد. بنابراین، بر طبق این نظریه، شرکت کننده در یک برنامه مجرمانه مشترک، علیرغم عدم مداخله مستقیم در عنصر مادی جرم، می تواند به عنوان "شریک جرم" مسوول شناخته شود؛ مشروط بر اینکه همزمان وجود پاره ای از شرایط، به ویژه برخورداری وی از عنصر روانیِ لازم، احراز شده باشد. در رساله حاضر، این نهادِ مسوولیت ساز بدوا از منظر حقوق کیفری بین المللی و بعدا از نظرگاه حقوق کیفری ایران مورد مداقه قرار گرفته است. بدین ترتیب، از یک سو، ضمن تبیین مفهوم گونه های سه گانه "اقدامات مجرمانه مشترک" و عناصر مادی و روانی هریک از آنها، جایگاه این دکترین در حقوق کیفری بین المللی تعیین و وجوه تمایز آن با مفاهیم مشابه ترسیم شده است. از سوی دیگر، ضمن تبیین مهمترین مبانی فقهی دکترین "اقدامات مجرمانه مشترک"، این دکترین با صور گوناگون مشارکت جنایی، مذکور در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، تطبیق یافته و ضرورت پذیرش جلوه ای از آن در حقوق کیفری ایران تشریح شده است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

یک) طرح و اهمیت موضوع

دو) چرایی و ضرورت انجام پژوهش

سه) پیشینه پژوهش

چهار) نوآوری پژوهش

پنج) هدف اصلی پژوهش

شش) اهداف فرعی پژوهش

هفت) پرسش اصلی پژوهش

هشت) پرسش های فرعی پژوهش

نه) فرضیه اصلی پژوهش

ده) فرضیه های فرعی پژوهش

یازده) روش پژوهش

دوازده) موانع، محدودیت ها و دشواری های پژوهش

سیزده) شیوه ساماندهی پژوهش

فصل یکم: دکترین اقدامات مجرمانه مشترک؛ چیستی و چرایی

مبحث یکم: ترمینولوژی

گفتار یکم: حقوق کیفری بین المللی

گفتار دوم: حقوق کیفری ایران

مبحث دوم: مفهوم و گونه شناسی

گفتار یکم: مفهوم

گفتار دوم: گونه شناسی

–۱ گونه یکم: اقدامات مجرمانه مشترک اصلی (مبنایی)

–۲ گونه دوم: اقدامات مجرمانه مشترک سیستماتیک (نظام مند)

–۳ گونه سوم: اقدامات مجرمانه مشترک گسترده (موسع)

مبحث سوم: زمینه های تاریخی و حقوقی شکل گیری دکترین

گفتار یکم: در سطح ملی

–۱ نظام کامن لا

–۲ نظام رومی – ژرمنی

گفتار دوم: در سطح بین المللی

–۱ از دادگاه نورنبرگ تا پرونده تادیچ

–۱–۱ دادگاه نورنبرگ

–۱–۱–۱ عضویت در یک سازمان مجرمانه ۵۰ –۱–۱–۲ تبانی

–۱–۲ پرونده تادیچ

–۲ اسناد و کنوانسیون های بین المللی

–۲–۱ کنوانسیون بین المللی برای سرکوب بمب گذاری های تروریستی

–۲–۲ اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی

–۲–۳ قانون شماره

شورای کنترل متفقین

–۲–۴ پیش نویس قانون جنایات علیه صلح و امنیت بشری

فصل دوم: تجزیه و تحلیل عناصر متشکله اقدامات مجرمانه مشترک

مبحث یکم: عنصر مادی (عناصر عینی)

گفتار یکم: جزء یکم: تعدد اشخاص

گفتار دوم: جزء دوم: وجود یک برنامه، طرح یا هدف مشترک

گفتار سوم: جزء سوم: مشارکت متهم در برنامه، طرح یا هدف مشترک

مبحث دوم: عنصر روانی (عناصر ذهنی)

گفتار یکم: گونه یکم: اقدامات مجرمانه مشترک اصلی (مبنایی)۹۸ –۱ مشارکت ارادی

–۲ قصد مشترک

گفتار دوم: گونه دوم: اقدامات مجرمانه مشترک سیستماتیک (نظام مند)

–۱ علم و آگاهی

–۲ قصد پیشبرد نظام مجرمانه

گفتار سوم: گونه سوم: اقدامات مجرمانه مشترک گسترده (موسع)

–۱ قصد مشارکت و پیشبرد هدف مجرمانه

–۲ پیش بینی ارتکاب جرم

فصل سوم: تمایز اقدامات مجرمانه مشترک از سایر اشکال مسوولیت کیفری و مفاهیم مشابه

مبحث یکم: اقدامات مجرمانه مشترک و معاونت

مبحث دوم: اقدامات مجرمانه مشترک و تبانی

مبحث سوم: اقدامات مجرمانه مشترک و عضویت در یک سازمان مجرمانه

مبحث چهارم: اقدامات مجرمانه مشترک و مسوولیت کیفری مقامات مافوق

مبحث پنجم: اقدامات مجرمانه مشترک و کنترل جرم

فصل چهارم: بن مایه های دکترین اقدامات مجرمانه مشترک در پرتو آموزه های حقوق کیفری ایران

مبحث یکم: مبانی فقهی دکترین اقدامات مجرمانه مشترک

گفتار یکم: حرمت تعاون بر اثم و عدوان

–۱ تعدد اشخاص

–۲ عدم استناد مادی و مستقیم رفتار ممنوعه به متهم

–۳ رفتار متهم

–۴ تحقق نتیجه در خارج

–۵ عنصر روانی

گفتار دوم: مسوولیت کیفری همدستان محارب یا باغی

مبحث دوم: اقدامات مجرمانه مشترک و اشکال مسوولیت جزایی در حقوق کیفری ایران

گفتار یکم: اقدامات مجرمانه مشترک و سردستگی گروه مجرمانه

–۱ گروه مجرمانه

–۲ هدف مجرمانه مشترک

–۳ عنصر روانی

–۴ نوع مسوولیت

–۵ دامنه مسوولیت

گفتار دوم: اقدامات مجرمانه مشترک و شرکت و معاونت در جرم

–۱ اقدامات مجرمانه مشترک و شرکت در جرم

–۲ اقدامات مجرمانه مشترک و معاونت در جرم

نتیجه گیری

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• اقدامات مجرمانه مشترک
• مسوولیت کیفری فردی
• مشارکت جنایی
• حقوق کیفری بین المللی
• حقوق کیفری ایران