رویکرد جمهوری اسلامی ایران به اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل

رویکرد جمهوری اسلامی ایران به اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل عنوان رساله ای است که توسط مرضیه اکبرآبادی، با راهنمایی محسن عبدالهی و با مشاوره سیدعلی هنجنی و سیدحسین سادات میدانی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

عنوان	رویکرد جمهوری اسلامی ایران به اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	مرضیه اکبرآبادی
استاد راهنما	محسن عبدالهی
استاد مشاور	سیدعلی هنجنی، سیدحسین سادات میدانی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل از جمله اصول مهم و موثر در روابط میان دولت ها است؛ به نحوی که بیشتر منازعات و دعاوی بین المللی ریشه در ادعاهای مربوط به نقض این اصل دارند. تحولات این اصل در طول زمان و به فراخور تحولات نظام بین المللی، دامنه ی استثنایات این اصل را گسترده تر نموده است و همین امر یکی از عوامل عدم وفاق حقوق دانان بین المللی در ارایه تعریف از این اصل است. شناخت رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به اصل عدم مداخله از موضوعاتی است که می تواند در شناخت نسبت مواضع، عملکردها و رویه های این دولت با نظم بین المللی موثر باشد. شناخت رویکرد جمهوری اسلامی ایران به اصل عدم مداخله از طریق شناخت جایگاه این اصل در حقوق موضوعه ایران و به ویژه نحوه ی بازتاب این اصل در اصول (۱۵۲) و (۱۵۴) قانون اساسی یکی از راه های تحقیق و تحلیل در این زمینه است. بررسی و تحلیل نسبتِ قاعده ی حمایت از مستضعفان که در اصل (۱۵۴) قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است با اصل عدم مداخله ، از جمله موضوعات پرچالش و مهم است. همچنین برای تحلیل رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به اصل عدم مداخله با توجه به شناخت مفاهیم مرتبط با این اصل نظیر دعوت به مداخله، دفاع مشروع، مسیولیت حمایت، جدایی طلبی، تغییر نظام سیاسی حاکم و تحریم می توان از طریق شناسایی برخی قضایای بین المللی مرتبط که ایران در آنها طرف بوده و یا نقش آفرینی فعال یا موضع گیری صریح داشته است، عملکردها، رویه ها و مواضع جمهوری اسلامی ایران را استخراج نمود و مورد تحلیل و بررسی قرار داد. به طور کلی رویکرد جمهوری اسلامی ایران به اصل عدم مداخله، در راستای رویکرد غالب سایر دولت ها، تابعی از ارزش های نظام، منافع ملی و منطقه ای و تحولات نظام بین المللی می باشد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست نوشتار چکیده ۱۳ مقدمه ۱۵ فصل اول: نمای کلی اصل عدم مداخله از منظر حقوق بین الملل و نظام حقوق موضوعه ی ایران ۲۶ گفتار اول– عدم مداخله اصلی مستحکم؛ به رغم تمام فراز و فرودهای ناشی از تفاسیر مختلف

مبحث اول– چیستی، چرایی و چگونگی تکوین، توسعه و تحول اصل عدم مداخله در نظام حقوقی بین المللی

بند ۱– مفهوم متشتت مداخله؛ چند کلید برای یک قفل

بند ۲– نفوذ، فشار و انگیزه ی مداخله جویانه ی دولت مداخله گر؛ عناصر مورد وفاق مداخله

بند ۳– ظهور در جامه های رنگارنگ؛ مداخله در اشکال و انواع مختلف

الف– مداخله های نامشروع (غیرقانونی)

۱– مداخله ی رسانه ای یا تبلیغاتی

۲– مداخله ی نظامی با هدف حمایت از اتباع خود در کشوری دیگر

۳–مداخله ی اقتصادی ۲۷ ۴– مداخله ی درخواست شده و مبتنی بر قرارداد

ب– مداخله های توجیه پذیر؛ استثنایات اصل عدم مداخله

بند ۴– اسناد بین المللی، ابزار تکوین، توسعه و تحول اصل عدم مداخله

الف– نخستین سند

ب– میثاق جامعه ی ملل؛ ممنوعیت مشروط

پ– منشور ملل متحد؛ سرآغاز ممنوعیت

ت– اسناد ملل متحد

ث– آرای دیوان بین المللی دادگستری

۱– رای دیوان در قضیه تنگه ی کورفو

۲–رای دیوان بین المللی دادگستری در دعوای نیکاراگویه علیه ایالات متحده امریکا

بند ۵– شورای امنیت سازمان ملل؛ نقش آفرین در تحول مفهوم اصل عدم مداخله

مبحث دوم– تاثیر و تاثر مفهومی میان اصل عدم مداخله و سایر اصول حقوق بین الملل

بند ۱–اصل عدم مداخله و اصل حاکمیت

الف– مفهوم اصل حاکمیت

ب– حاکمیت در حقوق اساسی ۴۰ پ– اصل حاکمیت در حقوق بین الملل

ت– اصل عدم مداخله، نگهبان ویژه ی اصل حاکمیت

بند ۲– رابطه میان اصل عدم مداخله و اصل تعیین سرنوشت ملت ها؛ گاه همگرا و گاه تحول خواه

الف– مفهوم حق تعیین سرنوشت ملت ها

ب– رابطه ی اصل عدم مداخله با حق تعیین سرنوشت ملت ها

بند ۳– اصل منع توسل به زور، تقویت کننده ی اصل عدم مداخله

الف– مفهوم اصل منع توسل به زور

ب– رابطه ی اصل عدم مداخله با اصل منع توسل به زور

گفتار دوم– جایگاه اصل عدم مداخله در حقوق موضوعه ایران

مبحث اول– دوران صفویه تا مشروطه (۱۲۸۵–۸۸۰ خورشیدی)

مبحث دوم– از مشروطه تا پیش از انقلاب اسلامی

بند ۱– قانون اساسی مشروطه

بند ۲– قوانین عادی

مبحث سوم– پس از انقلاب اسلامی

بند ۱– قانون اساسی؛ هم نشینی مسالمت آمیز اصل عدم مداخله و قاعده ی حمایت از مستضعفین

الف– اصل (۱۵۴) قانون اساسی؛ حمایت از مبارزه ی حق طلبانه ی مستضعفان در سایه ی اصل عدم مداخله

۱– مبانی و فرآیند تصویب

۲– تفسیر اصل بر اساس مفهوم و نحوه ی کاربرد واژگان و عبارات

ب– اصل

قانون اساسی؛ جمهوری اسلامی ایران نه فاعل مداخله است و نه مفعول آن و نه متعهد به قدرت های مداخله گر

پ– تفسیر اصول

و

از سوی شورای نگهبان

بند ۲– قوانین عادی؛ آینه ای ناموزون و انعکاس ضعیفی از اصول

و

قانون اساسی

بند ۳– اسناد بالادستی– سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی – ابلاغی ۱۳۸۲ رهبری

بند ۴– کنوانسیون ها و معاهدات

بند ۵– عدم مداخله در نظام حقوق موضوعه جمهوری اسلامی ایران؛ قانون اساسی غنی در برابر قوانین عادی غیرمتعین، بدون ابتکار و واکنش گرایانه

فصل دوم: مواضع و رویه های عملی در خصوص قضایا و وقایع بین المللی؛ بازتاب رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به اصل عدم مداخله ۹۵ گفتار اول– مداخله ی نظامی

مبحث اول– دعوت به مداخله؛ تفاوت دیدگاه در خصوص مرجع مجاز به دعوت برای مداخله

بند۱– مفهوم و اشکال دعوت به مداخله ۹۴– الف– تردید در پذیرش مشروعیت دعوت به مداخله از سوی دولت قانونی مستقر و یا شورشیان

ب– پذیرش مشروعیت مداخله مبتنی بر دعوت از سوی دولت قانونی مستقر

پ– شرط قانونی و مشروع بودن دولت مستقر برای دعوت به مداخله

بند ۲– مواضع و رویه های جمهوری اسلامی ایران در خصوص دعوت به مداخله

الف– رویکرد ایران به مسیله ی مداخله ی امریکا و نیروهای ایتلافی در جنگ عراق علیه کویت

ب– دعوت به مداخله در سوریه؛ رویکرد حقوقی قابل انطباق با اصول و قواعد بین المللی با نیرو محرکه منافع ملی و منطقه ای

پ– دعوت به مداخله در بحران یمن؛ روی دیگری از رویکرد جمهوری اسلامی ایران در بحران سوریه

بند ۳– تحلیل رویکرد ایران به دعوت به مداخله؛ رویکردی با محوریت قواعد حقوقی بین المللی و نقش آفرینی منافع ملی و منطقه ای

مبحث دوم– دفاع مشروع؛ استثنای مورد وفاق اصل عدم مداخله

بند ۱– حمله ی نظامی آمریکا علیه افغانستان

الف– استناد امریکا به حق دفاع مشروع برای اقدام نظامی علیه افغانستان

ب– دیدگاه جمهوری اسلامی ایران نسبت به حمله ی آمریکا به افغانستان؛ نفی تحول مفهوم دفاع مشروع به رغم موافقت عملی با تغییر شرایط در افغانستان

بند ۲– حمله ی نظامی آمریکا به عراق

الف– استناد آمریکا به حق دفاع مشروع؛ بازخوانی جدید مفهوم دفاع مشروع

ب– مواضع جمهوری اسلامی ایران در قضیه ی حمله امریکا به عراق در سال ۲۰۰۳؛ نفی مشروعیت استناد امریکا به دفاع مشروع با اتخاذ رویکرد قاعده محور

بند ۳– حمله ی نظامی عراق به ایران

الف– تجاوز عراق به ایران

ب– نقش آمریکا در حمله ی عراق به ایران

پ– استناد ایران به دفاع مشروع؛ استنادی قاعده مند با استمراری تامل برانگیز

مبحث سوم– مداخله ی بشردوستانه: مسیولیت حمایت؛ ناجی بشر یا نابودگر اصول حقوقی بین المللی؟

بند ۱– عدم مداخله ی بشردوستانه یا استناد به دکترین مسیولیت حمایت در سرزمین های اشغالی– غزه

الف– رویکرد شورای امنیت

ب– رویکرد جمهوری اسلامی ایران به مسیله ی فلسطین و بحران غزه؛ رویکرد ارزش محور و قابل انطباق با قواعد بین المللی

بند ۲– استناد به دکترین مسیولیت حمایت در موضوع مداخله ی نظامی ناتو در لیبی؛ تجربه ی نخست

الف– رویکرد شورای امنیت به بحران لیبی

ب– رویکرد جمهوری اسلامی ایران؛ نفی مشروعیت استناد به مسیولیت حمایت با رویکرد اجتناب از شکل گیری رویه در این خصوص

بند ۳– عدم استناد به دکترین مسیولیت حمایت در یمن و بحرین

الف– رویکرد شورای امنیت

ب– رویکرد جمهوری اسلامی ایران به عدم استناد به دکترین مسیولیت حمایت در بحران های یمن و بحرین؛ منتقد به سکوت سازمان ملل درعین مخالفت با استناد به دکترین مسیولیت حمایت

بند ۴– عدم استناد به دکترین مسیولیت حمایت در بحران سوریه؛ رویکرد منفعت محور در کنار موضع حقوقی موافق با عدم استناد به این دکترین توجه به برقراری موازنه ی قدرت در شورای امنیت در خصوص این قضیه

گفتار دوم– مداخله غیرنظامی مبحث اول– جدایی طلبی

بند ۱– جدایی کریمه از اوکراین

الف– دولت های حامی جدایی کریمه از اوکراین

ب– دولت های مخالف جدایی کریمه از اوکراین

پ– مواضع و رویه ی دولت ایران در خصوص جدایی کریمه از اوکراین؛ بی طرفی با اتخاذ رویکرد منفعت محور

بند ۲– جدایی کوزوو از صربستان

الف– فرآیند اعلام استقلال کوزوو

ب– دیدگاه ایران نسبت به جدایی کوزوو از صربستان؛ رویکردی مبتنی بر آینده نگری و با لحاظ اولویت های حفظ تمامیت ارضی ایران

بند ۳– کردستان عراق

الف– شرح تاریخی جدایی طلبی اقلیم کردستان عراق

ب– مواضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به همه پرسی جدایی کردستان از عراق؛ موضع قاطع با رویکرد منافع محور

بند ۴– ایران– جدایی طلبی و اصل عدم مداخله؛ رویکرد منافع محور جمهوری اسلامی ایران با ریشه در ارزش های غیرقابل عدول

مبحث دوم– تغییر نظام سیاسی حاکم

بند ۱– تلاش برای تغییر نظام سیاسی حاکم در ایران توسط آمریکا و برخی از دولت های اروپایی

الف– علل تقابل امریکا با ایران از دیدگاه رهبری

ب– طرح های سیاستمداران آمریکا برای تغییر نظام سیاسی حاکم در ایران

۱– تغییر نظام از راه حمله ی نظامی

۲–تغییر نظام حاکم از درون

۳– تغییر رفتار مسیولین نظام جمهوری اسلامی ایران

بند ۲– نمونه هایی از تلاش آمریکا و متحدانش برای تغییر نظام سیاسی حاکم در ایران

الف– تلاش آمریکا در زمینه تبدیل اعتراضات سال ۱۳۸۸ به انقلاب رنگی

ب– مواضع آمریکا و دولت های غربی راجع به اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ و واکنش ایران

بند ۳– نقض قواعد بین المللی در تلاش آمریکا برای تغییر نظام سیاسی ج ا ایران

مبحث سوم– تحریم به مثابه ابزاری برای اعمال فشار و مداخله

منابع فارسی ۲۱۲ منابع خارجی ۲۲۰ منابع الکترونیک ۲۲۶

کلیدواژه ها

• حقوق بین الملل
• قانون اساسی
• مداخله
• مداخله نظامی