قواعد اختصاصی حاکم بر تنظیم رقابت در سکوهای فضای مجازی

قواعد اختصاصی حاکم بر تنظیم رقابت در سکوهای فضای مجازی عنوان رساله ای است که توسط محمدصادق فراهانی، با راهنمایی عباسعلی کدخدایی و با مشاوره ولی رستمی و نادر میرزاده کوهشاهی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

عنوان	قواعد اختصاصی حاکم بر تنظیم رقابت در سکوهای فضای مجازی
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	محمدصادق فراهانی
استاد راهنما	عباسعلی کدخدایی
استاد مشاور	ولی رستمی، نادر میرزاده کوهشاهی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه تهران

چکیده

ظرفیت های اقتصاد دیجیتال و زیست بوم سکویی در اتخاذ الگو ها و راهبردهای نوین تجاری، حقوق رقابت و ضوابط عمومی آن را با چالش های جدی در ساحت های مختلف تنظیم رقابت مواجه ساخته است، به نحوی که تنظیم ضوابط نوین و اختصاصی نسبت به رقابت سکوهای فضای مجازی به امری گریزناپذیر بدل شده است. پژوهش پیش رو با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و اتخاذ شیوه ای تحلیلی– توصیفی در مقام دستیابی به پاسخ این پرسش که تنظیم رقابت در سکوهای فضای مجازی چگونه صورت می گیرد، به این نتیجه دست یافته است که این مهم متناسب با ویژگی های نوین ساختاری و کارکردی سکوها و در راستای تحقق اهداف حقوق رقابت، در چهار ساحت تعریف بازار ، سنجش قدرت بازاری ، شناسایی رفتارهای مخل رقابت و مواجهه با رفتارهای مخل رقابت صورت می گیرد. توضیح آنکه چالش های تنظیم رقابت در ساحت تعریف بازار با تنظیم فرآیند سه مرحله ای تعیین وجه های سکو ، تعیین ماهیت هر وجه و تعیین محصول با اعمال آزمون SSNDQ قابل رفع است. همچنین می توان با تفکیک سکو های مبتنی بر معامله از سکو های مبتنی بر مخاطب در تشخیص سهم بازاری و نیز به رسمیت شناختن اقسام نوین موانع ورود به کسب وکارهای سکویی بر چالش های مربوط به تشخیص قدرت بازاری فایق آمد. از سوی دیگر مشخص شد که ریشه رفتارهای نوین مخل رقابت در سکوهای فضای مجازی به سه عامل کلیدی باز می گردد: ماهیت زیرساختی و قابلیت خودتنظیمی سکو که سبب وقوع رفتارهای مخل رقابتی چون حذف دسترسی به سکو و تحدید تعامل پذیری با سایر سکو ها شده است؛ دسترسی سکو به داده ها و فناوری های مرتبط با آن که زمینه جهت دهی و اخلال در اراده کاربران و هماهنگی های ناخواسته و خودمختار را پدید آورده است و نهایتا قابلیت اهرمی سکو که منجر به وقوع رفتارهای نوین مخل رقابتی چون خودترجیحی و به کارگیری داده ها در سایر بازارها شده است. همچنین مشخص شد که به کارگیری سازوکارهای رفتاری از جمله تنظیم استانداردهای رفتاری و تامین شفافیت الگوریتمی آزمایشی ، سازوکارهای ساختاری از قبیل تحدید ساختاری سکو و بازتنظیم ماهیت ساختاری سکو و نهایتا سازوکارهای قضایی مانند تغییر و تسهیل بار اثبات و تحدید پیشینی حق دفاع اصلی ترین قواعد نوین مواجهه با رفتارهای مخل رقابت هستند. ارایه پیشنهادهای مشخص جهت اعمال اصلاحات در قانون اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) ، دستورالعمل تشکیل کارگروه اقتصاد دیجیتال شورای رقابت ، آیین نامه اجرایی نحوه تحقیق و بازرسی، رسیدگی به شکایات و اجرای آرای شورای رقابت و نهایتا ارایه موادی از پیش نویس دستورالعمل تعریف بازار مرتبط و سنجش قدرت بازاری از دستاوردهای پژوهش حاضر جهت ارتقای نظام حقوق رقابت ایران است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست تفصیلی مطالب مقدمه

الف) بیان مساله

ب) اهمیت و ضرورت پژوهش

ج) پرسش های پژوهش

د) فرضیه های پژوهش

ه–) گستره پژوهش

و) پیشینه پژوهش

ز) روش پژوهش

ح) اهداف پژوهش

ط) سازماندهی پژوهش

فصل نخست– مبانی تنظیم ضوابط اختصاصی رقابت در سکوهای فضای مجازی

مبحث نخست– مفهوم شناسی تنظیم سکوهای فضای مجازی

گفتار نخست– تنظیم گری

گفتار دوم– سکو

مبحث دوم– ویژگی های برجسته سکوهای فضای مجازی

گفتار نخست– اثر شبکه ای

گفتار دوم– کاهش هزینه های مبادله

گفتار سوم– جایگزینی مالکیت با دسترسی

گفتار چهارم– صرفه ناشی از مقیاس و صرفه ناشی از گستره قابل توجه

گفتار پنجم– ارتقای همزمان صرفه ی ناشی از مقیاس و قابلیت شخصی سازی

گفتار ششم– اهمیت اساسی داده ها

مبحث سوم– چالش های رقابتی سکوهای فضای مجازی

گفتار نخست– انحصارگرایی فزاینده بازار

گفتار دوم– پویایی بسیار بالای بازار برای تنظیم گر

گفتار سوم– چالش های ناظر به تعریف بازار

گفتار چهارم– چالش های ناظر به تشخیص قدرت بازاری

گفتار پنجم– چالش های ناظر به سنجش رفتارهای ضدرقابتی

الف– قیمت گذاری تهاجمی

ب– ایجاد شروط انحصاری در معامله و دسترسی به بازار

پ– فروش بسته ای محصول

ت– تسهیل شرایط تبانی

گفتار ششم– تسلط بر بازارهای مختلف توسط شرکت های چندشاخه ای

گفتار هفتم– چالش های ناظر به دادرسی رقابتی

مبحث چهارم– راهبرد رقابتی برگزیده در سکوهای ایرانی ۵۰ گفتار نخست– رویکردهای رقابتی

الف– تقدم ارتقای کارایی اقتصادی

ب– تقدم تضمین فرآیند رقابتی

گفتار دوم– رویکرد برگزیده

جمع بندی فصل نخست

فصل دوم– ضوابط اختصاصی تنظیم پیش نیازهای اعمال قواعد رقابتی

مبحث نخست– پیش نیازهای اعمال قواعد رقابتی در کسب وکارهای پیشا اقتصاد دیجیتال

گفتار نخست– تعریف بازار

الف– تعیین محصول بازار

ب– تعیین گستره بازار

پ– تعیین زمان بازار

گفتار دوم– سنجش قدرت بازاری

الف– شاخص های ناظر به وضعیت کنونی بازار

۱ سهم بازار

۲ تمرکز در بازار

۳ کشش تقاضای محصول

ب– شاخص های ناظر به وضعیت بالقوه بازار

۱ موانع ورود قانونی (نهادی/ سازمانی)

۲ موانع ورود ساختاری (اقتصادی/ مربوط به ذات بازار)

۳ موانع ورود راهبردی

مبحث دوم– چالش های نوظهور پیش نیازهای اعمال قواعد رقابتی در کسب وکارهای سکویی

گفتار نخست– چالش های تعریف بازار

گفتار دوم– چالش های سنجش قدرت بازاری

مبحث سوم– تنظیم پیش نیازهای اعمال قواعد رقابتی در کسب وکارهای سکویی

گفتار نخست– تعریف بازار

الف– تعیین وجه های کسب وکار

ب– تعیین ماهیت وجه ها

پ– تعیین محصول

گفتار دوم– سنجش قدرت بازاری

الف– سهم بازار

۱ در سکو های مبتنی بر معامله

۲ در سکو های مبتنی بر مخاطب

ب– موانع ورود

جمع بندی فصل دوم

فصل سوم– ضوابط اختصاصی شناسایی رفتارهای مخل رقابت

مبحث نخست– رفتارهای ناشی از ماهیت زیرساختی و قابلیت خودتنظیمی سکو

گفتار نخست– حذف یا تعلیق دسترسی به سکو

گفتار دوم– تحدید تعامل پذیری با سایر سکو ها (چسبندگی سکو)

مبحث دوم– رفتارهای ناشی از دسترسی سکو به داده ها و فناوری های مرتبط با آن

گفتار نخست– جهت دهی و اخلال در اراده کاربران

گفتار دوم– هماهنگی های ناخواسته و خودمختار

مبحث سوم– رفتارهای ناشی از قابلیت اهرمی سکو

گفتار نخست– خودترجیحی

گفتار دوم– به کارگیری داده ها در سایر بازارها

جمع بندی فصل سوم

فصل چهارم– ضوابط اختصاصی مواجهه با رفتارهای مخل رقابت

مبحث نخست– شناسایی انگاره های تغییر یافته مواجهه با رفتارهای مخل رقابت

مبحث دوم– تنظیم ضوابط آینده نگرانه رفتاری

گفتار نخست– تنظیم استانداردهای رفتاری

گفتار دوم– تامین شفافیت الگوریتمی آزمایشی

مبحث سوم– تنظیم ضوابط آینده نگرانه ساختاری

گفتار نخست– تحدید ساختاری سکو

گفتار دوم– بازتنظیم ماهیت ساختاری سکو

مبحث چهارم– تنظیم ضوابط آینده نگرانه قضایی

گفتارنخست– تغییر و تسهیل بار اثبات

گفتار دوم– تحدید پیشینی حق دفاع

جمع بندی فصل چهارم

نتیجه گیری و پیشنهادها

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• اقتصاد
• حقوق رقابت
• فضای مجازی
• داده
• سکو
• هوش مصنوعی
• تنظیم گری