مناسبات متقابل حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری

مناسبات متقابل حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری عنوان رساله ای است که توسط میثم نوروزی، با راهنمایی بهزاد رضوی فرد و با مشاوره علی آزمایش و همایون حبیبی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

عنوان	مناسبات متقابل حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	میثم نوروزی
استاد راهنما	بهزاد رضوی فرد
استاد مشاور	علی آزمایش، همایون حبیبی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری دو نظام حقوقی به هم پیوسته و مکمل یکدیگرند؛ هر دو نظام حقوقی در ابعاد شکلی و ماهوی دارای همبستگی و پیوستگی متقابل و مکمل یکدیگر هستند. این دو نظام حقوقی به موازات یکدیگر چرخه ای از تاریخ و تحولات گوناگون را سپری، و تمرکز دو نظام حقوقی بر حمایت از انسان و کرامت انسانی استوار است؛ به گفته ای کرامت انسانی حلقه ی اشتراک دو نظام حقوقی است، و این دو نظام حقوقی سبب رشد و توسعه ی یکدیگر می شوند. حقوق بین الملل کیفری ضامن اجرای مقررات حقوق بشر و قواعد حقوق بشردوستانه است. همچنین، نقش آن بر توسعه ی حقوق بشردوستانه ازآن جهت است که منجر به توسعه، پالایش، و ابهام زدایی از حقوق بشردوستانه، و سبب تفسیر حجم قابل توجهی از قواعد ماهوی حقوق بشردوستانه شده است؛ ولی حوزه ی حقوق بشردوستانه مهیاکننده و تامین کننده ی بنیادی برخی مسایل ماهوی حقوق بین الملل کیفری درباره جرایم جنگی است. مقوله ی جرایم جنگی و مصادیق آن نخست در حقوق بشردوستانه تعریف، و سپس در حقوق بین الملل کیفری مورد تصریح و جرم انگاری جهت تضمین موثر قرارگرفته است. از طرفی، حقوق بین الملل کیفری بیش تر نیازمند حوزه ی حقوق بشردوستانه است؛ یعنی اساسنامه های محاکمِ کیفری بین المللی به کنوانسیون های بشردوستانه نیاز دارند، و یکدیگر را تغذیه و تقویت می کنند. مناسباتِ میان حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری عموم و خصوص مِن وجه است، بدین روال که قواعد حقوق بین الملل کیفری ضامن اجرای برخی از قواعد حقوق بشردوستانه است، گرچه حقوق بشردوستانه قواعد دیگری هم دارد که در حوزه ی حقوق بین الملل کیفری قرار نمی گیرند. بنابراین، قلمرو حقوق بشردوستانه گسترده تر و دربرگیرنده قواعدی است که نقض شدید مهم ترین آن ها پای حقوق بین الملل کیفری را به میان می کشد. دست یافته پژوهش حاضر ازاین قرار است که حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری بیشتر رابطه ی همکنشی دارند تا تزاحم یا رودرویی، ضمانت اجرای کیفری بین المللی بخشی از نظام اجرایی حقوق بشردوستانه است و بخش ماهوی بزرگی از حقوق بین الملل کیفری، وابسته به قواعد حقوق بشردوستانه می باشد. در این راستا، هر دو نظام حقوقی دارای ابعاد اشتراک و افتراق از حیث مسایلِ شکلی و ماهوی، و دارای تعاملات و چالش هایی هستند که همه ی این ابعاد اشتراک، افتراق و تعاملات و چالش ها در یافته های پژوهش حاضر، سبب توسعه و تحولِ دو نظام حقوقی گردیده، و در پایان دست آویز چشم انداز توسعه و تحولِ دو نظام از سوی دیگر نهادهای ملل متحد و سازمان های غیردولتی، در حمایت از غیر نظامیان اعم از انسانی و غیر انسانی، و قربانیان در جنگ به طور مستقیم و غیر مستقیم شده است.

ساختار و فهرست رساله

عنوان فهرست تفصیلی مطالب صفحه مقدمه.................................................................................................................۱۱ الف): بیان مسیله..............................................................................................................................................................۱۶ ب): پرسش اصلی پژوهش...............................................................................................................................................۱۸ پ): پرسش های فرعی پژوهش........................................................................................................................................۱۹ ت): فرضیه اصلی پژوهش................................................................................................................................................۱۹ ث): فرضیه های فرعی پژوهش.........................................................................................................................................۱۹ ج): متغیرهای پژوهش.....................................................................................................................................................۱۹ چ): اهداف پژوهش.........................................................................................................................................................۲۰ ح): بیان ضرورت انجام پژوهش.......................................................................................................................................۲۰ خ): چگونگی انتخاب موضوع.........................................................................................................................................۲۰ د): نوآوری پژوهش........................................................................................................................................................۲۱ ذ): شیوه ی پژوهش و محدودیت های آن .......................................................................................................................

ر): پیشینه ی پژوهش........................................................................................................................................................۲۱ ز): سازمان دهی پژوهش..................................................................................................................................................

فصل مقدماتی: مفاهیم عمومی و کلیات........................................................................................۲۴ مبحث نخست: واژه شناسی و تحلیل مفاهیم......................................................................................

گفتار نخست: حقوق جنگ؛ مخاصمات مسلحانه یا حقوق بشردوستانه................................................................

گفتار دوم: حقوق بین الملل کیفری و تعابیر گوناگون.........................................................................................

مبحث دوم: سیر توسعه و تحول تاریخی...........................................................................................

گفتار نخست: تاریخچه ی توسعه و تحول حقوق بین الملل بشردوستانه.................................................................

گفتار دوم: تاریخچه ی توسعه و تحول حقوق بین الملل کیفری.............................................................................۴۳ مبحث سوم: مبانی و کرامت انسانی ..................................................................................................۴۸ گفتار نخست: مبانی حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بشر..............................................................................۴۸ گفتار دوم: مبانی حقوق کیفری بین المللی و حقوق بین الملل کیفری...................................................................

گفتار سوم: کرامت انسانی: حلقه ی اشتراک در دو نظام حقوقی...........................................................................۵۱ بند نخست: کرامت انسانی در اسناد بین المللی..................................................................................................................

بند دوم: کرامت انسانی در رویه ی قضایی بین المللی ........................................................................................................۵۳ بخش نخست: ابعاد اشتراک و افتراق در توسعه و تحول حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری...۵۶ فصل نخست: ابعاد اشتراک و افتراق در حوزه ی قواعد شکلی.................................................۵۷ مبحث نخست: موازین حقوق معاهدات.............................................................................................۵۷ گفتار نخست: حق شرط.....................................................................................................................................۵۸ گفتار دوم: حق فسخ...........................................................................................................................................۶۰ گفتار سوم: تعلیق اجراء.....................................................................................................................................

گفتار چهارم: نقض اساسی.................................................................................................................................۶۲ گفتار پنجم: جانشینی کشورها............................................................................................................................۶۵ مبحث دوم: صلاحیت جهانی............................................................................................................۶۶ گفتار نخست: صلاحیت جهانی در ابعاد داخلی...................................................................................................۶۶ گفتار دوم: صلاحیت جهانی در ابعاد بین المللی...................................................................................................۷۰ گفتار سوم: صلاحیت جهانیِ برخی جرایم مشترک در دو حوزه حقوقی..............................................................۷۳ مبحث سوم:آیین ضمانت اجراء........................................................................................................۷۹ گفتار نخست: ضمانت اجراء در عرصه ی حقوق داخلی و بین المللی....................................................................۷۹ بند نخست: ضمانت اجراء در عرصه ی حقوق داخلی........................................................................................................۷۹ الف: رابطه ی حقوق کیفری با حقوق اساسی...................................................................................................................................

ب: رابطه ی حقوق کیفری با حقوق اداری......................................................................................................................................

پ: رابطه ی حقوق کیفری با حقوق مدنی.......................................................................................................................................

ت: رابطه ی حقوق کیفری با حقوق تجارت....................................................................................................................................

بند دوم: ضمانت اجراء در عرصه ی حقوق بین الملل.........................................................................................................

الف: رابطه ی حقوق کیفری با حقوق بین الملل عمومی....................................................................................................................

ب: ضمانت اجراء در حقوق بین الملل عمومی..................................................................................................................................۸۵ گفتار دوم: ضمانت اجراء در حقوق بشردوستانه..................................................................................................۸۷ بند نخست: ضمانت اجرای کیفری و مدنی .....................................................................................................................

بند دوم: ضمانت اجراء از طریق سازمان ملل متحد و سایر سازمان های بین المللی................................................................۹۰ الف: مبنای صلاحیت سازمان ملل متحد..........................................................................................................................................

ب: نقش ارکان سازمان ملل متحد....................................................................................................................................................۹۴ ۱– مجمع عمومی:..............................................................................................................................................................................................۹۴ ۲– شورای امنیت:..............................................................................................................................................................................................۹۵ ۳– دبیر کل:......................................................................................................................................................................................................۹۷ ۴– دیوان بین المللی دادگستری:.........................................................................................................................................................................۹۸ پ: ضمانت اجراء از طریق سایر سازمان های بین المللی...................................................................................................................۱۰۰ بند سوم: ضمانت اجراء از طریق حقوق بین الملل کیفری.................................................................................................۱۰۲ الف: نقش محاکم داخلی..............................................................................................................................................................۱۰۲ ب: نقش محاکم بین المللی...........................................................................................................................................................

پ: مزایا و نواقصِ اجرای حقوق بشردوستانه از طریق حقوق بین الملل کیفری.................................................................................۱۰۹ فصل دوم: ابعاد اشتراک و افتراق در حوزه ی قواعد ماهوی................................................

مبحث نخست: همبستگی و پیوستگی ...............................................................................................۱۱۴ گفتار نخست: قلمرو موضوعی و منابع .............................................................................................................۱۱۴ بند نخست: قلمرو موضوعی هر دو نظام حقوقی..............................................................................................................۱۱۴ بند دوم: منابع هر دو نظام حقوقی...................................................................................................................................۱۱۵ الف: حقوق بشردوستانه.................................................................................................................................................۱۱۵ ۱– معاهدات........................................................................................................................................................................................۱۱۵ ۲– عرف.............................................................................................................................................................................................۱۱۵ الف: تکامل حقوق عرفی معاهدات چهارگانه.........................................................................................................................................................................۱۱۹ ب: دلایل لزوم حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی..................................................................................................................................................................۱۲۲ پ: شرط مارتنس: عرف مسلم...............................................................................................................................................................................................۱۲۲ ۳– قانون گذاری و حقوق داخلی......................................................................................................................................................................۱۲۴ ۴– تصمیمات یا رویه ی قضایی........................................................................................................................................................................۱۲۴ ۵– آثار نویسندگان..........................................................................................................................................................................................۱۲۵ ب: حقوق بین الملل کیفری............................................................................................................................................۱۲۶ ۱– منابع اصلی...............................................................................................................................................................................۱۲۶ ۲– منابع فرعی...............................................................................................................................................................................۱۲۷ الف: رویه ی قضایی.........................................................................................................................................................................................۱۲۸ ب: اخلاق.......................................................................................................................................................................................................۱۲۸ گفتار دوم: قلمرو اجرای قواعد.........................................................................................................................۱۳۰ گفتار سوم: جرایم بین المللی مشترک................................................................................................................۱۳۰ مبحث دوم: مسیولیت بین المللی.....................................................................................................۱۳۵ گفتار نخست: مسیولیت کیفری بین المللی.........................................................................................................۱۳۵ بند نخست: مسیولیت کیفری دولت ها.............................................................................................................................۱۳۶ بند دوم: مسیولیت بین المللی کیفری افراد......................................................................................................................۱۳۷ الف: مسیولیت کیفری فردی، نقطه ی تمایز و رابط دو نظام.............................................................................................................۱۴۱ ب: مسیولیت کیفری فردی در چارچوب حقوق بشردوستانه: منازعات مسلحانه داخلی...................................................................

پ: مسیولیت کیفری فردی در چارچوب حقوق بشردوستانه: منازعات مسلحانه بین المللی...............................................................

گفتار دوم: مقررات مسیولیت کیفری بین المللی در دو نظام حقوقی...................................................................۱۴۷ بند نخست: حقوق بین الملل بشردوستانه .........................................................................................................................۱۴۷ بند دوم: حقوق بین الملل کیفری...................................................................................................................................۱۵۰ مبحث سوم: تعهدات عام الشمول و قواعد آمره ..............................................................................۱۵۶ گفتار نخست: قواعد آمره و تعهدات عام الشمول در رعایت قواعد بشردوستانه .................................................۱۵۷ گفتار دوم: ماده

منشورملل متحد و حقوق بشردوستانه................................................................................۱۶۰ گفتار سوم:جرایم بین المللی دارای وصف تعهدات عام الشمول و قواعد آمره در دو نظام حقوقی ......................۱۶۸ بخش دوم : تعاملات و چالش ها در توسعه و تحول حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری.........۱۷۲ فصل نخست: تعاملات و چالش ها..........................................................................................۱۷۴ مبحث نخست: تعامل با موازین حقوق بشر.........................................................................................................

گفتار نخست: حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بشر....................................................................................۱۷۴ گفتار دوم: حقوق بین الملل کیفری و حقوق بشر...............................................................................................۱۸۱ مبحث دوم: تعاملات حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری......................................۱۸۷ گفتار نخست: نقش حقوق بین الملل بشردوستانه درتوسعه ی حقوق بین الملل کیفری..........................................۱۹۱ بند نخست: دادگاه های بین المللی کیفری........................................................................................................................۱۹۱ بند دوم: دیوان بین المللی کیفری....................................................................................................................................۱۹۴ بند سوم: ماده ی سوم مشترک .......................................................................................................................................۱۹۶ گفتاردوم: نقش حقوق بین الملل کیفری در توسعه ی حقوق بین الملل بشردوستانه...............................................۱۹۹ بند نخست: توسعه ی حقوق مخاصمات مسلحانه ی غیر بین المللی.....................................................................................۲۰۰ بند دوم: توسعه ی حقوق بشردوستانه ی عرفی..................................................................................................................۲۰۱ بند سوم: رویه و اساسنامه ی دادگاه های بین المللی کیفری...............................................................................................

الف: رویه و اساسنامه ی دادگاه یوگسلاوی سابق............................................................................................................................۲۰۶ ب: اساسنامه ی دادگاه رواندا.........................................................................................................................................................۲۱۰ پ: اساسنامه ی دادگاه سیرالیون.....................................................................................................................................................۲۱۰ ت: اساسنامه ی دیوان بین المللی کیفری..........................................................................................................................................۲۱۱ مبحث سوم: چالش های حقوق بشردوستانه و حقوق بین الملل کیفری...............................................۲۱۳ گفتار نخست: چالش های حقوق بین الملل بشردوستانه.......................................................................................۲۱۳ بند نخست: چالش های نظری (تیوریک) ......................................................................................................................

بند دوم: چالش های عملی..............................................................................................................................................۲۱۵ گفتار دوم: چالش های حقوق بین الملل کیفری..................................................................................................۲۲۱ بند نخست: چالش های نظری (تیوریک) ......................................................................................................................۲۲۱ بند دوم: چالش های عملی..............................................................................................................................................۲۲۲ فصل دوم: حمایت از غیرنظامیان و قربانیانِ در جنگ: در چشم انداز توسعه و تحول دو نظام حقوقی...............................................................................................................................۲۲۴ مبحث نخست: توسعه و تحول دو نظام حقوقی در حمایت از غیرنظامیان..........................................۲۲۴ گفتار نخست: نقش ارکان ملل متحد در توسه و تحول حقوق بشردوستانه در حمایت از غیر نظامیان...................۲۲۴ بند نخست: سازمان ملل متحد........................................................................................................................................۲۲۴ الف: از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۶۸................................

کلیدواژه ها

• جرایم جنگی
• حقوق جنگ
• حقوق مخاصمات مسلحانه
• حقوق بشردوستانه
• حقوق بشر
• حقوق بین الملل کیفری
• دیوان بین المللی کیفری