نقش نظم عمومی در دادرسی کیفری از منظر فقه جزایی اسلام و حقوق کیفری افغانستان
نقش نظم عمومی در دادرسی کیفری از منظر فقه جزایی اسلام و حقوق کیفری افغانستان عنوان رساله ای است که توسط محمد امین رضایی، با راهنمایی محمد علی حاجی ده آبادی و با مشاوره اسماعیل آقابابایی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
 | |
| عنوان | نقش نظم عمومی در دادرسی کیفری از منظر فقه جزایی اسلام و حقوق کیفری افغانستان |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | محمد امین رضایی |
| استاد راهنما | محمد علی حاجی ده آبادی |
| استاد مشاور | اسماعیل آقابابایی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۰ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
چکیده
نظم عمومی و یا نظام از مفاهیم بنیادین در حوزه فقه و حقوق است، در جعل احکام فقهی و شکل گیری قواعد حقوقی و اجرای آن ها برای پاسداشت از ارزش های مسلم و اصول قوام بخش حیات اجتماعی و تضمین صلاح امور معاش و معاد جامعه و به عنوان یک ضابطه برای تحدید آزادی اراده افراد نقش اساسی دارد. اما ماهیت نظم عمومی ابهام دارد و مورد اختلاف است؛ از همین رو کارکرد های آن نیز با چالش رو برو است. در این رساله تحت عنوان نقش نظم عمومی در دادرسی کیفری از منظر فقه جزایی اسلام و حقوق کیفری افغانستان مساله اصلی این بوده است که آثار نظم عمومی در فرایند دادرسی کیفری مورد ارزیابی قرار گیرد. بر اساس این تحقیق که به صورت توصیفی و تحلیلی شروع شده است و با روش تلفیقی از کیفیت و کمیت و با پاسخ بیشتر استقرایی دنبال شده است؛ نظم عمومی یک مفهوم انتزاعی است که با توجه به ارزش ها و الزامات هر جامعه و هر یک از مکاتب حقوقی می تواند قابل تفسیر باشد. اختلاف شدید در تعریف نظم عمومی ناشی از همین امر است، اما بدان معنا نیست که وجه مشترک وجود نداشته باشد و تعریف را غیر ممکن سازد. از نظر اسلام نظم عمومی که در فقه با عنوان (نظام) از آن یاد شده است، به معنای، سامانه حقوقی است که برای تامین مصالح عمومی جامعه و تحقق امنیت و آرامش در پرتو قوانین الهی توسط حاکم اسلامی و حاکمیت دینی ایجاد و حفظ می شود. طبق یافته های تحقیق، قواعد مربوط به نظم عمومی از منظر آیات و روایات و مباحث فقهی و حقوقی و ضرورت های اجتماعی از ضروریات دین و اهم واجبات است، هر نوع اقدام از هر نهاد و فردی که موجب اخلال نظام و نظم عمومی شود جایز نیست. نظم عمومی در تمام حوز های اجتماعی به خصوص فرایند دادرسی کیفری نقش اساسی دارد، از یک طرف حامی و موجد قواعدی است که در تحقق نظم قضایی و اجتماعی کمک می کند از آن طرف نظم عمومی، اصول حاکم بر دادرسی مانند اصل برایت، حرمت حریم خصوصی و کرامت انسانی و تمام قوانین جزیی مربوط به دادرسی را، تحت اصلاح و تاثیر قرار می دهد، به سبب صیانت از نظم عمومی می شود قلمرو اصول مذکور و مدالیل قوانین را محدود بلکه در برخی موارد نادیده گرفت. البته باید صیانت از نظم عمومی به روش هایی مبتنی بر سامانه های حقوقی و در چار چوب قانون صورت گیرد تا به حقوق افراد خدشه وارد نشود.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
۱– طرح مساله و تبیین موضوع
۲– سوال های تحقیق
۳– پیشینه تحقیق
۴– ضرورت و اهمیت انجام تحقیق
۵– اهداف تحقیق
۶– فرضیه تحقیق
۷– نو آوری
۸– روش تحقیق
۹– ساختار تحقیق
ف–صل اول:کلیات و مفاهیم
مبحث اول:بررسی سیر تاریخی عنوان نظم عمومی
گفتار اول: پیشینه نظم عمومی در ادبیات حقوقی
گفتار دوم : پیشینه نظم عمومی در فقه اسلامی
گفتار سوم: پیشنه نظم عمومی در قوانین افغانستان
مبحث دوم: تعریف نظم عمومی
گفتار اول: امکان و عدم امکان تعریف نظم عمومی(نظر موافقان ومخالفان)
بند اول: دلایل مخالفان ارایه تعریف نظم عمومی و بررسی آنها
۱– بداهت مفهوم نظم عمومی و نقد آن
۲– عدم بنیان و عناصر ثابت و بررسی دلیل
۳– تعدد و تکثر مصادیق و اشکالات
بند دوم: دلایل موافقان ارایه تعریف نظم عمومی
۱– ضرورت تعریف نظم عمومی
۲– عدم انحصار تعریف به تعریف ماهوی
۳– کفایت یک معیار و ضابطه
۴– عدم تعریف و تخدیش اصل آزادی اراده ی افراد
۵– امکان تعریف به سبب انتزاع آثار یک مفهوم
بند سوم: ارزیابی نظریه مخالفان و موافقان تعریف نظم عمومی
گفتار سوم: مفهوم نظم عمومی در لغت و اصطلاح
بند اول : نظم عمومی در لغت
بند دوم : نظم عمومی در اصطلاح فقهی و حقوقی( Public order)
۱–گروه اول: قایلین به نظم تکوینی( عینی و بیرونی)
۲– گروه دوم: قایلین به نظم تشریعی( شخصی و درونی)
۳– بررسی دو دیدگاه
۴–وحدت ماهیت نظم عمومی در حقوق داخلی و بین المللی
۵– تحلیل و بررسی تعاریف با نگاه جامع( نظریه تکوینی و تشریعی)
۶– بررسی انواع تعریف در باره نظم عمومی و نقد آنها
۷– تعریف برگزیده
۸– تحلیل و تطبیق مفهوم نظم عمومی در حقوق کیفری اسلام
مبحث سوم : رابطه نظم عمومی با دیگر مفاهیم حقوقی مرتبط
گفتار اول: نظم عمومی و حقوق عمومی
بند اول: تعریف حقوق عمومی، اهداف و مصادیق
بند دوم: فرق نظم عمومی و حقوق عمومی
گفتار دوم: نظم عمومی و مصلحت عمومی
بند اول: مفهوم مصلحت عمومی
بند دوم: مبانی مصلحت عمومی
بند سوم: مصلحت عمومی به عنوان رکن نظم عمومی
گفتارسوم: نظم عمومی و منفعت عامه
بند اول: معنای منفعت عمومی در لغت و اصطلاح
بند دوم: رابطه منفعت عمومی و نظم عمومی
گفتار چهارم: نظم عمومی و عفت عمومی
بند اول : معنای عفت عمومی
بند دوم رابطه نظم عمومی و عفت عمومی
گفتار پنجم: نظم عمومی و آسایش عمومی
گفتار ششم: نظم عمومی و بهداشت عمومی
مبحث چهارم: بررسی واژه دادرسی کیفری و مبانی و مراحل
گفتار اول: دادرسی کیفری از نظر لغت و اصطلاح و اهداف
گفتار دوم: رویکرد ها و مبانی دادرسی کیفری
بند اول: امنیت و نظم گرایی در مقابل شهروند گرایی
۱– مبانی امنیت و نظم گرایی
الف: انسان و شرارت سرشت
ب: جامعه محوری
ج: ارزشمندی هنجار های حقوقی
۲– آثار امنیت و نظم گرایی در آیین دادرسی کیفری
الف: تجسس فراگیر
ب: رسیدگی غیر مشارکتی و غیرعلنی
ج: غیر ترافعی
بند دوم: رابطهی رویکرد امنیت گرا با فایده گرایی و عدالت محوری
بند سوم: بررسی رویکرد امنیت و نظم گرا
۱– امتیاز ها
۲– نقد ها
بند سوم: مبنای فقه جزای اسلام(شهروند گرایی و عدالت محوری– امنیت پایدار ودرونی)
گفتار سوم: شاخه های آیین داد رسی کیفری
بند اول : دادرسی کیفری محتوایی
بند دوم: دادرسی کیفری مبنایی
گفتارچهارم: فرق قانون دادرسی کیفری با قوانین ماهوی جزایی
گفتار پنجم: مراحل داد رسی کیفری
بند اول: مرحله کشف
بند دوم: مرحله تحقیقات ابتدایی
بند سوم: مرحله تعقیب
بند چهارم: مرحله دادرسی
بند پنجم: مرحله اجرا
فصل دوم:نظم عمومی از دید گاه قرآن و سنت، فقه و ضرورت های اجتماعی
مبحث اول: جایگاه و کابرد نظم عمومی در قرآن و سنت
گفتار اول : نظم عمومی در قرآن
بند اول: وجوب اطاعت از رهبر جامعه (اولی الامر) برای حفظ نظم عمومی
بند دوم: توصیه به وحدت و همدلی و نهی از فساد و تفرقه برای تحقق نظم عمومی
بند سوم: تعیین سخت ترین مجازات برای عوامل بر هم زننده نظم عمومی
بند چهارم: دستور به جهاد برای حذف عوامل بر هم زدن نظم عمومی
بند پنجم: تشریع برخی احکام برای حفظ و پایداری نظم عمومی
گفتار دوم : نظم عمومی در روایات
بند اول: نظم عمومی در سیره و لسان نبوی
بند دوم : نظم عمومی در سیره و لسان فاطمی
بند سوم: نظم عمومی در سیره و لسان ایمه معصومین(ع)
مبحث دوم: نظم عمومی در فقه و حقوق اسلامی
گفتار اول: نظم عمومی در فقه اسلامی
بند اول : قواعد فقهی ناظر بر صیانت از نظم عمومی
۱– قاعده وجوب حفظ نظام ( نفی اختلال نظام)
الف: معنای قاعده حفظ نظام و یا نفی اختلال نظام
ب: مستندات و مفاد قاعده حفظ نظام
۲– قاعده الحاکم ولی الممتنع
۳– قاعده نفوذ حکم حاکم جامع الشرایط
۴– قاعده القضا علی الغایب
۵–اصول و قواعد تعزیرات
بند دوم: احکامی فقهی ناظر بر نظم عمومی
۱– وجوب تصدی منصب قضا و جواز اخذ اجرت
۲– حکم اعتبار امر مختومه
گفتاردوم: نظم عمومی در مباحث حقوقی
مبحث سوم جایگاه نظم نظم عمومی در مباحث اجتماعی
گفتار اول: ضرورت حفظ نظم عمومی در جامعه
بند اول: مسلم بودن وجود جامعه به عنوان واقعیت عقلایی و عرفی
بند دوم: نظم حقوقی و لزوم نظم اجتماعی و یا دولت
گفتار دوم: اولویت تامین حقوق عامه
بند اول: نزاع حق با مصلحت
بند دوم :نظریه تابعیت حق فردی در برابر اقتضایات مصلحت عمومی
بند سوم: آموزه های اسلامی و تقدم حق جمعی و حفظ نظم عمومی
گفتار سوم: حفظ نظم عمومی و تامین امنیت فردی و اجتماعی
بند اول : معنای امنیت
بنددوم: ضرورت امنیت
بند سوم: نظم و تامین امنیت فردی و اجتماعی
گفتار چهارم: نظم عمومی و تحقق عدالت اجتماعی
گفتار پنجم: نظم عمومی و ضرورت حفظ حاکمیت
بند اول: حفظ نظم، دلیل تشکیل حکومت
بند دوم: ترجیح حکومت جایر بر هرج و مرج
بند سوم: ضرورت وحدت قانونگذاری
فصل سوم:نقش نظم عمومی در مقام کشف جرم و و اجرای حکم
مبحث اول: نظم عمومی و اصول حاکم بر داد رسی کیفری
گفتار اول: نظم عمومی و نظام های دادرسی
بند اول: بررسی نظام اتهامی
۱– ممیزات نظام اتهامی
۲– نظم عمومی و سیستم اتهامی
۳– نقش نظم عمومی در تعدیل نظام اتهامی
بند دوم: بررسی نظام تفتیشی
۱– ممیزات و ویژگی های سیستم تفتیشی
۲– نظم عمومی و سیستم تفتیشی
بند سوم: بررسی سیستم مختلط
۱– مشخصات نظام مختلط
۳– نظم عمومی و نظام مختلط
بند چهارم: بررسی نظام دادرسی اسلامی
۱– مشخصات سیستم دادرسی اسلام
۲– نظم عمومی و سیستم دادرسی اسلام
بند پنجم: نظام دادرسی حاکم بر حقوق افغانستان
گفتار دوم: نظم عمومی و اصل برایت
بند اول: اهمیت و معنای اصل برایت
بند دوم: مبنای اصل برایت
بند سوم: آثار اصل برایت در مقام کشف و تعقیب
بند چهارم: امکان عدول از اصل برایت
بند پنجم: عدول از اصل برایت در جرایم علیه نظم و امنیت عمومی
بند ششم: عدول از اصل برایت در جرایم علیه نظم عمومی در قانون افغانستان
بند هفتم: عدول از اصل برایت در جرایم علیه نظم عمومی در اسناد بین المللی
گفتار سوم: نظم عمومی و اصل کرامت انسانی متهم
بند اول :جایگاه کرامت انسانی در داد رسی کیفری
بند دوم: کرامت ذاتی و دانشی انسان از دیدگاه اسلام
بند سوم: نظم عمومی و اصول اساسی کرامت انسانی
۱– نظم عمومی و حقوق فطری(حق حیات، آزادی و حق برابری)
الف: حق حیات و نظم عمومی
ب: حق برابری و نظم عمومی
ج: حق آزادی شهروندان و نظم عمومی
گفتار پنجم: نظم عمومی و اصل حرمت، حریم خصوصی اشخاص
بند اول: جایگاه حرمت حریم خصوصی در فقه و حقوق
بند دوم : تعریف حریم خصوصی و قلمرو
بند سوم: حرمت حریم خصوصی و نهی منکر و کشف جرم
بند چهارم: حریم خصوص و نظم عمومی
مبحث دوم: نظم عمومی و اختیارات ضابطان قضایی
گفتار اول: نظم عمومی و وظیفه ضابطان قضایی در جرم مشهود
بند اول: ماهیت و مصادیق جرم مشهود و غیر مشهود
بند دوم: آثار جرم مشهود در مراحل دادرسی
بند سوم: جایگاه جرم مشهود در فقه
بند چهارم: رابطه نظم عمومی و آثار جرم مشهود در دادرسی کیفری
گفتار دوم: نظم عمومی و وظیفه ضابطان قضایی در جرم غیر مشهود
گفتارسوم: نظم عمومی و بازداشت متهم توسط ضابطان
گفتار چهارم: نظم عمومی و اقدامات قاضی داد سرا(داد یار و بازپرس)
بند اول: احضار متهم
۱– نظم عمومی و تبدیل احضار به جلب
۲– نظم عمومی و عدم ذکر علت احضار
بند دوم: نظم عمومی و جلب متهم
بند سوم: نظم عمومی و معاینه محل و تحقیق محلی
بند چهارم : نظم عمومی و جلب کار شناس
بند پنجم: نظم عمومی و تفتیش و تلاشی منازل و اماکن و ضبط اشیا
بند ششم: نظم عمومی و جلب شاهد
مبحث سوم: نقش نظم عمومی در مقام رسیدگی
گفتار اول: نظم عمومی و داد گاه صالح
بند اول: نظم عمومی و صلاحیت ذاتی
بند دوم: نظم عمومی و صلاحیت محلی
بند سوم: نظم عمومی و صلاحیت شخصی
بند چهارم: نظم عمومی و صلاحیت اضافی
بند پنجم: نظم عمومی و صلاحیت نسبی
گفتار دوم: نظم عمومی و تغییر اساسی در روند رسیدگی
گفتار سوم : نظم عمومی و حقوق دفاعی متهم
بند اول : نظم عمومی و حق تعیین وکیل و حق حضور در دادگاه
بند دوم : نظم عمومی و حق مطالعه پرونده کیفری
بند سوم: نظم عمومی و حق اعتراض به روند رسیدگی
بند چهارم: نظم عمومی و حق جبران خسارت متهم بی گناه در زمان بازداشت
گفتار چهارم: نظم عمومی و علنی بودن رسیدگی
بند اول : جایگاه رسیدگی علنی در داد رسی در حقوق و فقه
بند دوم : مستثنیات اصل علنی بودن به جهت رعایت نظم عمومی
گفتار پنجم: نظم عمومی و قضاوت غیر مجتهد
بند اول:جایگاه قضاوت و شرایط قاضی
بند دوم : نظم عمومی و قضاوت غیر مجتهد
مبحث چهارم: نقش نظم عمومی در مقام صدور حکم
گفتار اول : نظم عمومی و تسریع در صدور حکم
گفتار دوم : نظم عمومی و تعویق حکم
گفتار سوم: نظم عمومی و محدودیت در حق اعتراض بر حکم (واخواهی، استیناف خواهی، فرجام خواهی)
بند اول انواع و موارد حق اعتراض
بند دوم: حق اعتراض و نظم عمومی
مبحث پنجم: نقش نظم عمومی و اصول حاکم بر اجرای مجازات
گفتار اول : نظم عمومی و تعلیق اجرا و تنفیذ حکم
بند اول : فوریت اجرای حکم قطعی و موارد تعلیق
بند دوم : نظم عمومی و تعلیق اجرای حکم
گفتار دوم: نظم عمومی و اصل قانونی بودن اجرای مجازات استحقاقی
گفتار سوم: نظم عمومی و اصل شخصی بودن مجازات
بند اول: اصل شخصی بودن مجازات در اسنا داخلی و بین المللی
بند دوم: چالش های اصل شخصی بودن مجازات
بند سوم: نظم عمومی خاستگاه اصل شخصی بودن مجازات
گفتار چهارم: نظم عمومی و اصل عدم دخالت قوه مجریه و مقننه در اجرای مجازات
بند اول: عناصر تفکیک قوا و استقلال قوه قضاییه
بند دوم: نظم عمومی و تفکیک قوا
گفتارپنجم: نظم عمومی و تدابیر خاص در اجرای برخی احکام کیفری
بند اول: نظم عمومی و جبران کمبود دیه از بیت المال در اجرای قصاص
بند دوم: موارد جواز قصاص و پرداخت فاضل دیه
بند سوم: توسعه در پرداخت فاضل دیه از بیت المال به جهت حفظم نظم عمومی
گفتار ششم: نظم عمومی و محدودیت در قتل مهدور الدم
گفتار هفتم: نظم عمومی و اذن ولی امر در اجرای قصاص
گفتار هشتم: نظم عمومی و اجرای حکم به طور غیر علنی
بند اول: اصل علنی بودن دادرسی از منظر فقه و حقوق
بند دوم: اجرای علنی مجازات و نظم عمومی
نتیجه گیری
پیشنهاد ها
فهرست منابع
الف: کتاب ها
ب: مقالات
ج:اسناد حقوقی بین الملل و قوانین داخلی
د: پایان نامه ها
کلیدواژه ها
- دادرسی کیفری
- عدالت کیفری
- نظم عمومی
- مصلحت عمومی
- امنیت گرایی