نهاد عدالت خانه در انقلاب مشروطه ایران
نهاد عدالت خانه در انقلاب مشروطه ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط مصطفی خیری زاده، با راهنمایی محمد جلالی و با مشاوره محمدعلی اکبری در سال ۱۳۹۸ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.
 | |
| عنوان | نهاد عدالت خانه در انقلاب مشروطه ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | مصطفی خیری زاده |
| استاد راهنما | محمد جلالی |
| استاد مشاور | محمدعلی اکبری |
| مقطع | کارشناسی ارشد |
| سال دفاع | ۱۳۹۸ |
| دانشگاه | دانشگاه شهید بهشتی |
چکیده
خواستِ عدالت خانه در جریان انقلاب مشروطه به سرعت توانست حمایت عموم مردم را جلب نماید، اما تاکنون ماهیت و مفهوم این نهادِ حقوقی مورد بررسی حقوقدانان حقوق عمومی قرار نگرفته؛ لذا هدف از انجام این پژوهش، فهم صحیح و مبتنی بر گزارش های تاریخی از این خواسته است. این پایان نامه با روش پژوهش تاریخی و تحلیلی و استفاده از شیوه ی کتابخانه ای انجام شد. با بررسی تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، بیداد حکومتگران به مثابه یک حکم ثابت و آشکار به چشم می آمد. یافتن چرایی این امر، منجر به شناسایی سه اصلِ فقدان قانون یا عرف مستقر ، خودکامگی و کوتاه مدتی جامعه گردید؛ رابطه ی طولی دو سویه میان این اصول، توجیه کننده ی چراییِ امکان اِعمال این ستم ها بود. از سوی دیگر مردم در قبال این تعدی ها، با تمسک به اندیشه ی فرایزدی از طرق گوناگون از پادشاه دادخواهی می کردند؛ و آنگاه که دادْ گستری نمی یافتند، به دنبالِ براندازی حکومت موجود بودند. سلطنت قاجار نیز با این اصول کلی منطبق و این شرایط با حکمرانی آنان مطابقت داشت. برخی تلاش های ترقی خواهانه ی وزرای خوش نام قاجاریه و اصلاحات حکومتی ناصری، از آن رو که به ریشه ی این معضل نمی پرداخت، توفیقی نیافت. در سال های منتهی به انقلاب، بیداد گسترده ای بر مردم وارد می شد و در مقابل راهی یا نهادی برای دادخواهی در دسترس نبود. این ستم ها که به نارضایتی در میان مردم دامن می زد، سبب وقوع انقلاب گردید. بنا بر یافته های این پژوهش ریشه های خواسته ی عدالت خانه، کاملا منطبق بر الگوی پیشین جامعه ایرانی بوده و فهم عموم مردم از این نهاد، نهادی دادگستر و مرجع تظلم بوده است. هرچند با سکان داری آگاهان و روشنفکران مهم ترین خواسته از عدالت خانه به مجلس شورا تغییر یافت؛ مطابق اسناد تاریخی برداشت عموم مردم و نمایندگان از مجلس مرجعی برای دادخواهی بوده است، فهم نادرست از پارلمان و حکومت مشروطه نقش عمده ای در این برداشت داشته است. بررسی قوانین اساسی و عادی نیز نشان می دهد مجلس با وضع قانون سعی در تحدید اختیارات حکومتگران و کاهش تعدی بر مردم داشته اما علی رغم اشارات چندباره در قوانین گوناگون هیچ گاه نهادی برای پاسخ به این خواسته تاسیس ننموده و خواسته ی دادخواهی از حکومت –به عنوان ریشه ی تاریخی اصل نظارت قضایی– در ایران فرجامی در نظام پادشاهی مشروطه پیدا نکرده بود.
ساختار و فهرست پایان نامه
مقدمه:
الف: بیان مسیله
ب: سوالات پژوهش
پ: پیشینه پژوهش
ت: روش و شیوه پژوهش
ث: سازمان دهی پژوهش
فصل یکم: در جست وجوی داد
مبحث یکم: مبانی نظریه دادخواهی ایرانی
گفتار یکم: عوامل پیدایش سنت دادخواهی ایرانی
بند یکم: فقدان قانون یا عرف مستقر
بند دوم: خودکامگی
بند سوم: جامعه ی کوتاه مدت
گفتار دوم: بیداد حکومتگران و دادخواهی مردمی
بند یکم: بیداد و ستم حکومتگران
بند دوم: مبانی دادخواهی از پادشاه
بند سوم: دادخواهی سلسله مراتبی
گفتار سوم: فرجام بیداد پادشاه ۵۰ بند یکم: مشروعیت شورش داخلی ۵۰ بند دوم: حمایت مردم از هجوم خارجی
مبحث دوم: آیین ها و رویه های دادخواهی در سنت ایرانی
گفتار یکم: دادگری و دادخواهی در سیاستنامه ها و اندرزنامه های فارسی
گفتار دوم: رویه و روش های رایج دادخواهی
بند یکم: دادخواهی شفاهی
بند دوم: عریضه یا عرض حال
بند سوم: بست نشینی
بند چهارم: میانجیگری و شفاعت
گفتار سوم: رویه و روش های یکتا و فوق العاده دادخواهی
بند یکم: نهادهای خاص و موردی
بند دوم: اقدامات نمادین
مبحث سوم: نظام قضایی قاجار و نظریه دادخواهی ایرانی
گفتار یکم: ساختار و کلیات نظام قضایی قاجاریه
گفتار دوم: اصلاحات اصلاحگران حکومتی
بند یکم: میرزا تقی خان امیرکبیر
بند دوم: میرزا حسین خان سپه سالار اعظم
گفتار سوم: نهادهای تاسیسی دادگستری در دوران قاجاریه
بند یکم: مجلس تحقیق مظالم
بند دوم: صندوق عدالت
تکمله: به سوی نظریه دادخواهی ایرانی
فصل دوم: فریادِ عدالت خانه
مبحث یکم: بررسی ریشه ها و زمینه های ایجاد خواسته ی عدالت خانه در انقلاب مشروطه
گفتار یکم: شیوه ی حکمرانی در عصر قاجار
گفتار دوم: بیداد بی سابقه در دوران پیش از انقلاب مشروطه
مبحث دوم: دادخواهی از حکومت در اندیشه ی ترقی خواهان ایرانی
گفتار یکم: روشنفکران و دادخواهی از حکومت
گفتار دوم: دادخواهی از حکومت یا نظارت قضایی بر دولت
مبحث سوم: ظهور و افول خواسته عدالت خانه در انقلاب مشروطه
گفتار یکم: روایت تاریخی نهاد عدالت خانه
گفتار دوم: تحلیل تاریخی نهاد عدالت خانه
بند یکم: عدالت خانه در نگاه اشخاص عصر انقلاب
بند دوم: عدالت خانه در دیدگاه مورخین و صاحب نظران
فصل سوم: مجلس شورای ملی و عدالت خانه
مبحث یکم: مجلسِ اول و عدالت خانه
گفتار یکم: برداشت مردم و نمایندگان از مجلس شورای ملی
گفتار دوم: رفع بیداد و ستم حکومت در مجلس اول
بند یکم: رفع تعدی در قانون اساسی و متمم
بند دوم: اقدامات موردی مجلس اول
گفتار سوم: دادخواهی از حکومت و انجمن های عصر انقلاب
مبحث دوم: کارکردِ دادخواهیِ مجلس شورای ملی
گفتار یکم: مبانی حقوقی دادخواهی از مجلس شورای ملی
گفتار دوم: بررسی اسناد عرایض تقدیمی به مجلس شورای ملی
مبحث سوم: دادخواهی از دولت در قوانین موضوعه
گفتار یکم: دادخواهی از دولت، اندیشه ای بدونِ نهاد متمرکز
گفتار دوم: شورای دولتی، آرزویی دیرین
یافته ها و نتیجه گیری:
منابع و مآخذ:
پیوست ها
پیوست یکم: نسخه خطی عریضه و شرح حال
پیوست دوم: چند عریضه از نسخه خطی سواد کتابچه ی شکایت ها و عرض حال سال ۱۲۹۱–۱۲۹۲ ق
کلیدواژه ها
- عدالت خانه
- انقلاب مشروطه ایران
- اصل نظارت قضایی
- مجلس شورای ملی