آثار سوء پیشینه در حقوق کیفری ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

سوء پیشینه کیفری حالت و اثری است که در پی محکومیت شخص به کیفر ایجاد می شود. چنانچه این محکومیت کیفری، به طور تبعی، شخص را از حقوق اجتماعی اش محروم کند، پیشینه کیفری موثر تلقی می شود و چنانچه چنین اثر تبعی نداشته باشد، پیشینه کیفری غیرموثر نامیده می شود. سجل کیفری نیز محل نگهداری پیشینه کیفری اشخاص است و می تواند به صورت فیزیکی یا الکترونیکی باشد. فرآیند دادرسی کیفری را از جهتی می توان به مرحله تعیین تقصیر (احراز مجرمیت) و مرحله تعیین کیفر تقسیم کرد. در مرحله احراز مجرمیت، با توجه به اصول و قواعد محکم و مسلمی نظیر اصل برایت متهم، بی طرفی مقام قضایی، منع تجسس، احترام به حریم خصوصی متهم و برابری افراد در محاکمه، دسترسی مقام قضایی به پیشینه کیفری متهم، مورد نقد بوده و باید با احتیاط در این خصوص تصمیم گیری کرد؛ تابتوانیم یک دادرسی منصفانه را برای افراد سامان دهیم. اما در مرحله تعیین کیفر، غالب مکاتب حقوقی، پیشینه کیفری متهم را نشان از حالت خطرناک متهم می دانند و چنین شخصی را شایسته تخفیف نمی دانند و یا حتی او را مستحق مجازات شدیدتری نسبت به سایر بزهکاران می دانند. حقوق کیفری اسلام، به عنوان منبع اصلی قانون گذاری در کشور ما،پیشینه کیفری شخص را در میزان مجازات او موثر می داند؛ اما این امر به تنهایی برای تشدید کیفر کافی نیست، بلکه احراز مصاحبت بزهکار با گناهان و اخطار قبلی جامعه به وی نیز لازم است. هرچند موراد مهم محرومیت از حقوق اجتماعی در اثر سوء پیشینه کیفری در ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی بیان شده است؛ اما علاوه بر آن، مقنن در مواضع گوناگونی به بیان آثار متعدد پیشینه کیفری اشخاص در فرآیند دادرسی کیفری پرداخته است. سوء پیشینه کیفری، هم در مرحله تحقیقات مقدماتی و هم در مرحله رسیدگی در دادگاه موجد اثر می باشد و وجود آن سبب می شود تا رسیدگی کیفری این افراد از افراد ناکرده بزه متمایز باشد. دراین نوشتار، ضمن تبیین و تحلیل این آثار، می کوشیم تا بنیان های نظری و نتایج عملی چنین اثربخشی را در مراحل مختلف رسیدگی کیفری مورد نقد و کنکاش قرار دهیم، تا از این رهگذر به پیشنهادها و راهکارهایی در جهت سامان بخشی یک دادرسی منصفانه و عادلانه برسیم.