گستره قلمرو قاعده لاضرر در حقوق کیفری

گستره قلمرو قاعده لاضرر در حقوق کیفری عنوان رساله ای است که توسط مهری نساجی زواره، با راهنمایی سیداحمد میرخلیلی و با مشاوره نفیسه متولی زاده نایینی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه میبد دفاع گردید.

عنوان	گستره قلمرو قاعده لاضرر در حقوق کیفری
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	مهری نساجی زواره
استاد راهنما	سیداحمد میرخلیلی
استاد مشاور	نفیسه متولی زاده نایینی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه میبد

چکیده

هدف: هدف نگارنده در این رساله ضمن تبیین تقارب قاعده لاضرر با اصل ضرر، پذیرش محوریت قاعده لاضرر در جرم انگاری و جرم زدایی قوانین و اجرای حکم است. که البته این امر به صورت پراکنده در کتاب های فقهی قابل مشاهده است اما در این رساله تلاش بر این است تا به شکل اثری مستقل و تخصصی موردبررسی قرار گیرد. روش شناسی: این رساله که با روشی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به نگارش درآمده، در سه فصل تدوین یافته است. در فصل اول ضمن بیان کلیات، اقوال و نظرات فقها به تفصیل مورد کنکاش قرارگرفته است. در فصل دوم میان قاعده لاضرر که در حقوق ایران ازجمله قانون اساسی تبلوریافته است با آنچه در متون حقوقی و به ویژه حقوق غرب، اصل ضرر نامیده می شود مقایسه صورت پذیرفته است و به این نتیجه دست یافته ایم که این قاعده می تواند به عنوان یک فیلتر اساسی جهت جرم انگاری و جرم زدایی مورداستفاده واقع شود. در فصل سوم گستره قاعده لاضرر در حقوق کیفری موردعنایت قرارگرفته و تبیین گردیده که گستره این قاعده در حقوق کیفری گاهی مجازات را متوقف کرده و زمانی اجرای مجازات را به تاخیر می اندازد و بار دیگر مجازاتی را تبدیل به مجازات دیگر می نماید. نتیجه: سرانجام به این نتیجه دست یافته ایم که در عرصه تبیین گستره مجازات و خسارت های ناشی از جرم می توان با اتخاذ روش هایی نوین و علمی پیشنهادهایی راهگشا ارایه داد؛ که در این راستا می توان به حذف و تغییر برخی مجازات ها و جایگزین کردن مجازات های جدید اشاره کرد و بدین صورت با ارایه تصویری جامع از قاعده لاضرر در حقوق جزا، حقوق مثلث بزهکار، بزه دیده و جامعه تامین شود.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب مقدمه

طرح تحقیق

۱ تبیین موضوع

۲ ضرورت تحقیق

۳ اهداف تحقیق

۴ پرسش های تحقیق

الف: پرسش اصلی

ب: پرسش های فرعی

۵ فرضیات تحقیق

الف: فرضیه اصلی

ب: فرضیه های فرعی

۶ پیشینه تحقیق

الف) کتاب ها

ب) پایان نامه ها

ج) مقالات

۷ روش تحقیق

۸ ساختار تحقیق

۹–کاربرد نتایج تحقیق

فصل اول: کلیات

۱–۱ واژه شناسی قاعده فقهی

۱–۱–۱ معنای قاعده فقهی

۱–۱–۲ ویژگی های قواعد فقهی

۱–۱–۳ تفاوت قاعده فقهی و نظریه عام فقهی

۱–۱–۴ تفاوت ضابطه فقهی و قاعده فقهی

۱–۲ واژه شناسی قاعده لاضرر

۱–۲–۱ مفهوم لغوی قاعده

۱–۲–۱–۱ معنای لا

۱–۲–۱–۲ معنای ضرر

۱–۲–۱–۳ معنای ضرار

۱–۲–۲ مفهوم فقهی حقوقی قاعده

۱–۲–۲–۱ دیدگاه شیخ انصاری

۱–۲–۲–۲ دیدگاه آخوند خراسانی

۱–۲–۲–۳ دیدگاه شریعت اصفهانی

۱–۲–۲–۴ دیدگاه مرحوم نراقی

۱–۲–۲–۵ دیدگاه امام خمینی (ره)

۱–۲–۲–۶ دیدگاه برخی از فقهای معاصر

۱–۳–۱ قاعده لاضرر و اثبات حکم

۱–۳–۲ قلمرو قاعده لاضرر در ضرر به نفس

۱–۳–۳ قلمرو قاعده لاضرر در تعارض ضررها

۱–۳–۴ قلمرو قاعده لاضرر در انواع ضرر

۱–۳–۵ ارکان قاعده

۱–۳–۵–۱ تحقق ضرر

۱–۳–۵–۲ اسناد ضرر

فصل دوم: گستره قاعده لاضرر در اصول و معیارهای جرم انگاری و جرم زدایی

۲–۱ قاعده لاضرر و اصول محدودکننده جرم انگاری

۲–۲ قاعده لاضرر و مبانی جرم انگاری

۲–۲– ۱ مبانی جرم انگاری در نظام های کیفری

۲–۲–۱–۲ پدرسالاری حقوقی

۲–۲–۱–۳ اخلاق گرایی حقوقی

۲–۲–۲ قاعده لاضرر و مبانی جرم انگاری در اسلام و قانون اساسی

۲–۲–۲–۱ معیارها و ضوابط جرم انگاری در قانون اساسی

۲–۲–۲–۱–۱ معیار مقرر در اصل چهلم

۲–۲–۲–۱–۲ معیار مقرر در اصل نهم

۲–۲–۲–۲ معیارها و ضوابط جرم انگاری در اسلام

۲–۲–۲–۳ ضرر به مقاصد احکام مبنای جرم انگاری

۲–۲–۲–۴ قاعده لاضرر و جرم انگاری جرایم مقرر در قانون مجازات اسلامی

۲–۲–۲–۴–۱ قاعده لاضرر و جرم انگاری حدود

۲–۲–۲–۴–۲ قاعده لاضرر و جرم انگاری قصاص

۲–۲–۲–۴–۳ قاعده لاضرر و جرم انگاری دیات

۲–۲–۲–۴–۴ قاعده لاضرر و جرم انگاری تعزیرات ۵۰ ۲–۲–۲–۵–۱ قاعده لاضرر و جرم انگاری جرایم رایانه ای

۲–۲–۲–۵–۲ قاعده لاضرر و جرم انگاری تجاوز جنسی

۲–۳ تعارض ضررها

الف: انتخاب ضرر کمتر در شخص واحد

ب: تعارض نسبت به دو شخص

۲–۳–۱ اکراه در قتل

۲–۳–۲ تعارض ضرر در مادر و جنین

۲–۳–۲–۱ توقف حیات مادر بر سقط جنین

۲–۳–۲–۲ ناقص الخلقه بودن جنین

۲–۳–۳ تعارض ضرر در جرم پول شویی

۲–۴ لزوم جرم زدایی از جرایم چهارگانه

۲–۴–۱ جرم زدایی از حدود

۲–۴–۲ جرم زدایی از قصاص و دیات

۲–۴–۳ جرم زدایی از تعزیرات

فصل سوم: گستره قاعده لاضرر در قوانین و مقررات جزایی

۳–۱ قاعده لاضرر و جبران زیان های ناشی از جرم

۳–۱–۱ خسارت مادی

۳–۱–۲ خسارت معنوی

۳–۱–۲–۱ تعریف خسارت معنوی

۳–۱–۲–۲ مبانی مطالبه خسارت معنوی در نظام حقوقی ایران

الف: بعد فقهی

ب: بعد قانونی

۳–۱–۲–۳ خسارت معنوی از دیدگاه حقوقدانان

۳–۱–۲–۳–۱ مخالفان جبران خسارت معنوی

۳–۱–۲–۳–۲ قایلان به تفکیک ضرر معنوی

۳–۱–۲–۳–۳ موافقان جبران هر نوع خسارت معنوی

۳–۱–۲–۴ نحوه جبران خسارت معنوی

۳–۱–۳ خسارت عدم نفع

۳–۱–۴ پرداخت خسارت مازاد بر دیه

۳–۱–۳–۱ دیدگاه فقها

۳–۱–۳–۱–۱ دلایل مخالفین جواز خسارت مازاد بر دیه

۳–۱–۳–۱–۲ دلایل قایلان به جواز مطالبه خسارت مازاد بر دیه

۳–۱–۳–۲ نحوه جبران خسارت

۳–۱–۵ خسارت ایام بازداشت منتهی به برایت

۳–۱–۵–۱ دلایل مخالفان خسارت ایام بازداشت

الف: قاعده حاکمیت امر مختوم جزایی و مسیله جبران خسارت

ب: حکم برایت و جبران خسارت

۳–۱–۶ جبران خسارت از زیان دیده منازعه

۳–۱–۷ جبران ضرر در موارد علل موجهه جرم

۳–۱–۷–۱ قاعده لاضرر و حوادث ناشی از عملیات ورزشی

۳–۱–۷–۲ قاعده لاضرر و دفاع مشروع

الف: الزام به رعایت شرط ضرورت در دفاع مشروع

ب: لزوم استناد به قراین معقول یا خوف عقلایی

ج: ابتدایی بودن دفاع

د: اصل مشروعیت دفاع

ه: دفاع مشروع ناقص

۳–۱–۷–۳ قاعده لا ضرر و مسیولیت پزشک

۳–۱–۷–۳–۱ عدم وجود رابطه سببیت بین فعل پزشک و ضرر واردشده

۳–۱–۸ مصادیقی ازقاعده لاضرر در اجرای مقررات شکلی

۳–۱–۸–۱ اشتباه قاضی

۳–۱–۸–۲ قاعده لاضرر و تسریع دادرسی

۳–۱–۸–۳ قاعده لاضرر و شهادت شهود

۳–۲ لزوم مقابله با ضرر توسط بزه دیده

۳–۲–۱ جرم تحقق یافته نتیجه تقصیر مشترک بزهکار و بزه دیده

۳–۲–۲ عدم ممانعت بزه دیده نسبت به گسترش نتیجه مجرمانه

۳–۲–۲–۱ بزهکار عامل مستقل نتیجه مجرمانه

۳–۲–۲–۲ بزهکار و بزه دیده عامل مشترک نتیجه مجرمانه

۳–۲–۳ مبنا و مستند تکلیف بزه دیده به مقابله با تحقق عمل مجرمانه

۳–۲–۴ مقابله با ضرر در قوانین

۳–۲–۴–۱ قانون مجازات اسلامی

۳–۲–۴–۲ قانون بیمه

۳–۳ تبیین گستره قاعده لاضرر در مجازات های چهارگانه

۳–۳–۱ گستره قاعده لاضرر در حدود

۳–۳–۱–۱ نفی ضرر مضاعف از بزهکار در اجرای حدود

۳–۳–۱–۱–۱ تاخیر در اجرای حدود به واسطه سرد و گرم بودن هوا

۳–۳–۱–۱–۳ تاخیر به خاطر ویژگی های خاص مربوط به جنس مونث

۳–۳–۱–۲ نفی ضرر از غیر مجرم در اجرای حدود

۳–۳–۱–۳ نفی ضرر نسبت به نظام اسلام در اجرای حدود

۳–۳–۱–۴ رشد و کمال عقلی نوجوانان در جرایم حدی و قصاص

۳–۳–۲ گستره قاعده لاضرر در قصاص

۳–۳–۲–۱ قصاص نفس

الف: انتظار تا زمان بلوغ و افاقه مجنون

ب: جواز اخذ دیه توسط ولی دم صغیر و مجنون

ج: جواز استیفای قصاص یا اخذ دیه توسط ولی صغیر و مجنون

د: اختیار کامل ولی دم صغیر و مجنون

ه: تفصیل بین مولی علیه صغیر و مجنون

۳–۳–۲–۱–۱ باردار بودن زن محکوم به قصاص

۳–۳–۲–۱–۲ رفع صدمه نسبت به غیر محکوم به قصاص

۳–۳–۲–۲ قصاص عضو

۳–۳–۳ دیه

۳–۳–۳–۱ لزوم پرداخت فاضل دیه

۳–۳–۳–۲ موارد پرداخت دیه از بیت المال

۳–۳–۴ تعزیرات

نتیجه گیری (از کل رساله)

پیشنهاد ها

فهرست منابع

Abstract

کلیدواژه ها

• قاعده لاضرر
• قوانین جزایی
• جرم انگاری
• خسارت زدایی