ماده ۴۰۳ قانون مجازات اسلامی

اگر شخصی که دارای دو چشم است، چشم کسی را که فقط یک چشم دارد، درآورد یا آن را کور کند، مجنی علیه می‌ تواند یک چشم مرتکب را قصاص کند و نصف دیه کامل را هم دریافت دارد یا از قصاص یک چشم مرتکب منصرف شود و دیه کامل بگیرد مگر اینکه مجنی علیه یک چشم خود را قبلاً در اثر قصاص یا جنایتی که استحقاق دیه آن را داشته است، از دست داده باشد، که در این‌ صورت می‌ تواند یک چشم مرتکب را قصاص کند و یا با رضایت مرتکب، نصف دیه کامل را دریافت نماید.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

برخی معتقدند در دو حالت گرفتن دیه چشم ممنوع می باشد. حالت نخست مربوط به زمانی است که چشم اول مجنی علیه به موجب جنایتی که خود وی پیشتر مرتکب شده است قصاص شده باشد. حالت دوم نیز مربوط به زمانی است که مجنی علیه چشم نخست خود را در راستای جنایتی که علیه وی واقع شده و استحقاق اخذ دیه را داشته و دیه را اخذ نموده یا جانی را عفو کرده ، از دست داده است.354420 جهل یا علم جانی به تک چشم بودن مجنی علیه تاثیری در حکم ماده ندارد.354416

در این خصوص بطور کل چند نظریه مطرح شده است:1- مجنی علیه حق قصاص هر دو چشم جانی را دارد. 2- مجنی علیه حق قصاص یک چشم جانی را دارد ولی مستحق دیه نمی باشد. 3- علاوه بر قصاص یک چشم باید قائل به پرداخت دیه نیز بود.709984

سوابق فقهی

گروهی از فقها در کتب خود بیان نموده اند که چنناچه کسی با دو چشم، یک چشم دیگری را در بیاورد و کوری کامل او را منجر شود، تنها یک چشم او قصاص میشود. ونیز بیان شده است که علاوه بر قصاص، حق اخذ نیمی از دیه را دارد.4023876 چرا که جانی همه قوه بینایی او را از میان برده و منجر به دیه کامل شده است.4023880برخی از فقها معتقدند مجنی علیه می تواند چشم مرتکب را با دست خود دربیاورد. گروهی نیز بر این باورند که بهتر است قصاص به وسیله یک جسم تیز انجام شود.1939172

مستندات فقهی

مستند فقهی و شرعی این ماده را عده ای روایتی از امام صادق (ع)می دانند.709980

همچنین روایتی در این خصوص وجود دارد که به موجب آن امیر المؤمنین علی (ع) به مردی که دیگری با سنگی یک چشم سالم او را کور کرده بود گفت:« میتوانی یک چشمش را کور کنی و نصف دیه را بگیری. زیرا یک چشم تو به منزله دو چشم می باشد.1646864