ماده ۴۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری

دادرس در موارد زير بايد از رسيدگي امتناع كند و طرفين دعوي نيز مي توانند در اين موارد ايراد رد دادرس كنند : الف - قرابت نسبي يا سببي تا درجه سوم از هر طبقه بين دادرس و يكي از طرفين دعوي يا شريك يا معاون جرم ؛ وجود داشته باشد . ب - دادرس ، قيم يا مخدوم يكي از طرفين دعوي باشد يا يكي از طرفين ، مباشر امور دادرس يا امور همسر وي باشد . پ - دادرس ، همسر و يا فرزند او ، وارث يكي از طرفين دعوي يا شريك يا معاون جرم باشند . ت - دادرس در همان امر كيفري قبلاً تحت هر عنوان يا سمتي اظهارنظر ماهوي كرده يا شاهد يكي از طرفين بوده باشد . ث - بين دادرس ، پدر و مادر ، همسر و يا فرزند او و يكي از طرفين دعوي يا پدر و مادر ، همسر و يا فرزند او ، دعواي حقوقي يا كيفري مطرح باشد يا در سابق مطرح بوده و از تاريخ صدور رأي قطعي ، بيش از دو سال نگذشته باشد . ج - دادرس ، همسر و يا فرزند او نفع شخصي در موضوع مطروحه داشته باشند .
تبصره: شكايت انتظامي از جهات رد دادرس محسوب نمي شود .

نکات توضیحی تفسیری دکترین

یکی از اصول دادرسی عادلانه، بی طرفی قاضی رسیدگی کننده به امر است. از همین روی اگر قاضی پیشتر تحت هر عنوانی در پرونده مورد بررسی اظهار نظر نموده باشد، استقلال و بی طرفی اش را از دست داده و لذا صلاحیت رسیدگی ندارد. بر اساس بند «ت» ماده فوق این اظهار نظر در صورتی موجب منع رسیدگی توسط قاضی می شود که «ماهوی» باشد. اظهار نظر ماهوی آن است که در خصوص وقوع یا عدم وقوع عمل مجرمانه و یا انتساب یا عدم انتساب آن به متهم باشد. لذا صدور قرار جلب به دادرسی یا منع تعقیب توسط بازپرسی که بعداً به دادگاه منتقل شده است، مانع از رسیدگی او در مراحل بعدی در دادگاه است. لازم به تأکید است که رد دادرس به صرف یک اظهار نظر ماهوی محقق است و لزومی به یک « رسیدگی ماهوی» نمی باشد. مقصود از رسیدگی ماهوی، رسیدگی دادگاه ها پس از صدور کیفرخواست دادسرا است. البته در صورت اعاده پرونده به همان شعبه پس از اظهار نظر ماهوی منعی برای رسیدگی وجود ندارد.

رویه قضایی

نظریه مشورتی شماره ۷/۹۳/۲۱۳۳ مورخ ۱۳۹۳/۰۹/۰۸ اداره کل حقوقی قوه قضائیه: سوال_ چنانچه قاضی دادگاه، سابقاً در مقام دادیاری یا بازپرسی در پرونده‌ای مبادرت به تفهیم اتهام و صدور قرار تامین نموده باشد، آیا این میزان از اقدام را به استناد اطلاق مفاد بند (د) ماده ی۴۶ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸ می‌توان در حکم اظهارنظر ماهوی دانست؟

پاسخ:نظر به اینکه صرف تفهیم اتهام و صدور قرار تامین، اظهارنظر ماهوی نیست و هیچ ابراز عقیده‌ای از سوی آنان (دادیار یا بازپرس) در خصوص مورد انجام‌ نشده تا تلقی اظهارنظر گردد، لذا از موارد رد دادرس نمی‌باشد.