اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل مطالعه تطبیقی
اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل مطالعه تطبیقی عنوان رساله ای است که توسط مصطفی میرمحمدی عزیزی، با راهنمایی محمدرضا ضیایی بیگدلی و با مشاوره همایون حبیبی و سیدمصطفی محقق داماد در سال ۱۳۸۸ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.
 | |
| عنوان | اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل مطالعه تطبیقی |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل |
| دانشجو | مصطفی میرمحمدی عزیزی |
| استاد راهنما | محمدرضا ضیایی بیگدلی |
| استاد مشاور | همایون حبیبی، سیدمصطفی محقق داماد |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۸۸ |
| دانشگاه | دانشگاه علامه طباطبایی |
چکیده
با در نظر داشتن تفاوت اساسی میان اسلام و حقوق بین الملل از جهات تاریخی، منابع، مبانی، اصول و قواعد کلی در اسلام دستمایه اندیشمندان مسلمان در پاسخ به مسایل نوپیدا بوده است. مفاهیمی چون ترک مالایعنیه اعتزال و نفی سبیل آموزه های اخلاقی ، سیاسی و حقوقی شمرده می شوند که بیانگر اصل عدم دخالت در امور دیگران در اسلام است. منابع اولیه اسلامی و مبانی و اصول برگرفته از آنها مانند اصل عدالت، صلح، قاعده نفی سبیل، اصل اعتزال، رفتار متقابل و اصل عدم سلطه و نیز مبانی فرامتنی یا پیش فقهی نظیر؛ بنای عقلا، منطقه الفراغ و احکام حکومتی و مقاصد الشریعه، عدم مداخله را به عنوان یک اصل تایید و تقویت می کنند. بر پایه قاعده نفی سبیل مسلمانان موظفند از دخالت بیگانگان در امور خود جلوگیری کنند و بر پایه اصل اعتزال لازم است حق عدم دخالت در امور دیگران را محترم دارند. عدم مداخله در جنگ های داخلی، عدم مداخله دیپلماتیک و عدم مداخله دیپلماتیک در اسلام و حقوق بین الملل به نفع اصل عدم مداخله ارزیابی می شود اما رضایت به مداخله و مداخله بشر دوستانه دو استثنای مورد بحث در هر دو نظام حقوقی است. بررسی آثار و نتایج اصل عدم مداخله در جامعه بین المللی و جامعه اسلامی به نفع این اصل ارزیابی می شود. قواعد انعطاف پذیر تاید دین و حفظ نظام دولت اسلامی را در وضعیت کنونی به تعامل با جامعه بین المللی در تقویت اصل عدم مداخله و حاکمیت قانون سوق می دهد.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه: ۲
بخش اول: طرح تحقیق ۱۰
بیان مساله: ۱۰
سوالات پژوهش: ۱۰
فرضیه ها: ۱۱
پیشینیه تحقیق: ۱۱
اهداف تحقیق: ۱۲
روش تحقیق: ۱۴
تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی: ۱۵
ساختار پژوهش: ۱۵
بخش دوم: مفهوم، پیشینه و مبانی اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل ۱۷
فصل اول: مفهوم اصل عدم مداخله ۱۸
گفتار اول: مفهوم اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل ۱۸
بند اول: جایگاه اصول حقوقی در حقوق بین الملل ۱۸
بند دوم: تعریف اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل ۲۳
بند سوم: عناصر و ماهیت اصل عدم مداخله ۲۷
الف– عناصر مداخله ۲۷
ب– ماهیت اصل عدم مداخله ۳۴
بند چهارم: شیوه ها و اشکال مداخله ۳۷
الف– شیوه های مداخله ۳۷
ب– اشکال و صور مداخله ۴۱
گفتار دوم: مفهوم اصل عدم مداخله در اسلام ۴۵
بند اول: جایگاه اصول حقوقی در اسلام ۴۵
بند دوم: مفهوم و تعریف عدم مداخله در متون اسلامی ۴۹
الف– ترک ما لایعنیه ۵۱
ب– ترکهم مایدینون ۵۳
ج– سیاست ترک ۵۴
د– اعتزال و حیاد ۵۵
بند سوم: عناصر، ماهیت، شیوه ها و اشکال مداخله در اسلام ۵۸
الف– عناصر مداخله ۵۸
ب– ماهیت مداخله ۵۸
ج– شیوه ها و اشکال مداخله ۵۹
فصل دوم: پیشینه و بسترهای ظهور اصل عدم مداخله ۶۱
گفتار اول: پیدایش اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل ۶۱
بند اول: از مداخله تا عدم مداخله ۶۱
الف– از معاهده وستفالیا تا انقلاب فرانسه ۶۱
ب– از کنگره وین ۱۸۱۵ تا منشور ملل متحد ۶۴
بند دوم: عصر منشور ملل متحد ۶۸
الف– منشور ملل متحد و اسناد تاسیس سازمانهای بین المللی ۶۸
ب– اعلامیه های مجمع عمومی و بیانیه ها ۷۰
۱– اعلامیه ۲۶۲۵ مجمع عمومی سال ۱۹۷۰ ۷۰
۲– اعلامیه عدم مداخله ۱۹۷۶: ۷۲
۳– اعلامیه غیر قابل قبول بودن مداخله و دخالت در امور داخلی کشورها ۱۹۸۱ ۷۲
۴– سند نهایی هلسینکی ۷۳
بند سوم: منابع حقوقی اصل عدم مداخله ۷۳
الف– معاهدات ۷۳
ب– عرف ۷۴
ج– رویه های قضایی ۷۵
۱– قضیه کانال کورفو ۱۹۴۸ ۷۵
۲– قضیه نیکاراگویه ۱۹۸۶ ۷۵
۳– قضیه کنگو علیه اوگاندا ۲۰۰۵ ۷۶
گفتار دوم: نشانه های اصل عدم مداخله در اسلام ۷۷
بند اول: عصر رسالت و خلفای راشدین ۷۸
الف– منشور مدینه ۷۹
ب– پیمان با بنو ضمره ۸۳
ج– صلح حدیبیه ۸۴
د– رویدادهای سال نهم ۸۶
۱– معاهده نجران ۸۷
۲– سال هیاتهای نمایندگی ۸۷
ه – خلفای راشدین: ۸۸
بند دوم: از امپراتوری امویان تا عصر سازمان کنفرانس اسلامی ۸۹
الف– امویان ۹۱
ب– عباسیان: ۹۴
ج– عثمانیان: ۹۶
د– فاطمیان و صفویان: ۹۸
ه– سازمان کنفرانس اسلامی ۱۰۲
۱–جایگاه سازمان و اهمیت آن: ۱۰۲
۲– منشور سازمان و اصل عدم مداخله ۱۰۵
بند سوم: انقلاب اسلامی ایران ۱۰۷
الف– مداخله در امور ایران پیش از انقلاب اسلامی ۱۰۷
ب– سیاست عدم مداخله پس از انقلاب اسلامی ۱۰۹
۱– قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۱۱۰
۲– نسبت میان صدور انقلاب و اصل عدم مداخله ۱۱۴
فصل سوم: مبانی فلسفی، حقوقی و فقهی اصل عدم مداخله ۱۱۸
گفتار اول: مبانی فلسفی و حقوقی ۱۱۸
بند اول: مکاتب و دیدگاه های کلاسیک ۱۲۰
الف– مکتب حقوق طبیعی ۱۲۰
ب– مکاتب ارادی ۱۲۳
ج– دیدگاه ها ۱۲۴
بند دوم: مکاتب سیاسی و دیدگاه های نوین ۱۲۵
الف– واقعگرایی و کاسموپولیتانیسم ۱۲۵
ب– چین و کمونیسم ۱۲۶
گفتار دوم: قرایت اسلامی از اصل عدم مداخله ۱۲۸
بند اول: اصل عدم مداخله در منابع حقوق بین الملل در اسلام ۱۳۰
الف– آیات قرآن ۱۳۲
ب– منابع فرعی ۱۳۷
بند دوم: مبانی متنی اصل عدم مداخله در اسلام ۱۳۹
الف– اصل عدالت ۱۳۹
ب– اصل صلح ۱۴۰
۱– ادبیات صلح در متون دینی ۱۴۱
۲– اصل صلح یا جنگ؟! ۱۴۲
۳– مناسبات اصل صلح و اصل عدم مداخله: ۱۴۸
ج– قاعده نفی سبیل ۱۵۰
د– اصل اعتزال ۱۵۳
ه– رفتار متقابل و معامله به مثل ۱۵۵
و– منع اعتداء، تجاوز و ستم ۱۵۶
ز– اصل عدم سلطه ۱۵۸
بند سوم: مبانی فرامتنی اصل عدم مداخله در اسلام ۱۵۹
الف– نسبت میان داده های وحیانی و یافته های انسانی ۱۵۹
ب– بنای عقلا و خردمندان ۱۶۲
ج– منطقه الفراغ و احکام حکومتی ۱۶۳
۱– منطقه الفراغ ۱۶۳
۲– احکام حکومتی ۱۶۴
۳– مقاصد الشریعه ۱۶۶
نتیجه بخش: ۱۶۷
بخش سوم: قلمرو و آثار اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل ۱۶۹
فصل اول: مناسبات میان حاکمیت و اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل ۱۷۰
گفتار اول: حاکمیت، استقلال و عدم مداخله ۱۷۱
بند اول: حاکمیت، استقلال و عدم مداخله در حقوق بین الملل ۱۷۱
الف– حاکمیت و عدم مداخله ۱۷۱
ب– استقلال و عدم مداخله ۱۷۴
بند دوم: حاکمیت، استقلال و عدم مداخله در اسلام ۱۷۶
الف– مفاهیم حاکمیت و استقلال در اسلام ۱۷۶
ب– مطالعه تطبیقی میان حاکمیت، استقلال و عدم مداخله ۱۷۹
ج– رابطه میان مفهوم دار و عدم مداخله ۱۸۲
۱– مفهوم و ملاک تقسیم دار در تاریخ اسلام ۱۸۳
۲– مناسبات میان مفهوم دار و اصل عدم مداخله ۱۸۷
د– جایگاه مرز در حقوق بین الملل و اسلام: ۱۹۱
۱– جایگاه مرز در حقوق بین الملل: ۱۹۱
۲– جایگاه مرز در حقوق اسلام: ۱۹۲
ه– تاملی در مفهوم امت واحده و جامعه اسلامی ۱۹۴
و– جهانشمولی اسلام و اصل عدم مداخله ۱۹۹
گفتار دوم: قلمرو انواع عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل ۲۰۳
بند اول: انواع عدم مداخله ۲۰۴
الف– عدم مداخله در جنگ های داخلی ۲۰۴
۱– عدم مداخله در جنگ های داخلی در حقوق بین الملل ۲۰۴
۲– عدم مداخله در جنگ های داخلی در اسلام ۲۰۶
ب: عدم مداخله دیپلماتیک ۲۰۷
۱– عدم مداخله دیپلماتیک در حقوق بین الملل ۲۰۷
۲– عدم مداخله دیپلماتیک در حقوق اسلام ۲۱۱
ج: عدم مداخله اقتصادی ۲۱۵
۱– عدم مداخله اقتصادی در حقوق بین الملل ۲۱۵
۲– عدم مداخله اقتصادی در اسلام ۲۱۸
بند دوم: استثنایات عدم مداخله در اسلام و حقوق بین الملل ۲۲۲
الف– استثنایات اصل عدم مداخله در حقوق بین الملل: ۲۲۲
ب– استثنایات عدم مداخله در اسلام: ۲۲۳
ج– جایگاه عنصر رضایت در اصل عدم مداخله ۲۲۳
۱– رضایت به مداخله در حقوق بین الملل ۲۲۳
۲–رضایت به مداخله در حقوق اسلام ۲۲۶
فصل دوم: حقوق بشر و اصل عدم مداخله ۲۳۳
گفتار اول: مداخله برای حمایت از حقوق بشر ۲۳۳
بند اول: مداخله برای حمایت از حقوق بشر در حقوق بین الملل ۲۳۳
بند دوم: مداخله برای حمایت از حقوق بشر در اسلام ۲۳۵
الف– ارتباط میان جهاد اسلامی و اصل عدم مداخله ۲۳۷
۱– مفهوم و اهداف جهاد در اسلام ۲۳۷
اول– مفهوم جهاد در اسلام ۲۳۷
دوم – اهداف جهاد در اسلام ۲۳۹
۲– جهاد و مداخله یا عدم مداخله ۲۴۳
ب– ارتباط میان دعوت، تبلیغ و اصل عدم مداخله ۲۴۸
۱– مفهوم دعوت و تبلیغ در حقوق بین الملل ۲۴۸
۲– مفهوم دعوت و تبلیغ در اسلام ۲۵۰
اول– جایگاه و مفهوم دعوت در اسلام ۲۵۰
دوم– دعوت و عدم مداخله ۲۵۶
ج: امر به معروف و نهی از منکر ۲۵۹
گفتار دوم: مداخله بشردوستانه ۲۶۳
بند اول: مداخله بشردوستانه در حقوق بین الملل ۲۶۳
الف– مفهوم و مبانی مداخله بشردوستانه ۲۶۳
ب– مداخله بشر دوستانه و اصل عدم مداخله ۲۶۵
۱– دیدگاه ممنوعیت مداخله بشردوستانه ۲۶۵
۲– دیدگاه مشروعیت مداخله بشردوستانه ۲۶۷
بند دوم: مداخله بشردوستانه در اسلام ۲۷۲
الف– مفهوم استنقاذ و استنصار در اسلام ۲۷۲
ب– مبانی مداخله بشر دوستانه(استنقاذ) در اسلام ۲۷۵
۱– آیات قرآن ۲۷۵
۲– سنت نبوی ۲۷۶
ج– شرایط مداخله بشر دوستانه (استنقاذ) در اسلام ۲۷۸
فصل سوم: آثار و نتایج اصل عدم مداخله: ۲۸۳
گفتار اول: جامعه بین المللی و اصل عدم مداخله ۲۸۳
بند اول: آثار و نتایج در کشورهای هدف ۲۸۳
بند دوم: آثار و نتایج در روابط میان دولت ها ۲۸۷
بند سوم: اصل عدم مداخله و نظم بین الملل ۲۹۰
گفتار دوم: جوامع اسلامی و اصل عدم مداخله ۲۹۳
بند اول: تاید دین ۲۹۷
بند دوم: لزوم حفظ نظام ۲۹۸
نتیجه بخش: ۳۰۲
نتیجه گیری پایانی ۳۰۳
منابع ۳۱۰
کلیدواژه ها
- اسلام
- حقوق بین المللی
- مطالعه تطبیقی
- نظام حقوقی
- حقوق بشر
- دخالت
- جامعه اسلامی
- عدم مداخله
- مداخله
- حقوق بین الملل
- اسلام و حقوق بین الملل
- مداخله بشر دوستانه