رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره دعوای اعلام بطلان وصیت رسمی به علت محروم نمودن برخی از وراث از ارث

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره دعوای اعلام بطلان وصیت رسمی به علت محروم نمودن برخی از وراث از ارث: هرچند موصی در زمان حیات مجاز به وصیت (اخراج ثلث از اموال و املاک) است اما درصورتی که سند رسمی موضوع وصیت، باهدف اخراج ثلث تقریر نیافته بلکه در مقام تقریر سهم الارث احد از فرزندان برآمده باشد دادگاه وصیت رسمی را باطل اعلام می نماید زیرا صرف رسمی بودن سند ملازمه ای با امتناع در رسیدگی به فساد ماهیت اعمال حقوقی مندرج در آن ندارد.

شماره دادنامه	۹۲۰۹۹۷۰۹۰۸۱۰۰۳۲۳
تاریخ دادنامه	۱۳۹۲/۱۱/۰۸
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۲۱ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	دعوای اعلام بطلان وصیت رسمی به علت محروم نمودن برخی از وراث از ارث
قاضی	علی اخوان ملایری حسینی طباطبایی

رأی خلاصه جریان پرونده

به حکایت دادخواست آقای م.ش. به طرفیت سایر وراث مرحوم غ. به اسامی آقایان و خانم ها ۱ الف. ۲ ه. ۳ م. ۴ ش. ۵ ش. (فرجام خواه فعلی) ۶ ب. ۷ پ. ۸ ف. شهرت همگی ش. به خواسته اعلام بطلان وصیت نامه شماره۴۴۶۴۰ ۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر اسناد رسمی شماره .... تهران و صدور حکم بر محکومیت خواندگان به پرداخت هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل که این دادخواست به شماره ۹/۷/۹۰-۴۳۶-۹۰ ثبت دادگستری تهران شده و به شعبه ۱۰۸ محاکم عمومی حقوقی تهران ارجاع شده است (وکالت خواهان دعوی با آقای ج.گ. بوده است) در جلسه اول دادرسی مورخ ۴/۱۰/۱۳۹۰ ص ۲۳ ج اول وکیل خواهان دعوی را به شرح خواسته ابراز نموده اند دادگاه ختم رسیدگی را اعلام نموده با شماره پرونده کلاسه ۴۳۶-۹۰ طی شماره دادنامه ۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ صفحات ۲۴ لغایت ۲۶ تایپی (دست نویس رأی مشاهده نگردید) به شرح استدلال و استنباطی که نموده (شرح ذیل نکات اجلاس دادرسی و لوایح و رأی گزارش می شود) حکم بر بطلان وصیت نامه مرقوم صادر و دعوی مطالبه خسارت هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل مردود اعلام می شود. از ج اول ضمیمه دادخواست سند شماره ۴۴۶۴۰-۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر ... شمیرانات ثبت تهران در صفحه اول سند مرقوم ابراز وصیت از سوی آقای غ.ش. فرزند مرحوم الف. دارنده شناسنامه ..... تهران (مقارن سند۸۸ سالگی) واجد (فرزندانم که نه نفر پنج پسر و چهار دختر بعد از فوت خودم بنمایم) (این است وصیت نامه حاضر بیشتر برای یک نفر پسر بزرگم یعنی آقای دکتر م.ش. . . . . اکنون در این ورقه وصیت نامه می نویسم که چون فرزندم پسر ارشدم . . . . . اکنون بحمدالله حیات دارم بدون اینکه کسی مرا وادار به نوشتن این وصیت نامه نماید. . . . . پس از فوت من در وضع سهم الارث به خصوص آقای م. ش. در این ورقه تعیین نمایم) (وکیل و وصی خودم قراردادم آقای م.ش. (معروف به ف. ) به شماره شناسنامه ... تهران) آقای الف.ش. به شماره شناسنامه ... و آقای ش.ش. به شماره ... تهران به ترتیب پسران دوم و چهارم و آخر و در صفحه دوم سند مرقوم اشخاص ناظرین را به عبارت (بانو ب.ش. به شماره شناسنامه ... و آقای ه.ش. به شماره شناسنامه .... و دوشیزه پ.ش. به شماره شناسنامه ... ) سپس افشاء نموده اند (ثالثا به موجب این وصیت نامه تأکید می نمایم که آقای دکتر م.ش. پس از فوت من به هیچ عنوان و نحوی ناخوانا حق دخالت در کلیه اموال منقول و غیرمنقول بدون استثناء ندارد جملات بعدی ناخوانا که به ایشان حق مراجعه در هر نوع اموال من ندهند و با وجود این وصیت نامه رسمی محضری که موردقبول هشت نفر دیگر ورثه قانونی ام می باشد آقای دکتر م. حق ندارد از بابت حق الارث تعیین شده. در این وصیت نامه به مراجع قضایی کشوری مراجعه و شکایت نماید به عهده اشخاص که انتخاب کرده ام به شرح فوق است که سهم الارث تعیین شده در حدود امکان و متعارف بپردازند از این لحاظ اختلافی پیش نیاید رابعا سهم الارث آقای دکتر م.ش. اعم از اینکه تعیین این سهم الارث کم یا زیاد باشد کمترین ایراد و اعتراضی قابل قبول نمی باشد سهم الارث که تعیین می نمایم عبارت است از . . . . چون اینجانب از فروش زمین باغ پلاک ۳۳۹۴ بخش ۱۱ به طور مقطوع مبلغ سه میلیون ریال وجه نقد به آقای دکتر م.ش. بپردازند و غیر از سه موضوع که فوقا شرح داده شده دیگر نامبرده به هیچ یک از ناخوانا حقی ندارد و نباید دخالت نماید. . . . .) توجها سندی که به عنوان رونوشت برابر اصل وکیل خواهان آقای ج.گ. با عنوان (کپی برابر اصل است) تأیید نموده (ظاهرا کپی از کپی تصویر از تصویر است) زیرا دفترخانه مرقوم نموده این فتوکپی برابر با اصل و اصل آن در این دفتر بایگانی است گواهی انحصار وراثت شماره دادنامه ۸۰۳-۱۰/۳/۱۳۶۶ شعبه ۴۱ حقوقی در تهران آقای غ.ش. به شماره شناسنامه .... در تاریخ ۷/۷/۱۳۶۵ درگذشته وراث وی متقاضی (ه.ش.) م. الف. م. ش. ش. ب. پ. ف. ) شهرت فرزندان همگی ش. می باشد به غیراز ف. که ش. می باشد ص ۲ ج ۱ اجلاس اول دادرسی ۴/۱۰/۱۳۹۰ وکیل خواهان خواسته را به شرح دادخواست و سایرین نیز حضور ندارند ص ۲۳ ج ۱ رأی دادگاه شعبه ۱۰۸ دادگاه عمومی تهران موضوع دادنامه ۰۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ دادگاه پس از ذکر اسامی خواهان و خواندگان و قسمتی از دادخواست که تبیین نموده بخشی از وصیت نامه ۴۴۶۴۰-۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر .... تهران مرحوم مورث خواهان را از قسمت اعظم ارثیه از محل ماترک محروم نموده و محرومیت مذکور با عناوین مختلفی در وصیت نامه همراه شده ازجمله نه تنها خواهان از هرگونه دخالت در اداره اموال منع شده و لذا اعتراض به اندک اموال که به عنوان ارثیه برای وی تعیین شده نیز محروم گردیده بلکه مورث پس از ذکر اوصاف بی ربطی از شخصیت خواهان اراده کرده اند کل اموال به استثنای همان اندک سهمی که برای خواهان در نظر گرفته را فی مابین بقیه وراث (خواندگان فعلی) تقسیم گردد این وصیت نامه به دلایل ذیل باطل و فاقد اعتبار قانونی است زیرا ۱ وصیت زائد بر ثلث به نفع سایر ورثه و به ضرر خواهان نیست (ظاهرا است صائب است) تا موضوع از موارد وصیت زائد بر ثلث تلقی و در فکر بررسی ثلث برآمده . . . . زیرا وصیت زائد بر ثلث به صورت ایجابی سهم بعضی از ورثه زائد بر دیگران قرار می گیرد ماده ۸۳۴ ق.م.) درحالی که موصی به صورت سلبی احد از ورثه را از مقداری از ارث مقرر قانونی محروم نموده است ۲ محروم نمودن وارث از ارث باطل است و اثر قانونی ندارد فلذا نه وراث می تواند خود را از ارث محروم کند زیرا از حقوق تمتع است ماده ۹۵۹ ق.م. و نه مورث می تواند تغییری در میزان سهم ورثه ایجاد کند ۸۳۷ ق.م. دادگاه چنین استدلال و استناد نموده مطابق ماده ۸۳۷ ق.م. اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست لذا اولا هرگاه موصی وصیت کند که به یکی از وراث چیزی ندهد وصیت باطل است و هرگاه وصیت کند نصف سهم الارث بدهند وصیت باطل است زیرا حرمان وراث ممکن است کامل یا ناقص بوده باشد ثانیا هرگاه وصیت تملیکی یا عهدی زائد بر ثلث کند وصیت به جریان ورثه نبوده و این وصیت بالعکس قسم اول که باطل و غیرقابل تنفیذ بوده است صحیح و غیر نافذ است ماده ۸۴۳ ق.م. زیرا در وصیت زائد بر ثلث قصد حرمان وراث در بین نیست مع ذالک تفسیر فوق از ماده ۸۳۷ ق.م. با ظاهر ماده سازگار نیست زیرا عدم نفوذ مخالف بطلان است و ماده مذکور به حرمان وراث را غیر نافذ دانسته و بنابراین اگر وراث محروم آن وصیت را اجازه کند وصیت نافذ خواهد شد که در مانحن فیه اقامه دعوی از سوی خواهان به طرفیت سایر وراث به خواسته بطلان وصیت نامه از مقداری از ارث مقرر قانونی محروم شده است دلیل بر عدم تنفیذ وصیت نامه توسط نامبرده است حال اینکه ارث حکم است نه حق و قابل اسقاط تراضی طرفین نیست زیرا از قواعد آمره است لذا نه وراث و نه مورث نمی توانند زیرا از حقوق تمتع است و مؤلفان قانون مدنی معتقدند که مقنن در ماده ۸۳۷ ق.م. تسامح کرده و به جای بطلان عدم نفوذ را بکار برده علی هذا بنا به مراتب نظر به اینکه خواندگان علی رغم دعوت در جلسه دادگاه حضور نیافته اند و در مقابل ادعای خواهان هیچ گونه دفاعی به عمل نیاورده اند لذا خواسته خواهان را موجه و وارد دانسته و به استناد به ماده ۸۳۷ ق.م. حکم به بطلان وصیت نامه رسمی ۴۴۶۴۰-۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر ... اسناد رسمی تهران صادر می نماید در خصوص هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل به شرح استدلالی که نموده حکم به رد صادر نموده اند سابقه ابلاغ این رأی (شماره دادنامه ۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰) در ص ۳۲ در تاریخ بیستم دی ماه ۱۳۹۰ به وسیله مأمور آقای الف.الف. در تاریخ ۲۰/۱۰/۱۳۹۰ طبق ماده ۷۹ ق.آ.د.م. ابلاغ گردیده است آقایان و خانم ها (ب.، ه.، ش. ) ش. به طرفیت آقای م.ش. به عنوان (واخواهی از دادنامه ۰۰۸۵۷ شعبه ۱۰۸ مجتمع قضایی عدالت به استناد مواد ۳۰۵ و ۳۰۶ ق.آ.د.م. نسبت به رأی غیابی درخواست واخواهی نموده اند ۱۰/۲/۱۳۹۱ به شماره ثبت دادخواست ۰۰۳۱-۹۱ مورخ ۱۰/۲/۹۱ ص ۶ ج ۲ و به شعبه ۱۰۸ مذکور ارجاع ص ۷ج ۲ و در مورخ ۱۲/۲/۱۳۹۰ در وقت فوق العاده از دادنامه ۰۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ قرار قبولی واخواهی صادر ص ۸ ج ۲ و متعاقبا طی دادنامه شماره ۰۳۵۵-۹۱ مورخ ۱۲/۶/۱۳۹۱ ص ۸۱ ج ۲ واخواهی نامبردگان (ب. و ه. و ش.) ش. را نسبت به دادنامه ۰۸۵۷-۹۱ شعبه ۱۰۸ پرونده کلاسه ۰۴۳۶-۹۰ با نحوه استدلالی که نموده ضمن رد واخواهی حکم به تأیید دادنامه واخواسته صادر نموده اند سه تن اشخاص موصوف تجدیدنظرخواهی نموده اند به شماره ۱۲۱-۵/۷/۱۳۹۱ ثبت شده ص۸ج۳ شعبه ۲۵ محاکم تجدیدنظر استان تهران با همان شماره پرونده ۰۴۳۶-۹۰ طی دادنامه شماره ۰۷۲۰-۹۲ مورخ ۲۹/۵/۱۳۹۲ در صفحات ۲۵ و ۲۶ ج ۳ ضمن نقض دادنامه تجدیدنظر خواسته درنتیجه قرار رد (عدم استماع) دعوی خواهان بدوی (آقای م.ش.) را صادر نموده اند (هیچ گونه تعرض به قدرالسهم و یا غیر آن در متن رأی غیر مذکور مشهود نیست (حین شور نیز قرائت می گردد)) خانم ش.ش. نیز از رأی ۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ به خواسته (نقض دادنامه غیابی شعبه ۱۰۸ مجتمع عدالت تهران در صدور ابطال وصیت نامه شادروان غ.ش. به ادعای و متأسفانه به جای ابلاغ به آدرس اینجانبه به شرح فوق (خ ولیعصر کوی م. پلاک ... ) به نشانی غیرواقعی که عملا از سوی خواهان باهدف نرسیدن اوراق دعوی اعلام شده ابلاغ گردیده) از این حکم غیابی بر اساس مواد ۳۰۵ و ۳۰۶ ق.آ.د.م. نسبت به آن معترض و واخواهی خود را اعلام در این دادخواست شماره ثبت دادخواست نامعلوم لکن شماره های که به وسیله ماشین ثبت و اخذ هزینه دادرسی شده به شماره ارجاع ۰۲۰۱۳۸۸۰۴۹۸۵ مورخ ۱۵/۷/۱۳۹۱ ساعت ۱۲:۱۶ می باشد ص۶ ج۴ و به شعبه ۱۰۸ محاکم عمومی حقوقی تهران ارجاع ص ۷ ج ۴ و در تاریخ ۱۶/۷/۱۳۹۱ با شماره قرار ۰۰۸۶-۹۱، ۱۶/۷/۱۳۹۱ قرار قبولی دادخواست واخواهی صادرشده ص ۸ ج ۴ (توجها نسبت به دادنامه ۰۰۸۵۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰) اجلاس دادرسی ۲۱/۹/۱۳۹۱ ص ۲۱ ج ۴ به سبب عدم وصول نتیجه ابلاغ مجددا اجلاس ۱۶/۴/۱۳۹۲ ص ۳۹ ج ۴ که واخواه خانم ش.ش. لوایح داده اند ( لوایح به شمارگان ۲۷۸۳ مورخ ۱۳/۹/۹۱ ص ۱۲ ج ۴ و ۲۸۳۴ مورخ ۲۱/۹/۹۱ ج ۴ ص ۱۷ و ۱۸) آقای ش.ش. و ۲۸۳۵-۲۱/۹/۹۱ ج ۴ ص ۱۹) و لوایح وکیل واخوانده و خواهان بدوی آقای م.ش.) ۲۸۹-۷/۲/۹۲ ص ۳۰ و ۴ و ۱۲۱۰-۱۶/۴/۱۳۹۲ ص ۳۶ لغایت ۳۸ ج ۴ و لوایح واخوانده اصیل آقای م.ش. فاقد شماره ثبت ص ۲۸ ج ۴ و ۱۲۱۳ -۱۶/۴/۹۲ صفحات ۴۲ و ۴۳ می باشند اجمال مفید آن ها ازاین قرار است الف خانم واخواه ش.ش. در لوایح مذکور ابراز نموده (آقای دکتر م.ش. مکررا کتبا در دادخواست ها و دفاعیات خود علیه اداره ثبت شمیران تا دیوان عالی کشور وصیت نامه پدر متوفی خود را قبول و بر اجرای آن اصرار نموده تا برای دادگاه مسلم گردد که شکایت وی و انکار او بعد از اقاریر مکرر می باشد و انکار بعد از اقرار مسموع نیست ۱ شعبه ۴۰۵ دادنامه ۴۴۴-۱۷/۴/۱۳۸۱ و ۲ شعبه ۳۵ دادگاه تجدیدنظر تهران دادنامه ۱۴۳۶ ۳۰/۹/۱۳۸۱ و ۳ شعبه اول تشخیص دیوان عالی کشور شماره پرونده ۸۱/۱/۲۵۶۵-۱۳/۲/۸۳) (واخوانده صحت وصیت نامه را مورد تردید قرار نداده اند چراکه واخوانده به استناد دو نامه مورخ های ۱۸/۱۱/۷۴ ثبت اداره ثبت به شماره ۵۸۶۷۰-۱۹/۱۱/۷۴ ارائه شده به ثبت شخصا آن را نوشته و امضاء کرده صحت مفاد و مندرجات وصیت نامه مذکور را مورد استناد قانونی خود جهت صدور سند مالکیت در مورد سهم خود قرار داده ۲ در مورد میزان ماترک مرحوم مورث ما از طریق هیچ یک از مراجع قانونی ارزیابی به عمل نیامده تا ادعای محروم بودن معلوم شود لذا ادعای وکیل غیر مستند و واهی است ۳ مورث بیش از ثلث ماترک را وصیت نکرده است و مورث حق دارد ثلث ماترک خود را وصیت کند ۴ استفتاء مورد استناد وکیل منطبق با موضوع نیست ۵ از ماترک مورث یک باب منزل مسکونی واقع در خیابان ولیعصر روبروی حوزه قضایی مجتمع شهید صدر قرار دارد لکن واخوانده در مجتمع شهید صدر مطرح نموده قانونا هیچ گونه دلیل و موجبی جهت ابطال وصیت نامه موردبحث وجود ندارد) (درخواست گواهی جهت اخذ مستندات از اداره ثبت) مورد اخیر توسط آقای ش.ش. است.

ب واخوانده آقای م.ش. (اینجانب از شهریورماه ۱۳۵۱ در ایران حضور نداشتم . . . . اینجانب برای ادامه درمان عازم خارج از کشور می باشم وقت نزدیک تعیین گردد) (۱-تعدادی از ورقه سابقا اعتراض و اعتراضات واخواه همان اعتراضات سایرین بوده است که بدان تمسک نموده درخواست رد آن را دارم وصیت نامه در اختیار سایر وراث جهت اخذ انحصار وراثت بوده و از مفاد آن مطلع بوده اند اما آن را ارائه نداده اند طبق مواد ۳۷۳ و ۳۷۲ ق.ا.ح. حصر هر یک از ورثه تعیین شده و تا حال هیچ یک از وراث به آن اعتراضی ننموده اند و تاکنون وصیت نامه ای ارائه نشده است تا گواهی حصر وراثت اصلاح شود ۳ هر یک از ورثه با مراجعه به ثبت بدون لحاظ مفاد وصیت نامه اسناد دریافت نموده اند و این اسناد تاکنون باطل نشده و برای اینجانب نیز بدون لحاظ وصیت نامه اسناد مشاعی سه قطعه زمین در خ ولیعصر صادر و تسلیم شده و این اسناد به قوت خود باقی است ۴ اخذ اسناد میراثی بدون لحاظ وصیت نامه به منزله عدم پذیرش وصیت نامه بوده و اداره ثبت نیز بدون لحاظ وصیت نامه و اسناد مالکیت صادر نموده اند و به ورثه تحویل نموده اند ۵ فتاوی مورد استناد حاکی است حقانیت اینجانب در تملک ترکات به قدر السهم موروثی است نه کمتر از آن و دریافت سند اینجانب بدون توجه به مفاد وصیت نامه در ارتباط با سایر پلاک های ثبتی یا مازاد بر موارد احصاء شده در وصیت نامه به خودی خود به منزله آن بوده که اینجانب وصیت نامه ناظر بر محرومیت از متراژ عمده پلاک های ثبتی موجود در زمان فوت مورث را نپذیرفته ام و خود را در متراژها مازاد بر سیصد متر محق و مالک دانسته و به همین اعتبار سند مالکیت برای اینجانب صادر نموده اند ۷ نامه مورخ ۱۸/۱۱/۱۳۷۴ استنادی واخواه حالی است اینجانب با حفظ حقوق میراثی خود را از پلاک ثبتی ۱/۳۳۹۴ و سایر ماترک اعم از منقول و غیرمنقول متقاضی صدور سند شده ام و اعتقاد داشته ام که هم سیصد متر مزبور متعلق و حق من است و هم مازاد بر آن در کلیه متروکات سهم الارث خواهم داشت این مبنای تنفیذ وصیت نامه نیست لذا قبول وصیت نامه ننموده ام بلکه بر عدم تنفیذ در وصیت نامه دلالت دارد. ۶ لوایح وکیل مدافع خواهان بدوی وکیل واخوانده و استدعا دارم به لحاظ اینکه از موکلین وکالت در شرکت در جلسات واخواهی را نیز دارم دستور فرمایید حضور اینجانب در دادرسی واخواهی ثبت شود) آقای ج.گ. وکیل خواهان در دعوی بوده به طرفیت خواندگان لکن در آن مرجع نیز ابراز نموده از موکلین وکالت دارد ص ۳۰ ج ۴ ثبت لایحه ۲۸۹-۷/۲/۱۳۹۲ قرارداد ج اول ص ۶ وکالت از آقای م.ش. به شماره وکالت نامه ۰۷۱۲۵۴ سری ث/۱ ولیکن برگ وکالتی از سایر به عنوان وکالت مشاهده نگردید ظاهرا حق وکالت از موکل همان خواهان بدوی است و عنوان (موکلین) ناصواب مأخوذ شده است و صدر لایحه دفاعی به عنوان واخوانده عنوان شده (به وکالت از موکل آقای م.ش.) ثبت لایحه ۱۲۱۰ مورخ ۱۶/۴/۹۲ ص ۳۸ ج ۴ اما عناوین دفاعی وی (۱ تقاضای عدول از قرار قبولی واخواهی ۲ موکل تقاضای صدور سند مالکیت بنام خود را نموده کاملا روشن است در این نامه ۱۸/۱۱/۷۴ موکل تقاضای صدور سند مالکیت نسبت به مال اندکی که در وصیت نامه به نفع وی وصیت شده را به عمل آورده و تأکید نیز نموده که حقوق خویش را نسبت به سایر اموال مورث حفظ می نماید و خانم ش. طی پرونده کلاسه ۷۵۰/۲۱ شعبه ۴۰۵ تهران نسبت به تقاضای ثبت و صدور سند مالکیت اعتراض نموده که از سوی دادگاه مردود اعلام شد ۳ در خصوص بند دوم لایحه واخواه پاسخ داده آنچه در وصیت نامه مورد اعتراض موکل است این است (که چون م.ش. (موکل) صلاحیت اخلاقی ندارد بنابراین از قسمت اعظم ارثیه قانونی محروم می گردد) موضوع وصیت به میزان زائد بر ثلث مطرح نیست بلکه محروم نمودن از ارث به دلایل موردنظر مورث محل بحث است ۴ استفتاء دقیقا بر اساس موضوع وصیت نامه بوده است ۵ در مورد صلاحیت محلی قطع نظر از ماترک مورث است که چه اموالی و در چه محلی است در محدوده حوزه قضایی عدالت می باشد ۶ ابطال وصیت نامه بر مبنای حرمان تنظیم شده و اساسا در این مقام صحبت از اینکه به میزان ثلث وصیت شده یا زائد بر آن مدار بحث و دعوی نیست مورث فرزندش (موکل اینجانب) را شایسته ارث بری زائد بر حداقلی که مورد وصیت قرارگرفته ندانسته اند یعنی قطع نظر از اینکه چه میزان ماترک وجود دارد و چه میزان سهم هرکدام از ورثه می باشد اساس طرح دعوی قرارگرفته بنابراین چه اموال تقسیم شده باشد یا نشده باشد مؤثر درنتیجه دعوی نیست. تصویر مصدق مرقومه آقای م.ش. به نسبت که مصدق آن را معرفی نموده اند ج ۴ ص ۲۳ ازاین قرار است (اخیرا اطلاع یافتم که مورث اینجانب شادروان غ.ش. طبق سند رسمی شماره ۴۴۶۴ دفتر اسناد رسمی .... (... سابق) از پلاک ثبتی ۱/۳۳۹۴ بخش ۱۱ به متراژ سیصد مترمربع به نفع اینجانب وصیت کرده است بدین وسیله با حفظ حقوق میراثی خویش از پلاک مرقوم و سایر اموال آن مرحوم اعم از منقول و غیرمنقول طبق ماده ۲۹۹ قانون امور حسبی و آیین نامه اجرایی آن ماده مصوب ۱۳۲۲ در مقام اجرای وصیت آن مرحوم تقاضا دارد نسبت به صدور سند مالکیت بنام اینجانب اقدام فرمایند بدیهی است حقوق خود را نسبت به دیگر موارد وصیت نامه که به اینجانب تعلق می گیرد محفوظ می دارم ۱۸/۱۱/۱۳۷۴)

صورت دارایی در ج ۳ ص ۲ موضوع گواهینامه واریز مالیات بر ارث به شماره ۱/۳/۴۶۸-۲۱/۱۲/۶۹ کلاسه پرونده ۱۲۷۴/ش شش دانگ پلاک های ثبتی ۱ قطعه دوم تفکیکی از پلاک ۱/۲۳۹۴ بخش ۱۱ تهران ۲ شش دانگ پلاک ثبتی ۲۴۳/۲۳۹۴ بخش ۱۱ تهران ۳ شش دانگ یک چهارم از شش دانگ . . . . قطعه سوم تفکیکی پلاک ثبتی ۱/۳۳۹۴ بخش ۱۱ تهران ۴ شش دانگ یک باب منزل قطعه اول تفکیکی پلاک ثبتی ۱/۳۳۹۴ بخش ۱۱ تهران ۵ یک رشته خط تلفن ۶ شش دانگ پلاک ثبتی ۲۷/۲۱۰۶ بخش ۱۰ تهران ۷ موجودی حساب جاری .... بانک ملی ت. ۸ شش دانگ باقی مانده یک قطعه زمین پلاک ثبتی ۳/۹۰۲ بخش ۱۱ تهران ۹ شش دانگ پلاک ثبتی ۱۷۴/۲۱۱۶ بخش ۱۰ تهران دادگاه بدوی نسبت به اعلام واخواهی ختم رسیدگی را در مورخ ۱۶/۴/۹۲ ص ۱۳۹ اعلام و طی دادنامه به شماره ۰۰۲۵۱-۹۲ مورخ ۱۶/۴/۱۳۹۲ و شعبه ۱۰۸ محاکم عمومی حقوقی) بدین اشعار ( نظر به اینکه دادنامه واخواسته وفق مقررات قانونی صادر و دلیل بر وجود خدشه در آن موجود نیست و از طرفی واخواه هیچ گونه دلیل و مدرکی که موجبات فسخ دادنامه مذکور را ارائه نماید تقدیم دادگاه ننموده است لذا دادگاه ضمن رد واخواهی حکم به تأیید دادنامه واخواسته صادر و اعلام می گردد) ظاهرا به جای دادنامه واخواسته ۸۵۷ ۹۰-۱۰/۱۰/۱۳۹۰ شماره ۸۴۷-۹۰ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ اشتباها درج شده و از قرینه صدر ورقه اسامی واخواه ش.ش. و واخوانده آقای م.ش. این امر مشعر می شود متن رأی دست نویس مشاهده نگردید این رأی در مورخ ۲۳/۴/۱۳۹۲ ص ۴۵ ج ۴ به وسیله مأمور آقای ح.ش. به خانم ش.ش. ابلاغ متعاقبا با ثبت فرجام خواهی به شماره ۱۳۱ ۲/۶/۱۳۹۲ ص ۲۱ ج ۵ نموده اند با تبادل لوایح بدین مرجع ارسال شده است دادخواست و لوایح فرجامی فرجام خواه و فرجام خوانده حین شور قرائت می گردد پرونده بیش از این حکایت مؤثری ندارد.

هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای حسینی طباطبایی عضو ممیز و اوراق پرونده و نظریه کتبی آقای نوروزی دادیار دیوان عالی کشور اجمالا مبنی بر ابرام رأی فرجام خواسته دادنامه شماره ۰۰۲۵۱-۹۲ ۱۶/۴/۳۹۲ مشاوره نموده چنین رأی می دهد:

رأی شعبه دیوان عالی کشور

فرجام خواهی خانم ش.ش. نسبت به دادنامه شماره ۰۰۲۵۱-۹۲ مورخ ۱۶/۴/۱۳۹۲ شعبه ۱۰۸ محاکم عمومی حقوقی تهران اجمالا مردود است دادگاه بدوی نسبت به خواسته احد از وراث آقای م.ش. تحت عنوان (اعلام بطلان وصیت نامه شماره ۴۴۶۴۰-۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر شماره .... تهران طی دادنامه شماره ۹۰-۸۵۷ مورخ ۱۰/۱۰/۱۳۹۰ با انعقاد یک اجلاس دادرسی به شرح استدلال و استنتاجی که در رأی نمود به استناد ماده ۸۳۷ ق.م. حکم بر بطلان وصیت نامه رسمی مرقوم صادر نموده اند و به حکم مواد ۳۰۴ و ۳۰۳ ق.آ.د.م. رأی مذکور را نسبت به خانم فرجام خواه فعلی غیابی محسوب و متعاقبا رأی فرجام خواسته ۰۰۲۵۱-۹۲ مورخ ۱۶/۴/۱۳۹۲ را اصدار داده اند.

هرچند طبق ضابطه احکام اسناد رسمی مقرر در ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی و ۷۳ قانون ثبت انکار و تردید مسموع نیست لکن انطباق ایقاعات، عقود، معاملات منطبق با ضوابط قانونی و شرعی امری متمایز از آن است به عبارت دیگر ممکن است سند رسمی باشد لکن ماهیت سند از حیث موازین قانونی و قواعد شرعی به بقعه اعتبار نرسد و یا از اعتبار بیفتد لذا مجرد اتکای به اسناد رسمی تبادر به ترتب صحت آن و با وقوع مرافعه نسبت به ماهیت سند، امتناعی در رسیدگی به فساد ماهیت معاملات و عقد و ایقاع ندارد و ازجمله موارد تقریرات انشایی اشخاص موضوع وصیت است ممکن سند رسمی باشد لکن ماهیت آن قابل انطباق با موضوع وصیت نباشد در این پرونده در موضوع متنازع فیه (سند شماره ۴۴۶۴۰-۲۷/۵/۱۳۶۰ دفتر ... اسناد رسمی تهران) عناوین شهود آن عبارت اند از (پس از فوت من در وضع سهم الارث به خصوص آقای م.ش. در این ورقه تعیین نمایم) (حق دخالت در کلیه اموال منقول و غیرمنقول بدون استثناء ندارد) (آقای م.ش. حق ندارد از بابت حق الارث تعیین شده در این وصیت نامه به مراجع قضایی کشوری مراجعه و شکایت نماید) (سهم الارث آقای م.ش. اعم از اینکه تعیین این سهم الارث کم یا زیاد باشد کمترین ایراد و اعتراضی قابل قبول نمی باشد سهم الارث که تعیین می نمایم. . . . .) موضوعات مرقوم از عناوین وصیت مورد توصیف در موازین قانونی و قواعد شرعی خارج است آنچه در اموال و املاک موصی در زمان حیات مجاز به وصایت است اخراج ثلث از اموال و املاک است (ماده ۸۴۳ ق.م.) در این سند محتوی آن باهدف اخراج ثلث تقریر نیافته بلکه در مواضع متعدد مرقوم در مقام تقریر سهم الارث احد از فرزندان در مقام انشاء برآمده (مورث در مقطع حیات اگر قصد انتقال ماترک را به بعضی از وراث می داشت صائب بود انشاء و تقریر عقد انتقال ولو با عنوان صلح محاباتی را منعقد می نمود لکن در مقطع حیات در مقام انتقال برنیامده بلکه وضع بعد از ممات خود را توصیف نموده و این توصیف وصایت قانونی و شرعی در اموال شناخته نمی شود) صورت دارایی مورث متداعیین پرونده در ج ۳ ص ۲ موضوع گواهینامه واریز مالیات بر ارث به شماره ۱/۳/۴۶۸-۲۱/۱۲/۱۳۶۹ کلاسه پرونده ۱۲۷۴/ش اقلام نه گانه به دارایی اعلام شده است لذا به حکم ماده ۸۳۷ ق. م (اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست) اعمال تمهید مجاز موصی در ظرف اخراج ثلث اموال ممکن بوده لکن مجوزی بر اعمال محرومیت از میراث اعم از کل و یا قدرالسهم نداشته اند و از مرقومه فرجام خوانده (خواهان بدوی آقای م.ش.) به اداره ثبت اسناد و املاک تهران اجازه و یا موافقت منجز نسبت به وصیت مرحوم مورث اتخاذ نمی شود (در مرقومه ۱۸/۱۱/۱۳۷۴ ج ۴ ص ۲۳ ابرازشده بدین وسیله با حفظ حقوق میراثی خویش از پلاک مرقوم و سایر اموال آن مرحوم اعم از منقول و غیرمنقول) مضافا در بند ۷ آیین نامه ماده ۲۹۹ قانون امور حسبی مصرح است (ممکن است ملک نسبت به آنچه مورد اختلاف نیست ثبت و نسبت به آنچه مورد اختلاف است موقوف به حل اختلاف گردد) توجها به اخیر ماده ۲۲ قانون ثبت (در سهم الارث بین آن ها توافق بوده و یا در صورت اختلاف حکم نهایی در آن باب صادرشده باشد) و ماده ۳۷۴ قانون امور حسبی (درصورتی که ورثه بخواهند ملک غیرمنقولی که بنام مورث ثبت شده بنام آن ها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت یا رونوشت گواهی شده آن را که مشتمل بر تعیین سهام باشد به اداره ثبت تسلیم نمایند) به سبب همین اهداف در ماده ۲۹۹ ق.ا.ح. مقرر نمود (ترتیب صدور سند مالکیت بنام ورثه یا موصی له نسبت به اموال غیرمنقول که بنام مورث ثبت شده است در آیین نامه وزارت دادگستری معین می شود)

لذا تمهیدات فرجام خوانده جهت اخذ سند در موافقت یا اجازه نسبت به قبول محرومیت از بخشی از میراث (مالکیت به سبب انتقال قهری موضوع بند ۴ ماده ۱۴۰ ق.م.) شناخته نمی شود بدیهی است مادام که تمهید ثبت موافق موازین نبوده باشد قابل درخواست ابطال است.

لذا رسیدگی در ماهیت صحت و فساد مندرجات اسناد رسمی مقرر در ماده ۱۲۸۷ ق.م. (یا ثابت نماید که اسناد مزبور به جهتی از جهات قانونی از اعتبار افتاده است) مغایرتی با ماده ۷۳ قانون ثبت (از اعتبار انداختن اسناد رسمی بدون جهت قانونی) ندارد جهت بی اعتباری آن نیز در عدم مشروعیت وصایت در تعیین سهام وراث است که این امر متمایز از وصایت در اخراج ثلث است و با نفی عنوان حرمان مورد تمسک وکیل فرجام خوانده در جریان دادرسی بدوی که استخدام لفظ و استناد صائب بدان در مقام حجب حرمانی (از حیث اشخاص) (الاقرب یمنع الا بعد) کتاب القواعد و الفوائد مرحوم شهید اول رض ج ۲ ص ۲۹۰) و حجب نقصانی (از حیث اموال) است و تمسک به حرمان فی مابین مدعیان تحصیل میراث و حظوظ از آن است و اسباب موانع (حجب) است در وضعی که در پرونده مذکور عنوان حجب صحت حمل ندارد بلکه به عنوان وصایت موصی در مقام وضع سهم الارث وراث خویش برآمده که این امر مخالف موازین صدرالذکر است درنتیجه رأی فرجام خواسته با تمهید و تصحیح مستندات مرقوم در مفاد رأی صادره که معنای متغایرتی نیافته است (ماده ۳۷۳ ق.آ.د.م.) رأی فرجام خواسته را ابرام می نماید و شقوق مورد تعرض فرجام خواه مؤثر در مقام نقص در جهات مرقوم در ماده ۳۷۱ ق.آ.د.م. شناخته نمی شود دفتر مقرر است پرونده را به دادگاه صادرکننده اعاده نمایند.

رئیس شعبه ۲۱ دیوان عالی کشور مستشار

اخوان ملایری حسینی طباطبائی