رویکرد فقه جزایی اسلام در مواجهه با موانع نوپدید اجرای احکام کیفری
 | |
| عنوان | رویکرد فقه جزایی اسلام در مواجهه با موانع نوپدید اجرای احکام کیفری |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | سید محمد موسوی |
| استاد راهنما | عادل ساریخانی |
| استاد مشاور | محسن ملک افضلی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
رویکرد فقه جزایی اسلام در مواجهه با موانع نوپدید اجرای احکام کیفری عنوان رساله ای است که توسط سید محمد موسوی، با راهنمایی عادل ساریخانی و با مشاوره محسن ملک افضلی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
همواره مجازات های اسلامی با موانع مواجه بوده است. یکی از موانع نوپدید مربوط به مفاهیم حقوق بشری غربی است که بر اساس واژگانی مانند کرامت بسیاری از مجازات های اسلامی را ضد بشر می شناسد. بنابراین ضرورت دارد در راستای حل این موانع، تحقییقات صورت پذیرد. رساله حاضر با استفاده از منابع فقه جزایی اسلام و با روش توصیفی– تحلیلی به این نتیجه دست یافته است که رویکرد فقه جزایی اسلام، در مواجهه با چالش هایی نوپدید، جهت گیری خاص داشته و راه حل هایی را اریه نموده است. از جمله راه حل ها، تحلیل و تبیین فلسفه هر یک از مجازات های اسلامی است؛ که اجرای آنها بر اساس مصالح و کرامت انسانی و حمایت از حیات اجتماعی است. زیرا احکام کیفری اسلام دارای ماهیت و مبانی خاصی است که با دیدگاه اومانیستی حقوق بشر غربی متفاوت است. منشا کرامت از دیدگاه اخیر نامعلوم است. لذا ادعای کرامت ذاتی باطل است. اما در اسلام کرامت اعطای از سوی خداوند است و تنها او مالک حقیقی است همان گونه که کرامت بخشده حق مجازات دارد. هم چنین تفاوت حیات و کرامت در دو نظام حقوقی اسلام و غرب، راهکاری است که از تحلیل ماهیت، منشا و آثار آنها بدست می آید. از مهم ترین راهکارهای فقه جزای اسلام، احکام حکومتی و احکام ثانوی است. در شرایطی که اجرای مجازات از دیدگاه حقوق بشر در تعارض با حق حیات و کرامت دانسته شود؛ حاکم اسلامی بر اساس مصالح، شرایط زمان و مکان؛ صلاحیت دارد که با صدور حکم حکومتی اجرای مجازات را متوقف، یا آن را به گونه ای اجرا نماید که مصلحت امت اسلامی را تامین نماید. و در مواجهه با موانع نوپدید، و در حالت اضطرار، ضرر، یا اگر اجرای مجازات موجب وهن و تنفیر از دین شناخته شود، احکام اولیه مجازات به احکام ثانویه قابل تغییر است. زیرا اموری مانند مصلحت، مفسده، اضطرار، اکراه، و عوامل دیگر، از جمله قیود و شرایطی هستند که می توانند حکم موضوع خود را تغییر دهند. بر این اساس، برای جلو گیری از ایجاد تنفر در دین و ضرر؛ حاکم اسلامی می تواند اقدام به صدور احکام ثانوی نماید. از سوی دیگر، از دیدگاه اسلام، کرامت از مجرم و جنایت کار قابل سلب است که از آیات متعدد و روایات به روشنی استفاده می شود که در این پژوهش، از منابع فقهی و دیدگاه فقهای اسلامی بررسی شده است.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مطالب مقدمه
۱ تبیین مساله و بیان سوال اصلی
۲ سوال اصلی
۳ سیوال های فرعی تحقیق:
۴ فرضیه اصلیی تحقیق:
۵ فرضیه های فرعی تحقیق
۶ سابقه انجام تحقیق:
۷ اهمیت و ضرورت تحقیق
۸ هدف تحقیق:
۹ نظریه پردازی یا نوآوری تحقیق:
۱۰ روش تحقیق:
۱۱ قلمرو تحقیق:
۱۲ ساماندهی تحقیق:
فصل اول: مفاهیم، تاریخ مبانی مواجهه با موانع در اجرای احکام کیفری فقهی
مبحث اول: مفاهیم
گفتار اول: رویکرد
الف) مفهوم لغوی
ب) مفهوم اصطلاحی
گفتاردوم: مفهوم موانع و چالش در این رساله
گفتار سوم: مفهوم نو پدید در این رساله
گفتار چهارم: مفاهیم اجراء و حکم و کیفر
الف) مفهوم اجراء
ب) مفهوم حکم
ج) مفهوم کیفر
۱ مفهوم لغوی کیفر
۲ مفهوم اصطلاحی کیفر
مبحث دوم: مبانی فقهی عدم پذیرش موانع حقوق بشر غربی در فقه جزایی و اجرای احکام جزایی
گفتار اول: مبانی انسان شناسانه
الف) خدا محوری در اجرای احکام کیفری در فقه جزایی
۱ رابطه انسان با الله
۱_ ۱ خالقیت الله
۱–۲ مالکیت الله(ج) بر تمام هستی از جمله انسان
۱–۳ الله معبود حقیقی انسان
ب) مبنای اومانیسم در حقوق بشر غربی و نفی حاکمیت الله
گفتار دوم: مبانی فقهی و حقوقی
الف) مبانی حقوق بشر غربی
۱ خرد گرایی علمی
۲ فرد گرایی
۳ برابری و آزادی
۴ حقوق طبیعی
ب) مبانی فقهی و حقوق جزایی در اجرای احکام کیفری
۱ ارتباط انسان با مجموعه هستی
۱–۱ را بطه انسان با خود
۱–۲ رابطه انسان با انسانهای دیگر
۱–۳ رابطه انسان با طبیعت
۲ عدالت محوری
۲–۱ عدالت تقنینی
۲–۲ عدالت قضایی
۲–۳ عدالت اجرایی ۵۰ ۳ مسولیت پزیری انسان ۵۰ ۴ کرامت انسانی
مبحث سوم: تاریخ تحولات موانع اجرای احکام کیفری اسلام
گفتار اول: قبل از رنسانس
الف) سابقه مجازات اعدام در حقوق کیفری غرب
ب) مجازات های خشن همراه باشکنجه در حقوق کیفری غرب
گفتار دوم: بعد از رنسانس و پدیدار شدن سازمانهای بین المللی
الف) بازتاب جنبشهای اصلاحی در حقوق کیفری غرب
ب) باز تاب اندیشه های کرامت انسانی در اسناد بین المللی
فصل دوم: مصادیق موانع و چالش های نو پدید حقوق بشری در مواجهه با اجرای احکام کیفری اسلام
مبحث اول: تضاد برخی از کیفرهای فقهی با کرامت انسان از دیدگاه حقوق بشر
گفتار اول: تضاد اعدامهای فقهی با حقوق بشر غربی
الف) اجرای مجازات اعدام در تضاد با حقوق بشر
۱ اعدام در حدود
۱–۱ اعدام محارب
۱–۲ اعدام مرتد
۱–۳ اعدام متجاوز به عنف
۱–۴ اعدام زانی با محارم
۱–۵ مجازات لواط
۲ اعدام در قصاص
ب) اجرای مجازات رجم در تضاد با حقوق بشر
گفتار دوم : مجازاتهای بدنی قطع و جرح در فقه اسلامی و تعارض با کرامت انسان
الف) قطع عضو
۱ قطع عضو در حدود
۱–۱ مجازات سرقت حدی
۱–۲ یکی از چهار مجازات محارب
۲ قطع عضو در قصاص
ب) ایجاد جرح در بدن، مقتص به عنوان قصاص
۱ اقسام جراحات
۱–۱ شجاج جراحات سر و صورت
۱–۲ جراح جراحات اعضای بدن
۲ شرایط اجرای قصاص جراحات
۲–۱ عمدی بودن جراحت
۲–۲ تساوی در اندازه جراحات
۲–۳ عدم خطر مرگ قصاص شونده
گفتار سوم: مجازاتهای فقهی شلاق و تعارض آن با کرامت
الف) اجرای شلاق در حدود
۱ حد زنای غیر محصن
۲ حد مساحقه
۳ حد قذف
۴ حد قوادی
۵ حد شرب مسکرات
۶ حد تفخیذ
ب) شلاق در تعزیرات
۱ مجازات تعزیری غیر منصوص
۲ تعزیرات منصوص
۲–۱ نزدیکی با همسر در روز ماه رمضان
۲–۲ وجود مرد وزن نامحرم دریک لباس
۲–۳ وجود دو مرد برهنه و نیز وجود دوزن برهنه در یک لحاف
۴ افضاء باکره
۵ عمل جنسی با چهارپایان
۶ استمنا
گفتار چهارم: وهن اسلام در اجرای برخی مجازات های شرعی
مبحث دوم: تعارض اجرای احکام کیفری فقهی با حق حیات در حقوق بشر
گفتار اول: تعارض اعدام باحق حیات
گفتار دوم: دلایل موافقان و مخالفان اعدام
الف) دلایل مخالفان اعدام
۱ نا عادلانه بودن اعدام
۲ خشن و غیر انسانی بودن اعدام
۳ خطا پذیری محاکمات جزایی
ب) دلایل موافقان اجرای اعدام
۱ عادلانه بودن اعدام
۲ بازدارندگی اعدام
۳ حمایت از جامعه در اجرای اعدام
مبحث سوم: رویکرد فقه جزایی اسلام به کرامت انسانی در اجرای احکام کیفری
گفتار اول: اجرای مجازاتهای حدی و تعزیری با رویکرد اهداف انسانی
الف) مجازات حدود با رویکرد حمایت از کرامت انسانی
۱ اجرای حد زنا با رویکرد حمایت از کرامت انسان
۲ اجرای حد قذف با رویکرد حمایت از کرامت انسانی
۳ اجرای مجازات مساحقه و لواط با رویکرد حمایت از کرامت انسان
۴ اجرای حد مسکرات با رویکرد حمایت از کرامت انسانی
ب) مجازات تعزیری با رویکرد حمایت از کرامت انسانی
گفتار دوم: حفظ کرامت انسانی و تامین حیات اجتماعی در اجرای قصاص
الف) قصاص متضمن حق حیات در آیات
ب) حکمت قانون قصاص در روایات
فصل سوم: راهکارهای شریعت در عدم پذیرش موانع و چالش های نوپدید در اجرای احکام کیفری فقهی ۱۳۹ مبحث اول: تفاوت کرامت و حیات در دو نظام غربی و اسلامی و عدم پذیرش مانعیت مبانی حقوق بشر
گفتار اول: ماهیت و آثار کرامت در نظام اسلامی و غربی
الف) ماهیت کرامت انسان از دیدگاه اسلام
۱ کرامت ذاتی
۲ کرامت اکتسابی
ب) ماهیت کرامت و آثار آن در نظام حقوق غربی و حقوق بشر
۱ ماهیت کرامت در نظام حقوقی غرب
۲ آثار کرامت در نظام حقوقی غرب و باز تاب آن در اسناد بین المللی و منطقه ای
گفتار دوم: ماهیت حق حیات در دو نظام اسلامی و غربی
الف) حقیقت حیات از دیدگاه اسلام
۱ حیات مادی یا طبیعی
۲ حیات معنوی
ب) حقیقت حیات ازدیدگاه حقوق بشر (دیدگاه مادی به انسان)
ج) حق حیات در اسناد و کنوانسیون های حقوق بشر
مبحث دوم: راهکارهای شریعت در مواجهه با موانع حقوق بشر و عدم اجرای مجازات های اسلامی ۱۵۸ گفتار اول: مصالح و مفاسد
گفتاردوم: احکام ولایی و حکومتی
الف) دیدگاه فقهای اسلامی در اجرای مجازات در عصر غیبت
۱ دیدگاه موافقان اجرای حدود در عصر غیبت
۲ دیدگاه مخالفان اجرای حدود در عصر غیبت
ب) دلایل احکام حکومتی
گفتار سوم: احکام ثانوی
مبحث سوم: نقد رویکرد اسناد حقوق بشری به اجرای احکام کیفری در اسلام
گفتار اول: نقد رویکرد اسناد حقوق بشری به اجرای احکام کیفری در اسلام
الف) نقد مبانی حقوق بشر
۲ نقد مبانی کرامت از دید گاه حقوق بشر غربی
ب) نقد انسان شناسی حقوق بشر
۱ شناخت انسان از دیدگاه حقوق بشر
۲ نقد انسان شناسی حقوق بشر
گفتار دوم: اجرای احکام کیفری در راستای اهداف انسانی از دیدگاه اندیشمندان اسلامی
الف) دید گاه سلبی نسبت به کرامت انسانی مجرم
ب) دیگاه عدم ذاتی بودن کرامت انسانی
ج) دلایل عدم ذاتی بودن کرامت انسانی
۱ دلیل قرآنی بر عدم ذاتی بودن کرامت انسان ۱۹۰ ۲ دلیل عقلی بر عدم ذاتی بودن کرامت انسان ۱۹۳ نتایج و پیشنهادات
الف: نتایج
ب: پیشنهادات
فهرست منابع
الف) منابع عربی
ب) منابع فارسی
۱ کتاب ها
۲ مقاله ها
۳ اسناد و قوانین
ج) سایت ها
کلیدواژه ها
- فقه جزایی
- حقوق بشر
- حق حیات
- کرامت انسانی
- احکام حکومتی
- احکام ثانوی