مبانی انسان شناختی حقوق کیفری از منظر اسلام و لیبرالیسم

عنوان	مبانی انسان شناختی حقوق کیفری از منظر اسلام و لیبرالیسم
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	قاسم اسلامی نیا
استاد راهنما	عادل ساریخانی
استاد مشاور	سلیمان خاکبان
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۵
دانشگاه	دانشگاه قم

مبانی انسان شناختی حقوق کیفری از منظر اسلام و لیبرالیسم عنوان رساله ای است که توسط قاسم اسلامی نیا، با راهنمایی عادل ساریخانی و با مشاوره سلیمان خاکبان در سال ۱۳۹۵ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

قوق کیفری اسلام در دوران معاصر و در مواجهه با مکاتبی همانند حقوق کیفری لیبرالیسم با دو چالش مهم مواجه است. چالش اول در زمینه بعضی از جرم انگاریهای ثابت و لایتغیر با موضوع ارزشهای معنوی– الهی(جرایم حدی) است که در نقطه مقابل از نظر لیبرالیسم، اباحه آنها نماد انسانیت و پیشرفت محسوب می گردد. چالش دوم در مورد مجازاتهای بدنی (سالب حیات، نقص عضو و شلاق) است که ناقض حقوق بنیادین و کرامت انسانی تلقی می گردد. در این راستا، تدقیق و تعمق در مبانی انسان شناختی حقوق کیفری اسلام و لیبرالیسم یکی از شیوه های فهم عمیق چرایی ارزیابی و جهت گیری های خاص و متفاوت حقوق کیفری اسلام و لیبرالیسم در زمینه های جرم انگاری، مجازات و مسیولیت کیفری است. زیرا انسان شناسی در چهره های مختلف خود اعم از عقلانی ،وحیانی، اجتماعی، فرهنگی و حتی جسمانی بوجود آورنده نظام کیفری تا حدودی متفاوت در زمینه ارکان مختلف حقوق کیفری می گردد. این رساله با بررسی مبانی و اصول مهمی که تعریف و تفسیر انسان بر آن مبتنی است سعی نموده است؛ ارتباط موثر و معنادار انسان شناسی و حقوق کیفری در حوزه های مختلف را معین و مبرهن سازد. مبانی متفاوت اسلام و لیبرالیسم در حوزه انسان شناسی، ناشی از تفاوت تعریف و تعبیر آن دو از علم به عنوان ابزار شناخت انسان، انسان تک ساحتی و انسان دو ساحتی، ارزش و جایگاه انسانی، و ارزیابی متفاوت آن دو مکتب نسبت به مقوله های دنیا و خداوند است. نتیجه تفاوت در مبانی مزبور، تفاوت در تعریف جرم از جنبه انسان شناسانه، وجود ارزشهای معنوی– الهی در حقوق کیفری دینی و ارزشهای معنوی– زمینی انسانی در حقوق کیفری لیبرالیسم، رویکرد وجدان محور به مقوله مسیولیت کیفری در نظام دینی و نگاه مجرد حقوقی به این مقوله در مکتب لیبرالیسم است. همچنین مجازاتهای بدنی شرعی با تعریف خاص اسلام از کرامت و اصول انسان شناختی حاکم بر مجازاتها، در صورت اتکاء این مجازاتها بر اخلاق و عقاید محقق شده دینی به عنوان شرایط پیشینی، با حقوق بنیادین انسانی در تعارض نیست.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوانصفحهمقدمه۱تعریف مساله۱سوالات اصلی تحقیق۴سوالات فرعی تحقیق:۵سابقه تحقیق۶ضرورت تحقیق۶فرضیه ها۶اهداف تحقیق۷روش تحقیق۷اهمیت موضوع و گستره بحث۸فصل نخست: کلیات و مفاهیم۱۳مبحث نخست: معرفی مختصر اسلام و لیبرالیسم۱۴گفتار اول:کدام اسلام، کدام لیبرالیسم؟۱۴گفتار دوم:زمینه های پیدایش لیبرالیسم۱۶گفتار سوم:ویژگیهای بنیادین لیبرالیسم۱۷گفتار چهارم:ویژگیهای بنیادین اسلام۲۰مبحث دوم: زمینه های تعامل انسان شناسی با حقوق کیفری۲۴گفتار اول: انسان شناسی، نقطه عزیمت نظریه پردازی در حقوق کیفری۲۴گفتار دوم: گرایش های انسان شناسی مرتبط با حقوق کیفری۲۶بنداول:انسان شناسی جسمانی۲۶بند دوم:انسان شناسی فرهنگی – اجتماعی۲۹بندسوم: انسان شناسی کلان۳۱گفتار سوم: بسترهای انسان شناختی بررسی تطبیقی حقوق کیفری اسلام و لیبرالیسم۳۳بند نخست: مقایسه باورهای انسان شناختی اسلامی وغیر اسلامی در قرآن۳۳بند دوم: گستره وسیع تفکر انسان شناختی لیبرالی۳۵فصل دوم: عناصر انسان شناختی در حقوق کیفری۳۹مبحث اول: کیفیت شناخت انسان و تاثیر آن برگستره حقوق کیفری۴۲گفتار اول: ویژگیهای علم انسان شناسی دینی۴۳بند اول: سطوح متعدد معرفتی به انسان۴۳بند دوم: مفهوم جامعیت در انسان شناختی دینی۴۵بند سوم:رابطه علم با آزادی و عبودیت: تقابل یا تعامل؟۴۸بند چهارم: یقین و شک دینی۵۰گفتار دوم: ویژگیهای "علم انسان شناسی" از منظر لیبرالیسم۵۳بند نخست: ظرفیت علمی لیبرالیسم برای شناخت انسان۵۳بند دوم: جدایی علم از ارزشهای اخلاقی۵۷گفتار سوم: رابطه احکام تعبدی اسلامی و علوم تجربی لیبرالی۵۸مبحث دوم: رویکردهای انسجامی و انشقاقی در مساله روح۶۰گفتار اول: رویکرد انسجامی۶۰بند اول:چیستی روح۶۱بند دوم: جایگاه روح در تحقیقات علمی۶۵بند سوم: آثار اثبات روح در حقوق کیفری۶۹گفتار دوم: رویکرد انشقاقی۷۰بند اول:تفوق رویکرد حسی۷۱بند دوم: رویکرد ماشینی به انسان۷۳بند سوم: اصل استثنایی بودن جرم انگاری۷۴مبحث سوم : جایگاه ارزشی انسان در نظام اسلامی و لیبرالیستی۷۷گفتاراول: جایگاه ارزشی انسان در نظام لیبرالیستی۷۷بند اول: بسترهای انسان گرایی۷۷بند دوم:مفهوم انسان گرایی۷۸گفتار دوم:جایگاه ارزشی انسان در اسلام۷۹بند اول: متد کلی قرآن در معرفی انسان۷۹بند دوم:ضعف در خلقت انسانی۸۲الف:مفهوم ضعف در خلقت:۸۳ب: آثار ضعف۸۳ج: رفع ضعف انسانی از طریق نظام برون کیفری۸۴د: رفع ضعف انسانی از طریق نظام درون کیفری۸۴بندسوم: مایوس و ناسپاس۸۵بند چهارم: تیوری دشمن محور۸۶بند پنجم: در محاصره سختیها۸۶بند ششم: راهکارهای تحقق جایگاه ارزشی انسان مطلوب دین۸۷مبحث چهارم: رویکرد انسجامی و انشقاقی در مواجهه با دنیا و خداوند۹۰گفتار اول:دنیا:۹۱گفتار دوم: خداوند۹۵فصل سوم : تاثیر انسان شناختی اسلامی و لیبرالی بر تعریف و گستره جرم۹۹مبحث اول: تعهد انگاری کیفری، اصطلاحی رساتر از جرم انگاری۱۰۲گفتار اول:تعریف تعهد و اقسام آن۱۰۳گفتار دوم: ارزش موضوع تعهد:۱۰۵مبحث دوم: نظام عقلانی سلبی و ایجابی نسبت به مرجع فرا انسانی عنصر قانونی جرم۱۰۸گفتار اول: نظام سلبی لیبرالیسم۱۰۸گفتار دوم: نظام ایجابی اسلامی۱۱۰مبحث دوم: مفهوم جرم از منظر انسان شناسی اسلامی۱۱۴گفتار اول:استراتژی دین ، تاکید ویژه بر بعد باطنی جرم۱۱۸گفتار دوم: رفتار ارادی مجرمانه،عامل تکوین جوهره وجودی انسان۱۲۲گفتار سوم: جرم، غلبه جنبه طبیعی انسان بر جنبه فطری – الهی۱۲۵گفتار چهارم: ذات جرم در جرایم قراردادی۱۲۷گفتار پنجم: جنبه های مختلف تعارض ذاتی حدود و قصاص با جوهره انسانی۱۲۹بند اول: جرم و اصطلاحات مشابه دینی۱۲۹الف ظلم۱۲۹ب فساد۱۲۹ج فسق۱۳۰بند دوم: آثار روان شناختی تسلیم یا مقاومت در برابر تصور ارتکاب جرم۱۳۱الف: فتح قلب:۱۳۱ب:احساس ضیق و گرفتگی درونی:۱۳۲ج: توقف قلب از تعالی و عروج:۱۳۲مبحث چهارم: تحلیل ارزش های کیفری در نظام انسان شناختی دینی۱۳۵گفتار اول: فرایند تکوین ارزش۱۳۷گفتار دوم: چالش های پیش روی ارزش های مورد حمایت حدود و قصاص۱۳۸بند اول:ارزش های معنوی در عصر حاکمیت تکنولوژی۱۳۸بند دوم: ارزش های معنوی دولتی و تشریفاتی۱۴۰گفتار دوم: فرصتهای مرتبط با ارزشهای معنوی۱۴۱بند اول: نفی ارزشهای مادی به عنوان معیار انحصاری ارزش انسانی۱۴۱بند دوم: هدایت تکنولوژی۱۴۲بند سوم: معنا آفرینی برای زندگی۱۴۲بند چهارم: جنبه های علمی ارزش های معنوی۱۴۴مبحث پنجم: تحلیل انسان شناختی پاره ای از قوانین کیفری شرعی۱۴۸گفتار اول: دفاع مشروع و رضایت مجنی علیه۱۴۸بند اول: تیوری تعارض حق۱۴۹بند دوم:دفاع متناسب۱۵۰بند سوم: فرار مدافع به عنوان یک تکلیف۱۵۱بند چهارم: رضایت مجنی علیه۱۵۱گفتار دوم:مسیولیت کیفری صغار نوجوان۱۵۲گفتار سوم: سیاست افتراقی قانونگذار کیفری در اثبات جرایم حدی۱۵۴گفتار چهارم:تبدیل قصاص به دیه با فوت قاتل یا عدم دسترسی به او۱۵۵گفتار پنجم: نابرابری دیه زن و مرد۱۵۸مبحث ششم : تحلیل و نقد ارزشها در نظام انسان شناختی لیبرالی۱۵۹گفتار اول: جایگاه ارزشهای معنوی در نظام فکری لیبرالی۱۶۰گفتار دوم: مبانی لیبرالیسم در نفی ارزشهای معنوی – الهی۱۶۲گفتار سوم: انواع ارزشهای لیبرالی۱۶۶بند اول: ارزشهای بقا۱۶۶بند دوم: ارزشهای ابراز وجود(ارزشهای معنوی زمینی)۱۶۷گفتار چهارم: تحلیل و نقد ارزشهای معنوی لیبرالی۱۶۸بند اول: تمایلات روحانی لیبرالی در تقابل با دین وحیانی۱۶۸بند دوم: قلب شکنی۱۶۸بند سوم: نابینایی درون :۱۶۹بند چهارم: سیر در غفلت۱۷۰بند پنجم:شیوه جدلی :۱۷۰بند ششم: جرم زدایی از رفتارهای ضد اخلاقی۱۷۲فصل چهارم : رویکرد وجدان محورو انسانی در زمینه مسیولیت کیفری و مجازات ها۱۷۸مبحث اول: رویکرد وجدان محور در زمینه مسیولیت کیفری۱۷۹گفتار اول: اهمیت وکارکردهای مسیولیت وجدانی۱۸۰بند اول: جایگاه وجدان در غرب و چالش های آن۱۸۳بند دوم: رابطه متقابل عقل و وجدان۱۸۶بند سوم: عالی ترین ویژگی انسان۱۸۹بند چهارم: رابطه متقابل مسیولیت وجدانی و قانونی۱۹۲بند پنجم: ملاک ارزیابی ارزش ها۱۹۴بند ششم:امکان مشارکت همه جانبه اشخاص۱۹۵بند هفتم: وجدان عمومی: هدایت کننده قانونگذار۱۹۶بند هشتم: تطابق با فطرت انسانی۱۹۷بند نهم: عدم تعارض مسیولیت وجدانی با مسیولیت کیفری۱۹۸گفتار دوم: لوازم ایجاد تعهد وجدانی۱۹۹بند اول:اعتقاد به موجود برتر ومطلق :۱۹۹بند سوم: پرورش دایمی وجدان۲۰۳بند چهارم: تقدم ارزش های معنوی فراگیر بر ارزش های مادی انحصارگرا۲۰۴بند پنجم: غایت محوری در موضوع مسیولیت کیفری۲۰۵مبحث دوم: تاثیرات لیبرالیسم در حوزه مجازاتهای بدنی۲۰۸گفتار اول: بازتاب های فرامرزی لیبرالیسم۲۰۹گفتار دوم: مخالفت لیبرالیسم با مجازات اعدام۲۱۱گفتار سوم: ادله لیبرالیسم و نقد آن۲۱۳گفتار چهارم: فرایند بین المللی حذف مجازات اعدام۲۱۶گفتار پنجم: نشانه هایی بر باز آفرینی مجازاتهای بدنی در آینده۲۱۷مبحث سوم: رویکرد انسان شناختی اسلامی در زمینه مجازاتها۲۲۳گفتار اول: اصل ترتب طبیعی مجازات بر جرم۲۲۴بند اول:گسست ذهنی بین رفتار ارتکابی و نتیجه۲۲۷بند دوم: فقدان مشروعیت قانونگذار۲۳۰الف: ناتوانی ذاتی۲۳۰ب:ناتوانی غیر ذاتی:۲۳۰گفتار دوم:اصل تقدس مجازاتهای دینی۲۳۲گفتار سوم: معناگرایی در مجازاتهای دینی و محدودیت های آن۲۳۳بند اول: ترمیم وضعیت مرتکب جرم۲۳۶بند دوم: پاکسازی چهره باطنی۲۳۶گفتار چهارم: اصل ارزیابی دایم۲۴۱گفتار پنجم:اصلی نسبی بودن شدت مجازات۲۴۲مبحث چهارم : مفهوم و آثار انسان شناختی اصل کرامت در زمینه مجازات۲۴۵گفتار اول: مجرای کرامت دینی و لیبرالی۲۴۶گفتار دوم: ارزیابی مجازاتهای بدنی در پرتو اصل نسبی بودن کرامت انسانی۲۴۸نتیجه گیری نهایی۲۵۵فهرست منابع و مآخذ۲۶۳

کلیدواژه ها

• انسان
• جرم انگاری
• مسیولیت کیفری
• جازات،
• اسلام
• لیبرالیسم