نمایی از حسبه در اسلام و نهادهای آن در جمهوری اسلامی ایران

عنوان	نمایی از حسبه در اسلام و نهادهای آن در جمهوری اسلامی ایران
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	بهروز همراه دوست
استاد راهنما	عباسعلی عمیدزنجانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۷۷
دانشگاه	دانشگاه تهران

نمایی از حسبه در اسلام و نهادهای آن در جمهوری اسلامی ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط بهروز همراه دوست، با راهنمایی عباسعلی عمیدزنجانی در سال ۱۳۷۷ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

این نوشته در سه بخش تدوین یافته که بخش اول به کلیات مربوط به حسبه پرداخته است و شامل چهار فصل بوده که به مباحث مختلفی تقسیم گشته است . در این بخش به تعریف حسبه، ارکان آن، متصدی حسبه، شرایط و اوصاف او، تفاوتهای محتسب با متطوع، اختصاص حسبه به قوه مجریه، شباهتهای محتسب و دادستان، وظایف نهاد حسبه و طبع و مبنای امور حسبی پرداخته شده است . همچنین در این بخش از اهمیت و جایگاه حسبه در اسلام، هدف و قلمرو حسبه و تقسیم بندی های بعمل آمده از آن سخن رانده شده است و گفته شده که قلمرو حسبه وسیع بوده و قابل تغییر و تحول می باشد. بخس دوم این نوشته حسبه را بعنوان یک نهاد در حقوق عمومی اسلام بحساب آورده و در چهار فصل به امورات زیر پرداخته است : حسبه در بستر تاریخ، اولین نهادهای مکفل آن در اسلام، برداشتهای متفاوت از حسبه و کارکردهای مهم آن. در این بخش گفته شده است که بیشتر بلاد اسلامی نهاد حسبه برقرار بوده و به فعالیت و حسب پرداخته است . همچنین ضمن بیان آراء شیعه و سنی در این خصوص به وظایف مهم و کلیدی نهاد حسبه هم اشاره شده است و بالاخره در بخش سوم به نهادهای مکفل حسبه در نظام جمهوری اسلامی ایران اشاره شده است . که در آنجا برخی از نهادهای مهم حسبی بصورت تمثیلی آورده شده است . این بخش حاوی ۱۱ فصل بوده و هر فصلی از آن به یک نهاد خاص حسبی اشاره کرده است . نهادهایی چون امر به معروف و نهی از منکر خانواده، نظام قضایی، نظارتهای مختلف سه قوه، احزاب و تشکیلات سیاسی، رسانه های گروهی، نیروی انتظامی، شوراها، شهرداری ها، نظام صنفی و... برخی از این نهادها تحقق یافته اند ولی با مشکلات و عیوبی همراهند که برای رفع عیب از آنها پیشنهاداتی شده است و برخی از این نهادها جهت عهده دار شدن بعضی امور حسبی هنوز به مرحله اجرا نرسیده اند و موانعی بر سر راه آنها وجود دارد که مهمترین آنها شوراها و امر به معروف و نهی از منکر می باشند. در این بخش سعی بر آن بوده که ابتدا نهادهای حسبی مطرح شده و آنگاه موانع تشکیل آنها آورده شود. به هر حال بخش های اول و دوم جنبه اطلاع رسانی شان افزون است و اهمیت کار در بخش سوم نهفته است ، بخاطر آنکه دو بخش اول و دوم بعنوان مقدمه ای برای بخش سوم آورده شده اند. آشنایی با تعاریف و کلیات و مسایل تاریخی و دیدگاههای مختلف در مورد حسبه به خاطر آن بوده است که اولا اهمیت و خطیر بودن امور حسبی روشن شود، ثانیا ضمن بررسی سیر تاریخی حسبه، سابقه آن و توجه قدما و بزرگان اسلام به لزوم تشکیل نهادهای حسبی نشان داده شود، تا نتیجه گیری شود که امروزه نیز ضرورت دارد که امور حسبی تحقق بیابند و نهادهای مکفل آن نیز تشکیل شوند. در این نوشته خصوصا به اصول اجرا نشده قانون اساسی که در ارتباط زیاد با بحث حسبه است توجه شده و بر لزوم رفع موانع موجود بر سر راه تشکیل شوراها و نهاد ویژه امر به معروف نهی از منکر تاکید شده است . ضمن بررسی کلیات و تاریخچه و تطبیق آن با نهادهای حسبی امروزی، نقص هایی دیده شده است که به صورت پیشنهاد و راه حل در بخش سوم ارایه شده است و نیز الگوهایی عملی و مفید برای تحقق نظام حسبه مطرح شده است که امید است با تحقق این الگوها، امور حسبیه معطل نمانده و به مرحله اجرا و انجام برسد و بدین سان بسیاری از مشکلات جامعه اسلامی حل شود.

کلیدواژه ها

• اسلام
• ایران
• حسبه