اصل آزادی قراردادها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اصل آزادی قرارداد''' (به انگلیسی principle of Freedom of contract) یکی از مهم‌ترین اصول و قواعد حاکم بر حقوق قراردادها در [[حقوق خصوصی]] است که در آن افراد و گروه‌های خصوصی را برای ایجاد قرارداد و بدون محدودیت دولت مجاز می‌داند. از طریق آزادی قراردادها، افراد دارای آزادی کلی هستند و می‌توانند انتخاب کنند که چه قراردادی را یا چه کسی و با چه شروطی منعقد کنند. اجرای این اصل در دایره [[حقوق خصوصی]] است و در [[حقوق عمومی]] نظیر مقررات دولتی مانند قوانین حداقل دستمزد، صلاحیت و اختیارات مقامات عمومی، قوانین رقابت، مجازات اقتصادی و … جاری نمی‌شود.<ref>{{Cite journal|last=ملکوتی هشجین|first=سیدحسین|date=2014-05-01|title=تأملی بر تفسیر اصل «خروج از حدود اختیارات قانونی» در دکترین حقوق اداری انگلیس و ایران|url=http://hoquq.iict.ac.ir/article_13667.html|journal=حقوق اسلامی|volume=11|issue=40|pages=167–191}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ماده 10 ق. م مبنای قانونی انواع قراردادها|نشانی=http://www.aria-law.com/Data-View.aspx?lang=fa&id=8435|وبگاه=موسسه خانه حقوق آریا|بازبینی=2020-03-30|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=قراردادهایی برای طفره رفتن از حقوق کارگر|نشانی=https://meidaan.com/archive/61469|وبگاه=میدان|تاریخ=|بازبینی=2020-03-30|کد زبان=fa-IR|نام=خبرگزاری|نام خانوادگی=ایلنا|نویسنده=}}</ref>

یکی از مهم‌ترین موادی که در [[قانون مدنی]] وجود دارد و بارها مورد بحث و استناد قرار گرفته، ماده ۱۰ این قانون است. به موجب این ماده که به اصل آزادی قراردادها شناخته شده، اعتبار تعهدات و حاکمیت اراده مورد قبول قانونگذار واقع شده‌است. در این ماده چنین آمده‌است:<ref>{{Cite journal|last=حمیدرضا|first=پرهام مهر|last2=ایمان|first2=ضیاجلدی|date=2017-05-30|title=تاثیر اصل آزادی اشخاص و لزوم قراردادها به تصویب ماده 10 قانون مدنی|url=https://www.civilica.com/Paper-LAWSDEP03-LAWSDEP03_013=تاثیر-اصل-آزادی-اشخاص-و-لزوم-قراردادها-به-تصویب-ماده-10-قانون-مدنی.html|language=fa|volume=03}}</ref>

{{گفتاورد|قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.||}}

برخی از حقوق‌دانان منشأ الهام این ماده را از ماده ۱۱۳۴ [[کد ناپلئون|قانون مدنی فرانسه]] می‌دانند اما برخی دیگر با توجه به سابقه آن در فقه، ماده ۱۱۳۴ قانون مدنی فرانسه را به عنوان تأییدی بر قانون مدنی ایران تلقی کرده‌اند نه منشأ الهام آن.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=صفایی|نام=سید حسین|پیوند نویسنده=سید حسین صفایی|عنوان=قواعد عمومی قراردادها|ترجمه=|جلد=2|سال=1384|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|صفحه=47|پیوند=}}</ref>

[[محمدجعفر جعفری لنگرودی]] در حاشیه این ماده چنین می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفری لنگرودی|نام=محمدجعفر|پیوند نویسنده=محمدجعفر جعفری لنگرودی|عنوان=مجموعه محشی قانون مدنی|ترجمه=|جلد=1|سال=1387|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|صفحه=8|پیوند=}}</ref>

{{گفتاورد|مورد این ماده تراضی بر هرگونه تعهد انتقال، ترک فعل معین، فعل معین، اسقاط است که فاقد مختصات عقدی از عقود معینه در متن قوانین موضوعه باشد. ماده ۷۵۸ قانون مدنی عین این مضمون را برای عقد صلح ضبط کرده‌است. پس هر یک از عقود معینه را با حذف مختصات آن می‌توان به صورت قرارداد ماده ۱۰ قانون مدنی یا به صورت عقد صلخ (ماده ۷۵۴ قانون مدنی) درآورد.||}}

* آیه تجارت: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکلُوا أَمْوالَکمْ بَینَکمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَکونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکمْ» (ای اهل ایمان، مال یکدیگر را به ناحق مخورید مگر آنکه تجارتی باشد که از روی رضا و رغبت کرده‌اید)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آیه 29 سوره نساء - دانشنامهٔ اسلامی|نشانی=http://wiki.ahlolbait.com/آیه_29_سوره_نساء|وبگاه=wiki.ahlolbait.com|بازبینی=2020-03-30}}</ref>

* آیه وجوب وفا به عقود: «اوفوا بالعقود» (به عهد و پیمان خود وفا کنید)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آیه 1 سوره مائده - دانشنامهٔ اسلامی|نشانی=http://wiki.ahlolbait.com/آیه_1_سوره_مائده|وبگاه=wiki.ahlolbait.com|بازبینی=2020-03-30}}</ref>

* آیه وجوب وفا به تعهدات: «أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کَانَ مَسْئُولًا» (همه به عهد خود باید وفا کنید که البته (در قیامت) از عهد و پیمان سؤال خواهد شد)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آیه 34 سوره اسراء - دانشنامهٔ اسلامی|نشانی=http://wiki.ahlolbait.com/آیه_34_سوره_اسراء|وبگاه=wiki.ahlolbait.com|بازبینی=2020-03-30}}</ref>

* قاعده تسلیط که می‌گوید: «الناس مسلٌطون علی اموالهم» (مردم بر دارایی‌های خودشان سُلطه دارند)<ref>{{Cite journal|last=محمدی|first=سام|last2=فلاح|first2=مهدی|date=2015-11-22|title=مبانی اخلاقی قاعده آزادی عناوین در فقه و حقوق ایران|url=http://jplr.atu.ac.ir/article_1734.html|journal=پژوهش حقوق خصوصی|volume=4|issue=12|pages=109–129|doi=10.22054/jplr.2015.1734|issn=2345-3583}}</ref>

* قاعده شرط که می‌گوید: «المؤمنون عند شروطهم» (مؤمنین در در کنار شرط‌هایشان هستند)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چکیده پایان‌نامه: بررسی فقهی و حقوقی قاعده و المؤمنون عند شروطهم با رویکردی به دیدگاه اماام خمینی|نشانی=http://www.ri-khomeini.ac.ir/fa/dynamic/thesis/single/id/112|وبگاه=www.ri-khomeini.ac.ir|بازبینی=2020-03-30}}</ref>

* قاعده تبعیت عقد از قصد که می‌گوید: «العقود تابعه للقصود»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اصل آزادی قرارداد و تطبیق آن با قاعده العقود تابعه للقصود {{!}} اصل آزادی قرار داد|نشانی=https://www.yasa.co/blog/adoption-of-the-principle-of-freedom-of-contract-with-al-aqouds-law-of-subsidiary/|وبگاه=یاسا|تاریخ=2018-08-19|بازبینی=2020-03-30|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=#}}</ref> (این قاعده از قواعدی است که در ترجمه آن اختلافات اساسی وجود دارد)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تفسیر قاعده العقود تابعة للقصود - درس خارج فقه آیت‌الله سبحانی|نشانی=http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/92/930120/|وبگاه=www.eshia.ir|بازبینی=2020-03-30}}</ref>

همان‌طور که در پایان [[ماده ۱۰ قانون مدنی]] تصریح شده قراردادهای خصوصی مادامی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است. واژه «صریح» در اینجا مقابل تردید و ابهام است نه در مقابل ضمنی. بنابر این اگر در امکان وقوع قرارداد و مخالفت آن با قانون تردید شود، این اصل حاکم است. اما اگر مخالفت قرارداد با قانون قطعی باشد، این اصل جاری نمی‌شود حتی اگر قانونگذار صراحتاً آن را بیان نکرده و در ضمن و مفهوم ماده‌ای آن را بیان کرده باشد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=کاتوزیان|نام=ناصر|پیوند نویسنده=ناصر کاتوزیان|عنوان=قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1383|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|صفحه=32|پیوند=}}</ref>

بنابر مفاد ماده ۹۷۵ قانون مدنی، قانونگذار، محاکم را موظف دانسته‌است تا از اجرای قراردادهای مخالف نظم عمومی جلوگیری نماید. در این ماده چنین آمده:<ref>{{یادکرد وب|عنوان=نظم عمومی و الزام به انعقاد قرارداد|نشانی=http://ensani.ir/fa/article/66262/نظم-عمومی-و-الزام-به-انعقاد-قرارداد|وبگاه=پرتال جامع علوم انسانی|بازبینی=2020-03-30|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=عیسی تفرشی، مهرزاد ابدالی|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://clr.modares.ac.ir/article-20-11650-fa.pdf|عنوان=بررسی قراردادهای نامشروع (مغایر نظم عمومی) در حقوق فرانسه، انگلیس و ایران}}</ref>

مطابق اصل حاکمیت اراده بر قرارداد، طرفین یک قرارداد که جنبه بین‌المللی دارد، می‌توانند قانونی را که بر آن تراضی می‌کنند به عنوان قانون حاکم بر قرارداد تعیین کنند. مثلاً یک بازرگان ایرانی که برای خرید کالایی به ژاپن سفر میکند میتواند در قراردادی که با طرف ژاپنی منعقد می‌کند توافق کند تا  مثلاً قانون  ایران یا قانون ژاپن بر قراردادشان حکومت کند.  

البته این اختیار مطلق نیست و حقوقدانان برای آن محدودیت‌هایی شمرده اند: یکی از حقوقدانان محدودیت‌های این اصل را (ضمن تصریح بر عدم موافقت عمومی بر آن‌ها) این چنین مثال می‌زند: دو طرف قرارداد، فقط قانونی را می‌توانند بر قرارداد خود حاکم کنند که با قرارداد ارتباط داشته باشد. این نوع محدودیت که از سوی [[ایالات متحده آمریکا|ایالات متحده]] مورد حمایت است باعث می‌شود که دادگاه در صورتی به قانون انتخاب شده توسط طرفین ترتیب اثر بدهد که آن قانون با قرارداد «ارتباط معقول» داشته باشد.

مثال دیگری که [[محمد جواد شریعت باقری|شریعت باقری]] برای این محدودیت‌ها می‌زند چنین است که دو طرف قرارداد باید قانون داخلی یکی از دولت‌ها را انتخاب کنند. بنابراین نمی‌توانند مقررات و قواعدی را که قانون یک دولت خاص نیست به عنوان قانون حاکم بر قرارداد تعیین کنند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=محمد جواد شریعت باقری|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.sid.ir/FileServer/JF/4009513915804.pdf|عنوان=حاکميت اراده بر قراردادهاي بين المللي خصوصي}}</ref>

# قرارداد با رضایت دو طرف واقع می‌شود و نیازی به تشریفات خاص ندارد و لازم نیست طرفین برای انعقاد قراردادشان از الفاظ معین استفاده کنند.

# اثر عقد محدود به کسانی است که در تراضی دخالت داشته‌اند و دیگران از آن سود و زیان نمی‌برند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اصل آزادی قراردادی|نشانی=https://www.fkbarrister.ir/index.php/maghalat/madani/item/375-asl-azadi-gharadadi|وبگاه=www.fkbarrister.ir|بازبینی=2020-03-30|کد زبان=fa-ir}}</ref>