ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی

اصل برائت است، بنابراین اگر کسی مدعی حق یا دینی بردیگری باشد باید آنرا اثبات کند، درغیر این صورت با سوگند خوانده حکم برائت صادر خواهد شد.

توضیح واژگان

اصل برائت : اصل برائت مستظهر به دلیل عقل است از این رو آن را برائت عقلی نامند و حکم عقل این است که تکلیف و کیفری وجود ندارد مگر حکم آن وجود داشته باشد .در این ماده اصل به معنای قاعده است یعنی مبنا و اساس در مورد خوانده دعوی برائت است.855659/487865

پیشینه

قاعده تعلق بار اثبات دلیل بر عهده مدعی ، نه تنها یک قاعده کلی بلکه مفاد یک روایت نبوی نیز می باشد و هم در امور کیفری و هم مدنی لازم الرعایه است . 409563در کتاب دیزست الپین حقوقدان رومی آمده است زحمت اثبات صحت ادعایی خلاف ظاهر با مدعی آن می باشد که این قاعده در ماده 1257 قانون مدنی ما با توجه به ترجمه آن از ماده 1315 قانون مدنی فرانسه آمده است.816054قاعده مذبور نتیجه منطقی اصل برائت می باشد.

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

اصل برائت یکی از اصول عملی است و در جایی می توان استفاده نمود گه دلیلی نباشد و پیرامون وجود یا عدم دلیل ، تحقیق صورت گرفته باشد.306944

در حقوق کنونی اصل برائت  مفهوم و قلمرو گسترده ای پیدا کرده است و مبنای بسیاری از اصول که در واقع شاخه های اصل برائت می باشند قرار گرفته است مانند  اصل مباح بودن ، اصل حاکمیت اراده و اصل ازادی قراردادی و اصل تکمیلی بودن قوانین از شاخه های اصل برائت است.272274

با توجه به این اصل اگر کسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آن را ثابت کند و الا مطابق این اصل حکم به برائت مدعی علیه صادر می شود.627570

در تمام مواردی که اصل برائت جاری است اصل عدم نیز قابل جریان است اما عکس این موضوع صادق نیست.1201901

در مورد فرض عدم مسئولیت در قرارداد ها نقش این شرط جابهجا کردن بار اثبات دعوا می باشد ، در اینجا با توجه به اصل برائت فرض می شود که متعهد مقصر و مسئول نیست لذا برای مطالبه خسارت از او باید عمد و قصد اضرار یا تقصیر سنگین وی را اثبات نمود.58715

سوابق و مستندات فقهی

زمانی که طرفین ادعای ناهمخوانی در مبلغ بدعی دارد به نظر می رسد باید کسی که زیاده را انکار میکند موافق اصل برائت سخن می گوید و مدعی باید اثبات نماید.881109

آیه 7 سوره طلاق : « لا یکلف الله نفسا الا ما آتاها : خواند کسی را مکلف به کاری نمی کند مگر اینکه تکلیف را برای او بیان کرده باشد» از منابع اصل برائت می باشد.902932

اگر خواهان نمی داند که حق دارد مدعی علیه را سوگند بدهد ، بر حاکم واجب است که وی را از جق خود آگاه کند .( نظر آیت الله خمینی (ره) )312368

اصل برائت دامنه وسیعی را در بر می گیرد و در عمل بازگشت اصل اباحه به اصل برائت خواهد بود.1053632

انتقادات

به نظر می رسد در صورتی که خواهان نمی تواند صحت ادعای خود را ثابت نماید دادرس مکلف است دعوای وی را رد نماید816054، در این ماده ظاهرا میان قسمت ابتدایی و انتهایی ماده تعارض وجود دارد و این پرسش مطرح می شود که چرا خوانده که اصل برائت با اوست باید قسم یاد کند ، آیا تعیین نوعی تکلیف به عهده خوانده نیست؟ در پاسخ باید گفت در حقیقت این ماده بازتابی از حدیث نبوی البینه علی المدعی و الیمین علی المنکر و تابعی از قاعده بینه و یمین می باشد بنابر این وقتی خواهان موظف به ارائه دلایل می باشد و عاجز از ارایه می باشد و بر ادعای خود پافشاری می کند خوانده با نفی ادعای خواهان موجبات اجرای اصل برائت را فراهم می کند. تکلیف سوگند مقرر در این ماده هنگامی برای خوانده ایجاد می شود که خواهاندر اثر عجز از اراده بینه ، از خوانده درخواست سوگند کند.117925

مصادیق و نمونه ها

1) شک در حرمت آب فشرده خرما پس از به جوش آمدن آن : در اینجا دلیلی بر حرمت نرسیده و عقل نیز حکم بر عدم حرمت دارد و شارب آن در خود کیفر نیست و اصل برائت جاری است.487865

2)خواهان مدعی طلب 200 دلاری است و خوانده مدعی مدیونیت 100 دلاریست ! در اینجا اصل برائت در مورد زیاده انکار شده جاری می شود و در صورت نبود دلیل دیگر مدیون سوگند یاد کرده و 100 دلار مدیونیت محکوم شده واز  100 دلار مورد ادعای خواهان برائت حاصل می کند.58715