ماده ۲۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی

سوگند باید مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله ( والله - بالله - تالله) یا نام خداوند متعال به سایر زبانها ادا گردد و درصورت نیاز به تغلیظ دادگاه کیفیت ادای آن را از حیث زمان ، مکان و الفاظ تعیین می نماید. در هر حال فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان در ادای سوگند به نام خداوند متعال نخواهد بود. مراتب اتیان سوگند صورتجلسه می گردد.

توضیح واژگان

سوگند:  سوگند عبارت است از تایید رسمی وجود یک امری توسط ذینفع در یک مرجع قضایی می باشد، سوگند در قانون آیین دادرسی مدنی به عنوان دلیل امده است.695958

پیشینه

در قانون سابق عبارات مورد استفاده در سوگند مشخص نشده بود امادر آیین نامه تصریح شده بود که سوگند باید با نام خدای تعالی و صفات مختصه او باشد ، غیر از نام خداوند مثل سوگند به کتب اسمانی یا نام پیغمبران یا تنها به صفات خداوند ، سوگند محسوب نمی شود.295383

نکات توضیحی و تفسیری دکترین

در این ماده مقرر گردیده تا مراتب اتیان سوگند صورتجلسه گردد اما قانونگذار مشخص نکرده است که عین قسم و مفاد آن که از طرف اداکننده سوگند ( حالف) بیان می شود ، باید در صورت مجلس قید شود و یا این که تنها در صورت جلسه قید گردد مراسم سوگند برگزار شد .؟ به نظر می رسد متن سوگندی که خوانده ادا می کند ؛ اعم از الفاظ و اظهاراتی که در خصوص موضوع سوگند مورد استفاده قرار می گیرد باید در صورت جلسه تنظیمی قید و به امضی حالف برسد .114997

اعتبار سوگند به لفظی است که به زبان مجری سوگند جاری می شود می باشد و صرف اینکه بگوید قسم می خورم کفایت نمی کند چنانچه از رسول خدا ( ص) نیز نقل شده است کسی که سوگند یاد می کند یا باید به نام خدا قسم بخورد یا سکوت اختیار کند.306770

نامسلمانی که به خداوند ایمان دارد از این حیث مانند مسلمان است و به نام « الله » سوگند ادا می کند و در مورد کسانی که به خدا ایمان ندارند ، سوگند آنان به چیزی خواهد بود مورد احترام و پرستش آنان است .برخی فقیهان معتقدند سوگند همگان باید به نام خداوند باشد چرا که سوگند به دروغ اثاری واقعی داشته و عذاب اخروی آن شامل فرد می شود.118595

سوگند باید به طریقی بیان شود و تحقق آن در ضمیر انسان ممکن نیست ، بهترین طریق اعلام قسم به صورت بیان لفظی است اما در مواردی که به علت عارضه ای از قبیل لکنت زبان یا لال بودن ، فرد سکوت می نماید قاضی دادگاه راسا یا به وسیله مترجم یا متخصص امر مراد وی را کشف یا عارضه را برطرف می نماید و چنانچه سکوت خوانده و استنکاف وی از باب تعمد و ایذاء باشد دادگاه ضمن تذکر عواقب شرعی و قانونی کتمان حقیقت سه بار به خوانده اخطار می نماید که در نتیجه استنکاف ناکل شناخته می شود.410170

تغلیظ قسم به سه وجه ممکن است : تغلیظ از نظر مکان قسم یاد کردن مانند ادای قسم در مسجد یا اماکن متبرکه  ، تغلیظ از نظر زمان قسم مانند موکول کردن ادای قسم به شب های قدر و یا روز های متبرک و تغلیظ از نظر الفاظ قسم مانند اینکه حالف به جای «والله – بالله – تالله» عبارت کامل « والله الذی لا اله الا هو الرحمن الرحیم الطالب الغالب الضار  النافع المدرک المهلک الذی یعلم من السر ما یعلمه من اعلانیه» را بگوید.410178

سوابق و مستندات فقهی

امام موسی کاظم (ع) فرمودند :« خداوند به مخلوقات خویش قسم می خورد اما مخلوقات وی باید فقط به نام او قسم بخورند » 140035

امام صادق (ع) می فرمایند :« یهود و نصاری و مجوس هم باید با کلمه الله سوگند یاد کنند»  140035

در مورد سوگند غیر مسلمان گفته شده که بهتر است بعد از لفظ جلاله عباراتی همچون «خالق ظلمات و نور» و « خالق هر چیز» اضافه شود تا احتمال دیگری نرود.140035

اگر قاضی گمان دارد که سوگند ذمی برای او بازدارنده تر است ، می تواند او را به معتقدات خود سوگند دهد مشروط بر اینکه مشتمل بر حرامی نباشد ( مانند آن که مسیحی را به پدر و پسر سوگند دهد که شرک است و چنانکه در روایت علی ابن ابی طالب یهود را به تورات قسم داد )996203